دیپلماسی/ دوباره دیپلماسی تبادل

سیدعباس عراقچی، معاون حقوقی و سیاسی وزارت خارجه کشورمان در توضیح جزئیات تبادل یک تبعه استرالیایی با 3 شهروند ایرانی، این اتفاق را نتیجه «یک کار فشرده دیپلماتیک با 2کشور تایلند و استرالیا که بیش از یک سال به طول انجامید» دانسته و این تبادل را «منحصربه‌فرد» توصیف کرده است. به گفته عراقچی هر 3 کشور ایران، تایلند و استرالیا در این تبادل دخیل بودند و یک تعامل سه‌جانبه ‌صورت گرفته و «3 ایرانی در برابر تنها یک خارجی» آزاد شده‌اند.
چهارشنبه هفته گذشته (5آذر) تبادل یک تبعه استرالیایی با 3شهروند ایرانی، میان 2کشور خبرساز شد. خبرگزاری صداو سیما گزارش داده بود: «یک فعال اقتصادی و 2شهروند ایرانی که به اتهامات واهی، در خارج از کشور بازداشت شده بودند، با یک جاسوس دوتابعیتی که برای رژیم صهیونیستی فعالیت می‌کرد، تبادل و آزاد شدند.» کایلی مور گیلبرت 31ساله، تبعه استرالیا- انگلیس که از سوی رسانه‌های خارجی «پژوهشگر مطالعات خاورمیانه و اسلام‌شناس» معرفی می‌شود در سی‌ام شهریور‌ماه۹۷ در جریان سفر به ایران بازداشت و پس از طی مراحل قانونی و قضایی به جرم اقدام علیه امنیت ملی از طریق همکاری اطلاعاتی با رژیم صهیونیستی به ۱۰سال حبس محکوم شد.
مسعود صداقت‌زاده، سعید مرادی و محمد خزاعی، 3شهروند ایرانی هم از سوی رسانه‌ها و مقامات ایران با عناوینی مانند فعال اقتصادی، تاجر و فعال مقابله با تحریم‌ها معرفی می‌شوند. آنها در زمستان سال1390 به ‌اتهام بمبگذاری علیه اهداف رژیم صهیونیستی در تایلند بازداشت شده بودند. بنابراین 3شهروند ایرانی نه در استرالیا بلکه در تایلند زندانی بودند.
مقامات ایران، استرالیا و تایلند نیز از بیان جزئیات بیشتر درباره مذاکرات پیرامون تبادل زندانیان خودداری کرده‌اند؛ اسکات موریسون، نخست‌وزیر استرالیا اعلام کرد که از خبر آزادی مور گیلبرت «بسیار هیجان‌زده» شده و از تلاش دولت و دیپلمات‌های استرالیا برای آزادی او قدردانی کرد. چاتچوم آکاپین، معاون دادستان کل تایلند نیز انتقال زندانیان براساس توافق با ایران را امری معمول دانست.
عراقچی هم تبادل زندانی را یک امر مرسوم و پذیرفته شده در عرف بین‌المللی دانسته و گفته که این اقدام به هیچ‌وجه ناقض استقلال قوه قضاییه نیست. در همه کشورها بعد از آنکه مسیر قضایی به پایان رسیده و فرد به زندان محکوم شد، امکان تبادل او براساس منافع ملی ایجاد می‌شود. در کشور ما این امر با تصویب شورای‌عالی امنیت ملی میسر می‌شود. کشورهای دیگر هم روال خود را دارند. به گفته معاون سیاسی وزیر امور خارجه، در طول تقریبا یک سال گذشته وزارت امور خارجه حداقل 5 مورد تبادل زندانیان را با کشورهای آمریکا (2نوبت)، فرانسه، تایلند و استرالیا (2نوبت) انجام داده و طی آن ۸نفر از هموطنان (شامل اساتید دانشگاه و فعالان مقابله با تحریم‌ها) در مقابل ۶زندانی خارجی در ایران آزاد شده‌اند.

