سقوط از صخره، تصادف در جاده‌های کوهستانی و گم شدن در دره‌ها از مهم‌ترین حوادث کوهنوردی در غرب تهران است
کمین خطر در کوهستان
سمیرا باباجانپور
چند سالی است که مسیرهای کوهنوردی غرب تهران به سبب وجود طبیعت کوهستانی و قله‌های بکر مورد توجه کوهنوردان قرار گرفته است. مسیرهایی که به اصطلاح کوهنوردی به دلیل رفت و آمد کم هنوز پاکوب خوبی ندارند و اطلاعات جغرافیایی از موقعیت مسیرهای صعود، در دسترس نیست. همین موضوع سبب شده است تا صعود به قله‌های این محدوده به‌ویژه در فصل زمستان بسیار خطرناک باشد. از طرفی شلوغی مسیرهای کوهنوردی شمال تهران و عمومیت یافتن آنها گرایش کوهنوردان حرفه‌ای را به سمت کوه‌ها و قلل غرب بیشتر کرده است. جذابیت‌های طبیعی این محدوده همچون گله «اسبان وحشی» دامنه قله «چشمه شاهی» و یا پرواز «عقاب» در فراز قله «لتمال» و بازیگوشی «آهوان» در چشمه «لنگ‌چال» از دید کوهنوردان دور نمانده و وصف این زیبایی‌ها به گوش طبیعت دوستان رسیده است.
کوهنوردی یکی از جذاب‌ترین رشته‌های ورزشی است که بدون برخورداری از دانش و آگاهی لازم و تجهیزات مورد نیاز می‌تواند حوادث خطرناکی را برای فرد کوهنورد رقم بزند.
بهمن هاشمی/ مدیر باشگاه کوهنوردی انجمن حافظان شهر و طبیعت محله شهران
۹۰درصد حوادث کوهستانی ناشی از اشتباهات انسانی
۱۷ آذرماه امسال یک تیم کوهنوردی از شهرک «وردآورد» به سمت قله «وردیج» حرکت کردند. درطول مسیر ۲ نفر از اعضای تیم به بهانه شرایط بد جوی ترجیح می‌دهند به دامنه کوه برگردند. در طول مسیر با مه شدید مواجه می‌شوند و مسیر را گم می‌کنند. آنها به جای اینکه به سمت وردیج حرکت کنند از دره‌های «کشار» در ضلع شمال شرقی کوه‌های وردیج سردرمی آوردند. البته این کوهنوردان با کمک نیروهای امدادی یک روز بعد پیدا شدند ولی این خوش شانسی شامل حال همه نمی‌شود. سقوط از صخره، تصادف در جاده‌های کوهستانی و گم شدن در دره‌ها از جمله مهم‌ترین حوادثی است که کوهنوردان را درگیر می‌کند. در مسیرهای کوهستانی حریم منطقه ۵ و ۲۲ زیرساخت‌های مناسبی برای کوهنوردی وجود ندارد. در اصطلاح کوهنوردی هنوز «پاکوب» نشده‌اند. ۹۰درصد حوادث کوهستانی ناشی از اشتباهات انسانی است. اشتباهاتی که از بی‌اطلاعی و نبود دانش کافی درباره کوهستان نشئت می‌گیرد. یک کوهنورد حرفه‌ای هیچ‌گاه به بهانه اینکه هوا آفتابی است و خبری از برف و باران نیست، راهی کوه نمی‌شود و برای صعود قله اقدام نمی‌کند. چون بدون اطلاع از موقعیت جغرافیایی محدوده، شناخت دمای مناسب و جریان باد، امکان غافلگیری کوهنوردان وجود دارد. تجربه خطرناکی که متأسفانه طی هفته‌های گذشته، سبب مرگ چند کوهنورد در ارتفاعات شمال تهران شد.
