رنگ امید درکوچه‌های دوستی

زینب زینال‌زاده- خبر‌نگار

رنگ‌آمیزی دیوار محله‌ها و طراحی کوچه‌ها، کاری مرسوم در دنیاست و نمونه چنین محله‌هایی در شهرهای کیپ تاون، استانبول، بوئنوس‌آیرس، فرانسیسکو و... وجود دارد. در کشورمان اگر روستای ابیانه را مستثنی کنیم، محله‌های رنگ شده در کمتر شهر و استانی دیده می‌شود. نخستین بار این کار در پایتخت با رنگ‌آمیزی دیوارهای خیابان امید در محله هرندی شروع شد و رنگ‌های زرد ، سبز و قرمز جان دوباره به این محله آسیب‌دیده دادند و سبب شادی اهالی شدند. مدیران شهری هرگز گمان نمی‌کردند این کار چنین مورد استقبال قرار بگیرد و الگویی باشد برای سایر محله‌ها. طرح «کوچه‌دوستی» با همین رویکرد در دستور کار اداره کل امور بانوان شهرداری تهران قرار گرفت و مرحله دوم آن در منطقه9 عملیاتی شد و اهالی آستین‌ها را بالا زدند و کوچه خسرو قدیانی در محله دستغیب را رنگ‌آمیزی کردند. ثبت تصاویر زیبای این کوچه از طریق لنز دوربین و انتشار آنها در شبکه‌های اجتماعی سبب شد اهالی مناطق دیگر هم خواهان اجرای این طرح در محله‌شان شوند و در گام بعدی ساکنان کوچه‌های طوطی و صفایی محله مظاهری در منطقه15 دست به‌کار شدند و سطل‌های رنگ را کنار هم چیدند و با هم ترکیب کردند و طرح‌های زیبا روی دیوارهای فرسوده کشیدند. بیش از 30روز همسایه‌ها به‌معنای واقعی هم‌سایه شدند. تعدادی از بانوان رنگ‌آمیزی می‌کردند، برخی کوچه را آب و جارو می‌کردند و بعضی هم با سینی چای پذیرای دیگران بودند. به قول خودشان یک‌بار دیگر به روزهای گذشته بازگشتند و حس خوب با هم بودن را تجربه کردند. حسی که به‌گفته زهرا بهروزآذر، مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران، هدف اصلی طرح کوچه دوستی است: «قصد داریم با اجرای این طرح در مناطق و به‌ویژه محله‌های متراکم علاوه بر ایجاد زیبایی‌های بصری، حس همدلی و همراهی و البته حس تعلق را در میان همسایه‌ها و اهالی ایجاد کنیم. در حقیقت با این کار از یک سو فضاهای عمومی شهر جان دوباره می‌گیرند و از سوی دیگر همسایه‌ها  مشارکت در کار گروهی را تمرین می‌کنند.»
اکثر معضلات و آسیب‌های اجتماعی ازجمله حضور کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر در بافت‌های فرسوده دیده می‌شود و به همین دلیل طرح کوچه دوستی می‌تواند اثرات این آسیب‌ها را کاهش دهد. بهروزآذر می‌گوید: «وقتی مردم به محله‌شان حس تعلق داشته باشند، حتما برای آبادانی آن تلاش می‌کنند و اجازه نمی‌دهند افراد با رفتارهای ناهنجار امنیت کوچه و محله‌شان را از بین ببرند. طرح کوچه دوستی به همت مردم و اهالی کوچه‌ها و مناطق اجرا می‌شود و از این‌رو حفظ و نگهداری از آنها هم به‌عهده اهالی است و به‌دلیل وجود همین نظارت اجتماعی توسط مردم، فضای عمومی برای حضور افراد ناباب ناامن می‌شود و به مرور زمان اثرات آسیب‌های اجتماعی به حداقل می‌رسد.»

