توقف سرشماری خانه به خانه

حمیدرضا بوجاریان- خبر‌نگار

در سرشماری سال1395، حدود 22میلیون خانوار به 75سؤال در فرم‌های کاغذی پاسخ دادند. از تاریخ تولد گرفته تا نوع جنسیت، تعداد فرزند، افراد درحال تحصیل، وضعیت اشتغال، وضعیت مسکن، مقدار تسهیلات در اختیار خانوار و ده‌ها سؤال دیگر. آمارگیران خانه به خانه می‌رفتند و سرشماری ماجرایی داشت و قصه‌ای. آمارگیران مکان به مکان مراجعه و پس از تهیه پاسخ پرسش‌های ارائه شده، فرم‌ها را به سازمان برنامه و بودجه استان‌ها تحویل می‌دادند. فرم‌ها به مرکز آمار ایران ارسال می‌شد و 2هزار کارشناس مثل ساعت، دقیق و منظم و به خط استخراج اطلاعات را انجام می‌دادند. سال 95یعنی 5سال قبل، حدود 220تن وزن کاغذهایی بود که در مرکز آمار ایران اطلاعاتشان استخراج شده بود. اگر کاغذها را روی هم بگذاریم در آن سال برابر ارتفاع قله سبلان کاغذ روی هم انباشته می‌شد. دیگر منتظر آمارگیران نباشید. رئیس مرکز آمار می‌گوید: در سال1405، طرح سرشماری ثبتی - مبنا اجرا و اطلاعات این نوع از سرشماری بدون حضور آمارگیران و تنها از داده‌های اداری ذخیره شده در دستگاه‌های اجرایی تامین می‌شود. ریز داده‌های موجود برای تولید آمار به مرکز آمار تحویل می‌شود و این اطلاعات، پایه اولیه آمار جمعیت کشور را شکل خواهد داد. به گفته او، سال 1400 هم سرشماری انجام نمی‌شود. در سال۱۳۰۷ خورشیدی با تصویب «قانون سجل احوال» دولت موظف شد هر 10 سال یک‌بار سرشماری کند، اما نخستین سرشماری رسمی در سال۱۳۱۸ آغاز شد. دولت برای اجرای قانون سرشماری که  دهم خرداد ۱۳۱۸ به تصویب مجلس شورای ملی رسید، ابتدا در اول تیر آن سال سرشماری را به‌صورت آزمایشی در شهر کاشان اجرا کرد. روز اجرای سرشماری تعطیل همگانی شد و جز مأموران سرشماری، همه مردم ملزم شدند در خانه بمانند. مأموران سرشماری از میان کارمندان دولت و شهرداری‌ها، کدخدایان، معلمان و استادان دانشگاه‌ها، دانش‌آموزان و دانشجویان انتخاب شده بودند. نخستین سرشماری عمومی نفوس و مسکن را مرکز آمار ایران در سال۱۳۳۵ انجام داد و از آن زمان تا سال 1385 هر 10 سال یک‌بار سرشماری را برگزار کرده است. از سال 85به بعد هر 5سال یک‌بار این آمار به روز‌رسانی می‌شود. رئیس مرکز آمار ایران به همشهری می‌گوید: نظام آمارگیری کشور در حال تغییر و ازجمله این تغییرات توقف روش آمارگیری خانه به خانه است.
رئیس مرکز آمار ایران درباره نظام جدید آمارگیری کشور و اینکه چه اطلاعاتی در این نظام مورد توجه قرار می‌گیرد، می‌گوید: علاوه بر ثبت آماری جمعیت، اطلاعات آماری از محل سکونت افراد، کسب‌وکار و نیز تحصیلات، افراد در حال تحصیل، ثبت تحصیلات افراد، مسکن و ویژگی‌های مسکن در نظام آماری ثبتی - مبنا مورد توجه است. جواد حسین‌زاده با تأکید براینکه، نظام‌های موفق برای برنامه ریزی و تصمیم‌های کلان راهبردی خود نیازمند دریافت داده‌های دقیق از وضعیت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه هستند تا بتوانند حکمرانی خود را به درستی انجام دهند، بر ارتباط مستقیم حکمرانی نظام داده‌ها با حکمرانی مؤثر درجامعه تأکید می‌کند و می‌گوید: بدون نظام مشخص در تبادل داده و استفاده از داده‌های اطلاعاتی دربرنامه‌ریزی‌های کلان و راهبردی کشور، به توفیق جدی در دستیابی به اهدافی مانند اقتصاد بدون نفت، اقتصاد مقاومتی و افزایش کارایی نظام اداری کشور نخواهیم رسید. بسیاری از اهداف بزرگی که دنبال آن هستیم، ارتباط مستقیمی با نظام حکمرانی داده درکشور دارد. تجربه دیگر کشورها نشان می‌دهد مهم‌ترین روش اجرای نظام حکمرانی داده در کشور، روش ثبتی - مبناست که با این روش می‌توان بسیاری از ضعف‌های آماری کشور را برطرف کرد.

