انقلاب نام‌ها

  محمد سرابی 

تغییر نام خیابان‎‌‎ها یکی از نخستین کار‎‌‎هایی بود که بلافاصله پس از انقلاب انجام شد. ارگان‎‌‎ها، گروه‎‌‎ها یا برخی اشخاص اسامی را عوض و تابلو‎‌‎هایی را روی دیوار نصب می‎‌‎کردند که ممکن بود به همان سرعت حذف شوند. تغییر نام خیابان، میدان یا هر یادمان و سازه بزرگ عمرانی، عمل نمادین رایج در انقلاب‎‌‎های بزرگ جهان است که در روز‎‌‎های پس از پیروزی انجام می‎‌‎شود. موج تغییر نام خیابان‎‌‎ها در تهران و شهر‎‌‎های بزرگ کشور بلافاصله بعد از انقلاب اسلامی آغاز شد و هدف بیشتر این تغییرات، نام‌هایی بود که در توسعه شهرسازی سال‎‌‎های 50 روی خیابان‎‌‎ها قرار می‎‌‎گرفت و نشانه‎‌‎ای از فرهنگ رژیم سلطنتی داشت. اسامی باستانی ایرانی، برای تجدید هویت ملی مورد استفاده تبلیغاتی قرار می‎‌‎گرفت و نام حاکمان کشور‎‌‎های غربی این را القا می‎‌‎کرد که آنان متحد و حامی شاه هستند. پس از بهمن57 در ابتدا، گروه‎‌‎های انقلابی اسامی خیابان‎‌‎ها را تغییر می‎‌‎دادند و اسامی انقلابیون جهان یا واژه‌های مرتبط با انقلاب اسلامی را روی آنها می‎‌‎گذاشتند. ترکیب‎‌‎هایی که پسوند یا پیشوند «شاه» داشتند بیشتر از همه در معرض تغییر بودند. بعضی از این اسامی جنبه ملی نیز داشتند. جاده مخصوص پهلوی یا خیابان پهلوی که به دستور رضا‎‌‎شاه ساخته شده بود، مدتی نام خیابان مصدق داشت و به‎‌‎طور مشخص تقاطع آن با خیابان شاهرضا به نام چهار راه مصدق نامیده می‎‌‎شد. این خیابان و چهارراه آن بعدا به نام صاحب‌الزمان، ولیعصر (عج) نامگذاری شد. از سال58 کمیته‎‌‎ای برای این تغییرات در شهرداری تشکیل شد که کار آن تا سال59 ادامه پیدا کرد. با شروع رسمی جنگ تحمیلی از مهر59 نامگذاری‎‌‎ها جهت دیگری پیدا کرد. تعداد زیادی از جوانان انقلابی در جبهه‎‌‎ها به شهادت رسیدند و نام شهدا روی کوچه‎‌‎هایی قرار گرفت که محل زندگی خانواده آنها بود. نام شهدایی که سمت فرماندهی برعهده داشتند یا به‎‌‎دلیل دیگری سرشناس بودند نیز بر خیابان‎‌‎های اصلی و بزرگراه‎‌‎ها قرار گرفت. در اواخر این سال و با افزایش اختلاف‎‌‎های سیاسی و ایدئولوژیک، نام‌هایی که گروه‎‌‎های چپ بر معابر شهری گذاشته بودند به‎‌‎تدریج حذف و در سال‎‌‎های بعد فراموش شد. در سال60 با اقدامات تروریستی منافقین، این اسامی کاملا کنار گذاشته شدند. یکی از این معابر خیابان شاهپور بود که به نام «حنیف‎‌‎نژاد» تغییر کرد و پس از آن «وحدت اسلامی» نامیده شد. میدان 25شهریورکه به مناسبت آغاز حکومت محمدرضاشاه نامگذاری شده بود نیز تا مدتی میدان «رضایی‎‌‎ها» نام گرفت که اشاره به برادران و اعضای یک خانواده داشت که در جریان انقلاب به‎‌‎دست ساواک کشته یا با حکم دادگاه شاهنشاهی اعدام شده بودند. پس از بمب‎‌‎گذاری دفتر حزب جمهوری و شهادت آیت‌الله بهشتی و یارانش، خیابان عباس‌آباد به نام ایشان و میدان 25شهریور، هفتم تیر نامیده شد. برخی اسامی نیز که مستقیما به اعضای گروه‎‌‎های چپ‌گرا ارتباط پیدا نمی‎‌‎کرد و تنها کلمه‎‌‎هایی بود که در ادبیات آن دوران نشانه‌ای از مبارزات خلقی داشت، در همان سال 60 تغییر کردند؛ مثلا خیابان نیاوران که در ابتدای انقلاب به نام برزگر نامیده می‌شد را پس از انفجار دفتر نخست‌وزیری به نام شهید باهنر نامگذاری کردند. در سال‎‌‎های دهه70 با تشکیل شورای شهر، تغییر نام‎‌‎ها به این شورا سپرده شد و بزرگراه‎‌‎های تازه‌ساز اطراف شهر با این روش صاحب نام شدند. نزدیک چهاردهه پس از انقلاب، خیابان کوتاه و کم رفت‎‌‎وآمد نفت در شمال شهر به اسم مصدق نامیده شد. نامگذاری خیابان‎‌‎ها با گذشت 40سال همچنان موضوعی مهم در شهر‎‌‎های ایران است.