نخستین اشتباه شاید آخرین اشتباه باشد
کوهنوردی و کوهپیمایی، ۲ مقوله جداگانه است. به هر فعالیتی در کوهستان که احتیاج به هیچ‌گونه ابزار فنی نداشته باشد، کوهپیمایی می‌گوییم. اما کوهنوردی ورزشی است که به ابزار فنی برای فرود یا صعود احتیاج دارد. «بهمن هاشمی»، مدیر باشگاه کوهنوردی انجمن حافظان شهر و طبیعت محله «شهران»، با بیش از ۲۰ سال سابقه کوهنوردی، غرب تهران را مسیری متفاوت و بکر برای کوهنوردان معرفی می‌کند. او نکاتی را یادآوری می‌کند که برای رعایت ایمنی در این ورزش جذاب کاربردی است. او می‌گوید: «براساس طرح درسی که فدراسیون کوهنوردی آماده کرده است و آموزش می‌دهد، کوهنوردی ۳ اصل مهم دارد. نخستین اصل، «ایمنی» است که به فراگرفتن دانش کوهپیمایی و کوهنوردی و زندگی در طبیعت و استفاده از تجارب متخصصان این رشته می‌پردازد. اصل دوم، دوباره ایمنی است که استفاده از لوازم استاندارد و مناسب در هر برنامه کوهنوردی را معرفی می‌کند. اینکه در زمستان برای صعود چه لوازمی احتیاج است و در تابستان چه لوازمی را باید با خود داشته باشیم. در نهایت اصل سوم که دوباره همان ایمنی مطرح می‌شود و استفاده به موقع از اطلاعات ودانشی است که درباره کوهنوردی فرا گرفته‌ایم و اینکه از لوازم در چه زمان و شرایطی استفاده کنیم. این ۳ اصل تأکید مهم بر ایمنی دارد. در نتیجه، رعایت ایمنی مهم‌ترین اصل در این رشته جذاب ورزشی است. در ورزش‌های دیگری مانند «دوومیدانی»، «فوتبال» و... اتفاقی که برای ورزشکار می‌افتد، نهایت شکستگی استخوان و دررفتگی مفاصل است. اما در کوهنوردی، نخستین اشتباه شاید آخرین اشتباه باشد و مستقیم جان ورزشکار را نشانه می‌رود.»
بوستان کوهستانی کوهسار مسیر استاندارد کوهپیمایی
او در ادامه درباره مسیرهای مناسب کوهپیمایی و کوهنوردی در غرب تهران می‌گوید: «شهروندان با ۲ انگیزه لذت بردن از طبیعت و حفظ سلامتی، راهی کوه می‌شوند. اما کسی که تجربه کافی در این زمینه ندارد، نباید مسیر قله «بند عیش» را تا «امامزاده داود» (ع) انتخاب کند. فرد باید تکلیف خود را با این ورزش مشخص کند. اینکه می‌خواهد کوهنورد حرفه‌ای شود یا تنها می‌خواهد از طبیعت لذت ببرد. خوشبختانه در غرب تهران برای کوهپیمایی، مسیرهای خوبی داریم. اگر می‌بینید این همه ازدحام در مسیر قله «توچال» وجود دارد، تنها برای این است که آنجا شناخته شده‌تر است. ولی در پارک کوهستانی کوهسار منطقه ۵ شما به راحتی می‌توانید ۳ تا ۴ ساعت کوهپیمایی کنید. به ارتفاع بروید بدون اینکه خطری وجود داشته باشد. چون مسیرها مطمئن و مشخص شده است و جاده خاکی و پاکوب وجود دارد و احتمال گم شدن شما بسیار پایین است. مگر اینکه مه باشد و یا شرایط جوی بدی به وجود بیاید که در این شرایط، هرگز کسی نباید به کوه برود.
حتی اگر کسی بخواهد به‌طور حرفه‌ای‌تر کوهنوردی کند، در غرب تهران قله بندعیش را در ارتفاع ۲۷۷۰ متری داریم که از کوهسار آغاز می‌شود و تا امامزاده داود(ع) می‌رسد. این مسیر ۶ ساعته است و برای کوهنوردان حرفه‌ای مناسب است.»
کوهنوردی جذاب اما خطرناک درغرب تهران
هاشمی درباره مسیرهای خطرناک کوهنوردی در غرب تهران می‌گوید: «قله پهنه حصار وبند عیش در زمستان بسیار خطرناک است. در زمستان باید افراد حرفه‌ای به کوه بروند. کوهنوردی زمستان بسیار مهم است. برای کسی که در آغاز راه کوهنوردی است، هرگز کوهنوردی در فصل زمستان را توصیه نمی‌کنم. از سویی هر ورزشی را که آغاز می‌کنیم، باید دوره آموزشی آن را زیر نظر مربی مجرب بگذرانیم. پس برای کوهنوری هم باید آموزش لازم را ببینیم و زیر نظر یک مربی باشیم. نکته بسیار مهم چه در زمستان و چه در تابستان این است که در زمان صعود وقتی پیش‌بینی کردیم که ممکن است هوا بد شود و شرایط جوی تغییرکند، نباید صعود را ادامه بدهیم. بلافاصله باید پایین بیاییم و به جایی برسیم که حداقل بتوانیم ایمن باشیم.»