نظام آماری جدید چطور کار می‌کند؟
رئیس مرکز آمار ایران به تفاوت‌های آمارگیری به روش ثبتی- مبنا با روش‌های اجرا شده گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید: در روش‌های سنتی آمارگیری، با به کارگیری صد‌ها هزار آمارگیر و استفاده از میلیون‌ها برگ کاغذ و صرف زمان و تجهیزات بسیار وسیع، تنها می‌توانستیم عکسی از وضعیت کنونی در زمان آمارگیری را تهیه و در اختیار مسئولان بگذاریم. تصویری که کارآمدی چندانی نداشت. به‌گفته او، در نظام جدید آمارگیری که ازسال 1405اجرا خواهد شد، شاهد تحولی بزرگ در نظام جمع‌آوری داده‌های اطلاعاتی و ریزداده‌ها برای رسیدن به تصویری درست از وضعیت کشور در حوزه نفوس و مسکن خواهیم بود: در روش ثبتی- مبنا، تمام داده‌های جمع‌آوری شده بدون نیاز به حضور آمارگیر و صرفا براساس داده‌های اطلاعاتی ثبت شده در پایگاه داده‌های آماری سازمان‌ها، دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مرتبط با موضوع آمار استخراج می‌شود. موضوعی که به سرعت بخشیدن در دریافت اطلاعات، صحت اطلاعات دریافتی و نیز کاهش 90درصدی هزینه‌های آمارگیری در کشور منجر می‌شود. حسین‌زاده توضیح داد: نظام آمارگیری ثبتی - مبنا می‌تواند به ایجاد جریان اطلاعات و زنده‌بودن این روند در کشورهایی که این نظام آمارگیری را اجرا می‌کنند کمک کند. با این روند، هرگونه تغییر و تحول در وضعیت مسکن، جا به جایی موقعیت افراد در واحدهای مسکونی و نیز تحولاتی مانند مهاجرت و مانند آن بررسی شده و این تغییرات در لحظه در سامانه‌های آماری ثبت می‌شود.

