یادداشت
آلودگی هوا و اقدامات پیش‌رو
مسعود تجریشی-معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست
آلودگی هوا یکی از مشکلاتی است که به‌دنبال صنعتی‌شدن و تمرکز جمعیت در شهرها پدید آمده؛مشکلی که هم کشور ما را درگیر خود کرده و هم سایر کلانشهرهای دنیا را. برای حل این مشکل راهکارهای مختلفی درنظر گرفته و اجرا شده و همچنان باید در این مسیر پیش رفت.
در سال‌هایی، خودروی پیکان یکی از اصلی‌ترین منابع آلودگی ما بود. سازمان محیط‌زیست با پیگیری‌هایش قوانینی ایجاد کرد و درنهایت در دهه 70 این خودرو حذف شد و تکنولوژی‌های کاربراتی جای خود را به تکنولوژی‌های انژکتوری داد. رفته‌رفته نسل جدید خودروها وارد بازار شدند، مصرف بنزین کاهش یافت و شاهد بودیم که منواکسیدکربن به‌طور اتوماتیک از آلاینده‌های اصلی حذف شد. هرچند با گذر زمان باز هم آلاینده‌های جدیدی وارد هوای شهرها شد؛ گوگرد یکی از آنهاست.
از طرف دیگر با تردد کامیون‌ها و ماشین‌های سنگین و اتوبوس‌ها در داخل و حاشیه شهرها، گازوئیل هم به فهرست آلاینده‌ها اضافه شد، چرا که گازوئیل مورد استفاده استاندارد نبود. بعد از آن رفته‌رفته ذرات معلق هم به هوای کلانشهرها هجوم آورد. به این ترتیب دیگرفقط گاز در هوا نبود بلکه ذرات معلقی بود که همه آنها را می‌دیدند و همین هم توجه بسیاری از مردم را به‌خود جلب کرد. این بود که بعد از یک‌دهه رفت‌وبرگشت قانون هوای پاک‌بین سازمان حفاظت محیط‌زیست و دستگاه اجرایی و مجلس، بالاخره در سال96 این قانون ابلاغ شد. 14آیین‌نامه در قالب این قانون تنظیم شد و در شهریور سال1397 تمام این آیین‌نامه‌ها ابلاغ شدند. پیگیری‌ها برای حل مسئله آلودگی هوا درست از اینجا قانونی شد.
نخستین فعالیت پس از قانونی‌شدن، تمرکز بر سوخت بود. در سال1397 توافقنامه سه‌جانبه‌ای بین وزارت نفت، وزارت راه‌وشهرسازی و سازمان محیط‌زیست تدوین شد و به این ترتیب همه محورهای مواصلاتی حمل‌و‌نقل کالا به کلانشهرها شناسایی‌شدند. درنهایت روشن شد که 40درصد گازوئیل تولیدی استاندارد است و این میزان سوخت مورد نیاز به 150پمپ بنزین که در مسیر کامیون‌ها بود داده شد تا دیگر برای استفاده از سوخت غیراستاندارد، بهانه‌ای نداشته باشند. آن زمان خودروسازها می‌گفتند که سوخت استاندارد نیست و به همین دلیل فیلتر دوده نمی‌گذاریم. با این تفاهمنامه این مشکل چندین‌ساله حل شد و براساس آن تا انتهای سال1400 بیش از 450پمپ بنزین مجهز خواهند شد و وزارت نفت قول داده تا این زمان همه نفت و گازی که در کشور پخش می‌کندرا استاندارد کند.
برای کنترل آلودگی، مسئله نصب فیلتر دوده هم مهم بود؛ این اقدام دومی بود که باید روی تمام ماشین‌های جدید اجرا می‌شد. هم‌اکنون دیگر هیچ‌یک از کامیون‌ها و اتوبوس‌هایی که وارد یا تولید می‌شوند بدون فیلتر دوده نباید باشند.
در سال 98 و 99 به‌میزان قابل‌توجهی ذرات معلق کاهش یافتند. این روند کاهشی در اهواز، تهران و اصفهان قابل‌توجه بود. با این همه در 6ماه اول در کلانشهرها ازجمله تهران با وجود بخارات نفت و بنزین و همینطور ناکس - که در نبود سوخت مناسب و به‌دلیل عدم‌احتراق کامل در بعضی موتورها وجود دارد - با آلاینده جدیدی مواجه شدیم: ازن. اگر دقت کنید می‌بینید تعداد روزهای آلوده ما در این 2سال اخیر به‌جای ذرات معلق، مربوط به ازن است. البته ازن در سال‌های قبل هم وجود داشت اما چون Pm خیلی بالا بود، خودش را نشان نمی‌داد. این بود که با افزایش ازن، طرحی به نام«کهاب»به‌وجود آمد و وزارت نفت را متقاعد کردیم که اجازه ندهد بخارات تولیدی پالایشگاه‌ها به هوا برود و دولت مصوب کرده تا نیمه سال1400 تمامی پمپ بنزین‌ها در زمان بهره‌برداری حتما طرح کهاب داشته باشند و مشکل بخارات حل شود.
اجرایی کردن یورو5 از دیگر ملزومات ماست و می‌توانیم انتظار داشته باشیم از نیمه سال99 تمامی تولیدات خودروسازهای ما یورو5 باشد.
نیاز دیگر خروج موتورسیکلت‌های کاربراتوری از تولید و از بهره‌برداری بود که به سرانجام رسید. هرچند موتورسیکلت‌سازان دنبال تعویق یکساله این کار بودند.
در کنار این موارد، سال گذشته قراردادی با کنسرسیوم دانشگاه‌ها منعقد شد و درحال حاضر یک برنامه جامع برای 13شهر داریم تا بدانیم برای رفع آلودگی چه اقداماتی، در چه زمانی توسط چه دستگاهی و با چه میزان اثربخشی باید انجام شود.
آیین‌نامه و استاندارد خودروهای گازسوز هم در حال بازنگری است؛ طوری که نه فشاری به خودروساز وارد شود، نه آلودگی بیخود ایجاد شود و برویم به سراغ اینکه تشویق خودروهای گازسوز تا انگیزه داشته باشند و وزارت نفت برود سراغ توسعه گازسوز کردن. دولت هم اعلام کرده کسانی که تا ۱۰درصد مصرف گازشان را نسبت به سال گذشته کاهش دهند، ۱۵درصد هزینه گازشان کاهش پیداخواهد کرد. همزمان ماده۱۹ با وزارت راه و مسکن و شهرسازی در حال پیگیری است تا بتوان وام‌هایی داد که بتوانند مردم پنجره‌هایشان را عوض کنند و مصرف پایین‌تر بیاید. در صندوق ملی محیط‌زیست هم به صنایعی که مصرف انرژی‌شان بالاست، کمک می‌شود تا مصرف را پایین بیاورند. امسال نخستین سالی است که این وام‌ها داده می‌شود و با قوه‌قضاییه هم در قالب حق عامه هماهنگ شده تا گازوئیل و مازوت نسوزانند. با همه اینها انتظار داریم در سالی که شیوع بیماری همه‌گیر کرونا بسیار جدی است، در مسیری حرکت کنیم که آلودگی هوا کنترل شود.