عضو باشگاه کوهنوردی شوید
شهروندان علاقه‌مند به کوهنوردی بهتر است عضو باشگاه‌های کوهنوردی شوند. چون مجوز رسمی از فدراسیون کوهنوردی تنها به باشگاه‌ها تعلق می‌گیرد. از این طریق می‌توانند از خدمات آموزشی و بیمه‌ای بهره‌مند شوند. نکته دیگر اینکه پیش از اجرای یک برنامه کوهنوردی، هدف و مقصد خود را نسبت به مسافتی که در طول روز می‌پیمایند و روشنایی هوا و شرایط جوی، تنظیم کنند. نام و ارتفاع قله و راه‌های رسیدن به مبدأ صعود، محل و ساعت حرکت وسیله نقلیه عمومی و نام‌آبادی‌های مسیر تا مبدأ را بررسی کنند. از سویی یک کوهنورد با تجربه هم ممکن است به دلیل پیچ خوردن مچ پا نتواند حرکت کند و اگر همراه نداشته باشد، ممکن است جان خود را از دست بدهد. کوهنوردی ورزشی گروهی است و در هیچ رشته‌ای از این ورزش، تکروی جایی ندارد.
شرایط سنی کوهنوردی
این کوهنورد باسابقه درباره سن مناسب کوهنوردی می‌گوید: «براساس قوانین فدراسیون کوهنوردی اگر می‌خواهید عضو گروه کوهنوردی شوید، بی‌شک باید ۱۸ سال داشته باشید. اگر زیر ۱۸ سال هستید باید از اولیای خود رضایتنامه دریافت کنید. از سویی کوهنوردی سن انتهایی ندارد و ادامه دادن آن بستگی به شرایط جسمی و روحی فرد دارد. ما کوهنوردان ۸۰ ساله‌ای داریم که به خوبی این ورزش را انجام می‌دهند. البته برای آغاز این ورزش، منطقی این است که از سن ۱۲ سال به بعد آغاز شود. زیر این گروه سنی را توصیه نمی‌کنیم.»
دمای حسی کوهستان کوهنورد را غافلگیر می‌کند
«علیرضا رمضانی»، آتش‌نشان ایستگاه «۷۴» با ۲۰ سال سابقه کوهنوردی و امداد نجات، مهم‌ترین مشکل در حوادث کوهستان را ناآگاهی و غافلگیری کوهنوردان کم تجربه می‌داند.
او می‌گوید: «در شمال و شمال غرب پایتخت، ۳ ایستگاه آتش‌نشانی نجات‌گری کوهستان و حمل مصدوم را انجام می‌دهند. ایستگاه ۷۴ روبه‌روی کلانتری «کن»، ایستگاه «۹۴» در شرق دانشگاه «علوم و تحقیقات حصارک» و ایستگاه «۶۴ ولنجک» که سابقه طولانی در این زمینه دارد. البته در ایستگاه ۷۴ اکیپ حرفه‌ای نجات کوهستان مستقر هستند. تجربه ثابت کرده است تنها ۱۰درصد کوهنوردان حرفه‌ای دچار حادثه می‌شوند و بیشترحوادث مربوط به کوهنوردان غیرحرفه‌ای است.»
رمضانی درباره موقعیت کوهستان‌های غرب تهران می‌افزاید: «تا چند سال پیش، کوه‌های غرب تهران به دلیل دسترسی سخت، مخاطب چندانی نداشت و ناشناخته مانده بود و همین موضوع باعث شده است تا بسیار بکر و جذاب باقی بمانند. اما مدتی است که این مسیرها مورد توجه علاقه‌مندان به طبیعت و کوهنوردان قرار گرفته است.
کوهستان‌های غرب تهران، دسترسی آسانی ندارند. برای مثال، کوهنورد زمانی که می‌خواهد به «توچال»، «دربند» و یا «درکه» برود، بسیار زود به پای کوه می‌رسد. ولی در غرب تهران، برای رسیدن به روستاهای حریم کوهستان، حداقل ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر مسافت وجود دارد تا پس از آن بتوان مسیر کوهستانی را انتخاب کرد. این خصوصیات موجب شده است تا عموم مردم به این محدوده وارد نشوند. از سویی، اطلاعات ثبتی درباره مسیرهای مختلف صعود قله برای کوه‌های غرب تهران وجود ندارد. چون تجربه کوهنوردان در این مسیر اندک است. راهنماهای محلی هم چندان مشتاق نیستند، چون تمایل ندارند روستایشان شلوغ شود. همه این عوامل سبب شده است تا کوهستان‌های غرب تهران برای کوهنورد غیرحرفه‌ای خطرناک باشد.»