پایگاه‌های آماری دستگاه‌ها کارآمد یا ناکارآمد؟
آنطور که رئیس مرکز آمار ایران به همشهری می‌گوید، مبنای اصلی اجرای طرح آمارگیری ثبتی - مبنا بر داده‌هایی است که در پایگاه‌های اطلاعاتی 15دستگاه، وزارتخانه و سازمان درگیر با موضوع آمار قرار داده شده است. او درپاسخ به این سؤال که تا چه اندازه آمارهای این مراکز به روزرسانی شده و قابل استناد است، می‌گوید: وضعیت سامانه‌های اطلاعاتی در دستگاه‌های مختلف مناسب است اما، آنچه باید به آن توجه کرد این است که این داده‌ها و ریزداده‌ها باید برای کارآمد شدن به یکدیگر متصل شوند. در برخی حوزه‌ها خصوصا در حوزه مسکن با وجود قوانینی که برای اعلام کدپستی و موقعیت سکونت افراد وجود دارد، این قوانین به درستی اجرا نمی‌شود که می‌طلبد این قوانین با جدیت بیشتری اجرا شود و درصورت نیاز ضمانت‌های لازم برای اجرا کردن آن پیش‌بینی شود. حسین‌زاده می‌گوید که وضعیت کنونی کشور در ایجاد زیرساخت‌های لازم برای اجرای نظام ثبتی- مبنا به شکلی نیست که باید باشد: باید اذعان کرد که زیرساخت‌های مورد نیاز برای اجرای این روش از آمارگیری درکشور هنوز به شکل کامل مهیا نیست. بسیاری از پایگاه‌های آماری در دستگاه‌ها به یکدیگر متصل نیستند و ضرورت دارد این پایگاه‌ها و داده‌های آنان در یک مرکز جمع بندی و بررسی شوند. وی توضیح داد: برای ایجاد هماهنگی دراتصال پایگاه‌های آماری، ستاد ملی سرشماری نفوس و مسکن با عضویت بخش‌های مرتبط با موضوع آمار شکل گرفته است و در قالب این ستاد تاکنون 20مصوبه راهبردی برای ایجاد هماهنگی و تقسیم کار ملی درحوزه آماری میان دستگاه‌ها نهایی و برای اجرا به دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شده است. در برخی بخش‌ها نیازمند تصویب قوانینی در مجلس هستیم تا خلاءها و ضعف‌ها برطرف شود و بتوانیم نظام آمارگیری ثبتی- مبنا را با صحت بیشتری در جمع‌آوری اطلاعات پیش ببریم. رئیس مرکز آمار ایران با تأکید بر اینکه اجرای سرشماری ثبتی - مبنا 5سال دیگر انجام می‌شود و در این فاصله باید الزاماتی از سوی دستگاه‌ها برای جبران کمبودهای آماری در پایگاه‌های آماری این دستگاه‌ها را رعایت کند، ادامه داد: حاکمیت و دولت باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که خدمات قابل ارائه آنها به مردم منوط به ارائه اطلاعات خدمت گیرنده شود. با این اتفاق هم داده‌های آماری این دستگاه‌ها به روز رسانی می‌شود هم اینکه تا سال آغاز اجرای سرشماری ثبتی- مبنا می‌توان داده‌های به روز و به هنگامی از وضعیت مردم ساکن کشور در بخش‌های مختلف ترسیم و آن را تحلیل کرد.

آمارها محرمانه است
رئیس مرکز آمار ایران در ادامه با اشاره به اینکه، این مرکز در سال‌های طولانی فعالیت خود همواره استاندارد محرمانگی آمارها و داده‌های اطلاعاتی ارائه شده ازسوی مردم را با استفاده از روش‌ها و شیوه‌های شناخته شده جهانی در دستور کارقرار داده است، می‌گوید: مرکز آمار ایران با قدمت بالایی که دارد، حتی یک مورد اعتراض یا شکایت از فردی به‌دلیل افشای اطلاعات فردی خود نداشته است. همه استانداردها و چارچوب‌های محرمانگی داده‌های اطلاعاتی مردم در همه سرشماری‌ها با بالاترین ضریب امنیتی مورد بررسی قرارمی گیرد و به این دلیل، نباید نگرانی درباره افشای اطلاعات در این حوزه برای کسی ایجاد شود. حسین‌زاده تاکید می‌کند: همه داده‌های دریافتی از مراکز مختلف در اتاق امن کد‌گذاری شده و با حذف اطلاعات هویتی افراد، اطلاعات دریافتی با سایر داده‌ها تجمیع و در نهایت آمار نهایی تهیه و در اختیار مسئولان برای برنامه‌ریزی‌های بعدی قرار می‌گیرد.