رنگ‌آمیزی طوطی و صفایی
اجرای طرح کوچه دوستی به‌صورت پایلوت در مناطق ۴، ۹، ۱۲، ۱۵ و ۲۰ شروع شده است. منطقه15 به‌دلیل همجواری با مراکز تجمع معتادان در محله شوش تحت‌تأثیر آسیب‌های اجتماعی قرار دارد و از این‌رو اجرای طرح کوچه دوستی با هدف افزایش حس مسئولیت شهروندان و کاهش تبعات آسیب‌های اجتماعی در این محله در اولویت شهرداری قرار گرفته است. کوچه‌های طوطی و صفایی در محله مظاهری چند متری با لب خط محله شوش فاصله دارند و به همین دلیل مرحله اول طرح کوچه دوستی در آنها اجرایی شده است. این دو کوچه از طریق یک معبر باریک به هم مرتبط می‌شوند و به‌گفته صابر زاهدپور، مدیر دفتر توسعه محلی در مجموعه 180پلاک ثبتی در آنها وجود دارد. خانه‌هایی که برخی رخت نو به تن کرده‌اند اما تعداد زیادی همچنان قدیمی و فرسوده‌اند و آثار تخریب رویشان نمایان است: «کوچه‌های طوطی و صفایی هسته مرکزی محله مظاهری‌اند و اهالی مشارکت خوبی در کارها و برنامه‌ها دارند و به همین دلیل مرحله اول در این دو کوچه اجرا شد و مردم هم خیلی استقبال خوبی داشتند.» برای زیباسازی کوچه طوطی از طرح و نگاره‌های فانتزی استفاده شده اما کوچه صفایی با نقش‌های اسلیمی چشم‌ها را خیره می‌کند. زاهدپور می‌گوید: «طرح‌ها و حتی رنگ‌ها با توجه به ظرفیت‌های موجود و با مشورت اهالی انتخاب شده‌اند. وجود حسینیه قدیمی و ساکن بودن چند خانواده شهید در کوچه صفایی باعث شد از طرح‌های اسلیمی استفاده کنیم اما دیوارهای کوچه طوطی با طرح‌های فانتزی مانند بال امید و موج دریا رنگ‌آمیزی شده‌اند.» علاوه بر زنان و دختران ساکن در این کوچه‌ها، کودکان هم در این طرح مشارکت داشته‌اند و نقاشی‌های آنها روی علمک‌های گاز پیداست. به‌گفته مدیر دفتر توسعه محلی، کودکان هم شور و اشتیاق برای مشارکت داشتند و ازاین‌رو قلم‌مو و رنگ آبی در اختیارشان قرار گرفت و آنها هم شروع به رنگ‌آمیزی علمک‌های گاز کردند. همچنین قلب بزرگی روی دیوار کوچه طوطی نقاشی شده که حاصل دست کودکان است. در این طرح کودکان دستان کوچکشان را رنگی کرده و روی دیوار زدند و نتیجه آن قلب زیبایی است که تماشای آن این پیام را که یکدل بودن نتایج بهتری در پی دارد به تماشاگران و رهگذران می‌دهد.

عکس‌های سلفی کنار طرح‌های رنگی
هانیه توسلی ساکن کوچه طوطی و از بانوان فعال محله مظاهری است که در اجرای طرح کوچه دوستی مشارکت داشته و با ابراز خرسندی از اتفاق رخ داده در این کوچه می‌گوید: «اکثر خانه‌های کوچه قدیمی و فرسوده‌اند و به همین دلیل کوچه چهره زیبایی نداشت اما با نقاشی‌های انجام شده چهره کوچه متفاوت و تا حدودی زیبا شده است. وقتی در خانه‌ها باز می‌شود و مردم طرح‌های رنگی زیبا را می‌بینند، احساس شادی می‌کنند و قطعا انرژی می‌گیرند و همین امر در کاهش خشونت و درگیری‌های لفظی و دعوا تأثیر دارد.» به‌گفته او این روزها کوچه طوطی و صفایی به یک آتلیه عکاسی تبدیل شده‌اند و رهگذران به محض دیدن طرح‌ها کنارشان می‌ایستند و عکس سلفی و یادگاری می‌گیرند: «وقتی می‌بینم یک عده کنار طرح‌هایی که خودمان کشیده‌ایم می‌ایستند و سلفی می‌گیرند، شاد می‌شوم و دلبستگی‌ام به کوچه و محله‌ام زیاد می‌شود.»

سرزندگی با تماشای رنگ‌های زیبا
تماشای رنگ‌های زیبا تأثیر مثبتی در خلق و خوی افراد دارد. این یک موضوع ثابت شده است که روانشناسان هم آن را می‌پذیرند. بنفشه حیرت‌نگاری روانشناس بالینی در تأیید همین موضوع می‌گوید: «رنگ‌ها به‌طور کلی سبب سرزندگی و نشاط می‌شوند و افراد در هر شرایط روحی که باشند به محض دیدن اثر با طیف‌های رنگی مختلف، احساس آرامش می‌کنند و همین موضوع سبب کاهش افسردگی در شهروندان می‌شود. اجرای چنین طرح‌هایی علاوه بر ایجاد حس نشاط و پویایی، باعث افزایش حس دلبستگی می‌شود و به همین دلیل مردم با افتخار از کوچه و محله‌شان صحبت می‌کنند و میل کمتری به کوچ خواهند داشت؛ موضوعی که می‌تواند جانی دوباره به محله‌های قدیمی شهر که با بافت فرسوده درگیر هستند، بدهد و ساکنانشان را به احیای این مناطق با مشارکت خودشان امیدوار کند.»

بهبود کیفیت زندگی در محله‌های فرسوده
طاهره محمدی، مدیر اداره امور بانوان شهرداری منطقه15:  اجرای طرح کوچه دوستی با هدف ایجاد شادی و نشاط در محله‌هایی که بافت‌های فرسوده دارند در دستور کار قرار گرفته است. کوچه طوطی و صفایی در محله مظاهری از یک‌سو به‌دلیل فرسوده بودن و از سوی دیگر به‌دلیل داشتن آسیب‌های اجتماعی ازجمله کودکان بازمانده از تحصیل، سکونت اتباع خارجی ، بافت متراکم و... برای اجرای این طرح انتخاب شدند. انجام چنین کارهایی در محله‌ها و معابر فرسوده که زیبایی بصری ندارند، سبب تمدد اعصاب اهالی و بهبود کیفیت زندگی و حتی کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌شود. مردم برای خلق این آثار زحمت کشیده‌اند و به همین دلیل در نگهداشت آنها هم تلاش می‌کنند؛ از این‌رو می‌توان به بقای این طرح‌ها امیدوار بود.