مسیرهای بهمن‌خیز غرب تهران
«علیرضا رمضانی»، آتش‌نشان ایستگاه ۷۴ مهم‌ترین عوامل مشکلات در کوهستان را نداشتن تجهیزات لازم برای کوهنوردان غیرحرفه‌ای مانند لباس و کفش بیان می‌کند و موضوع مهم دیگر را غافلگیری با تغییر شرایط جوی بیان می‌کند: «یکی از مواردی که غافلگیرکننده است، نداشتن اطلاعات درباره شرایط جوی است. برای کوهنوردی باید ۲ نوع دما را بررسی کرد. دمایی که دماسنج نشان می‌دهد و دمای دیگر دمای حسی است. دمای حسی که در کوهنوردی بسیار اهمیت دارد به دمایی گفته می‌شود که بر مبنای سرعت باد سنجیده می‌شود. سرعت باد دما را تعیین می‌کند. یک کوهنورد حرفه‌ای باید جدول دمای حسی را داشته باشد. هرچقدر سرعت باد بیشتر باشد، دما پایین‌تر می‌آید و سرما بیشتر می‌شود. وارد کوهستان می‌شوید، هوا آفتابی و دلپذیر است ناگهان بادی با سرعت ۷۰ تا ۸۰ کیلومتر شروع به وزیدن می‌کند و شرایط جوی زیر و رو و کوهنورد غافلگیر می‌شود. اینجاست که همه اعضای بدن یخ می‌زند. چنین اتفاقی حتی برای زمستان نیست. در خرداد ماه هم ممکن است به کوهستان بروید و دچار تغییرات شرایط جوی شوید. نکته دیگر، بهمن‌خیز بودن برخی از مسیرهای کوهستانی غرب تهران است. برای مثال، مسیر قله «بندعیش» به قله «امامزاده داود» (ع) بسیار بهمن‌خیز است. کوه‌های «طالون» نیز این شرایط را دارد. این اطلاعات پیش از کوهنوردی برای ایمنی و حفظ جان بسیار اهمیت دارد.»
قله سیاه سنگ: از مسیرهای خطرناک برای صعود است. خطر ریزش بهمن در ابتدای فصل زمستان وجود دارد.
قله بازارک: این قله مشرف به روستای امامزاده داود(ع) در شرق توچال است.
قله بارو: این قله را می‌توان از منطقه کشار و یا روستای واریش صعود کرد.
قله پهنه حصار: بلندترین قله دشت پهنه حصار یا پهن سار در منطقه سنگان است. دامنه‌های قله پهنه حصار از طبیعت زیبایی برخوردار است.
قله طالون: این قله در جوار روستایی به همین نام در شمال غرب تهران قراردارد.
قله چین کلاغ: مسیر قله به دلیل استقبال گردشگران و کوهنوردان از پاکوب خوبی برخوردار است.
قله چشمه شاهی: نام دیگری از قلل دشت پهنه حصار است که در ضلع غربی آن قرار دارد. نام قله از چشمه‌ای گرفته شده است که در مسیر صعود به قله قرار دارد.
قله سنگان: قله‌ای در بین قلل پهنه حصار و سیاه سنگ است. برای صعود به این قله باید از روستای سنگان عبور کرد.
قله هریاس یا لتمال: سنگی بزرگ در نوک قله قرار دارد که به باور روستانشینان، محل زندگی عقاب‌ها است. کوهنوردان در این محدوده این پرنده را دیده‌اند.
قله بندعیش: امکان صعود به این قله در فصل‌های مختلف وجود دارد. این قله از شرق به جاده فرحزاد و به امامزاده داود(ع) منتهی می‌شود. بندعیش یکی از پرطرفدارترین قلل تهران برای کوهنوردی است.
قله واریش: کوهنوردی درمسیر قله واریش به سبب عبور از روستاهای دامنه کوه بسیار جذاب است. در مسیر قله صخره‌های عجیبی وجود دارد که به صخره‌های مریخی معروف هستند.
قله لوارک: بهترین مسیر صعود قله لوارک از روستای رندان است. مسیری صخره‌ای که برای صخره‌نوردی مناسب است.
قله شاه نشین: از مسیر روستای امامزاده داود(ع) امکان مناسبی برای صعود به این قله وجود دارد. البته زمستان‌ها خطر بهمن وجود دارد.
قله بازارک: در ضلع غربی کوه‌های منتهی به امامزاده داود(ع) قرار دارد. از این مسیر می‌توان به محله فرحزاد رسید.
قله پلنگ چال: برای صعود به قله پلنگ چال مسیر امامزاده داود(ع) کوتاه‌ترین و آسان‌ترین مسیر است.