آزادی نزار زاکا با وساطت لبنان

  20خرداد 98، نزار زاکا، شهروند آمریکایی- لبنانی که در  شهریور سال 94 به‌اتهام جاسوسی در ایران توسط سازمان اطلاعات سپاه دستگیر شده بود، آزاد شد. او به اتهام جاسوسی به 10سال حبس و پرداخت ۴.۵میلیون دلار جریمه نقدی محکوم شده بود. سخنگوی قوه قضاییه در توضیح چرایی و چگونگی آزادی نزار زاکا به «هماهنگی با عزیزان در جبهه مقاومت و حزب‌الله» اشاره کرد. غلامحسین اسماعیلی همچنین به مکاتبه رئیس‌جمهور لبنان با ایران اشاره کرد و گفت که این اقدام در یک فرایند کاملا قضایی صورت گرفته و موضوع سیاسی و موضوع دیگری در این تبادل مدنظر نبوده است. وی توضیح داد: در چارچوب قانون این موضوع را بررسی کردیم و برابر قانون کسانی که تا ۱۰سال حبس داشته باشند و حداقل یک سوم مجازات خود را سپری کنند و همچنین در دوران مجازات حسن رفتار داشته باشند، اگر قاضی دادگاه این وضعیت را تأیید کرد می‌تواند حکم به آزادی مشروط صادر کند.

   تبادل وایت در برابر عسگری و طاهری

  14 و 15خرداد99، یک تبادل دیگر میان ایران و آمریکا صورت گرفت، 2روز پس از خروج سیروس عسگری، دانشمند ایرانی و استاد دانشگاه شریف از خاک آمریکا، مایکل وایت، یک نظامی سابق نیروی دریایی آمریکا نیز پس از 2سال بازداشت خاک ایران را ترک کرد. سیروس عسگری از اتهام دولت آمریکا مبنی بر دزدی اسرار تجاری در دادگاه فدرال تبرئه شده بود. بر همین اساس، مقامات ایران ادعاها در مورد توافق یا تبادل عسگری با مایکل وایت را رد کردند چرا که به گفته آنها عسگری از اتهام بی‌اساس دولت آمریکا مبنی بر دزدی اسرار تجاری در دادگاه فدرال تبرئه شده بود. پس از گذشت کمتر از یک هفته از آزادی سیروس عسگری و مایکل وایت، یک شهروند ایرانی دیگر از بند آمریکا آزاد شد و 19خرداد به ایران بازگشت. مجید طاهری پزشک ایرانی-آمریکایی ساکن آمریکا بود که به اتهام نقض قوانین تحریم‌های ایران ۱۶‌ماه در بازداشت بود. در پی این تبادل، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا طی یادداشتی در توییتر، بابت وساطت سوئیس و همکاری ایران، از این 2کشور تشکر کرد. محمدجواد ظریف، وزیرامورخارجه ایران نیز در توییتی با اشاره به آزادی مایکل وایت، عسگری و طاهری نوشت: «این موضوع می‌تواند شامل همه زندانیان شود و نه صرفا چند نفر خاص.» مبادله طاهری با وایت دومین تبادل میان ایران و آمریکا در دوره ترامپ بود.

  سلیمانی در مقابل وانگ

  آذرماه98، یک زندانی ایرانی به نام مسعود سلیمانی در مقابل ژیو وانگ، شهروند آمریکایی با وساطت سوئیس آزاد و مبادله شدند. سلیمانی، پژوهشگر ایرانی در حوزه سلول‌های بنیادی و دانشیار دانشگاه تربیت مدرس است که به اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا در این کشور بازداشت شده بود و پس از تحمل یک سال حبس آزاد و تحویل مقامات ایران در زوریخ شد. ژیو وانگ، نیز محقق آمریکایی-چینی بود که به اتهام جاسوسی در ایران بازداشت و به حبس محکوم شده بود. این نخستین تبادل زندانیان 2کشور بود که در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ اتفاق افتاد.

  مبادله تاریخی

  جیسون رضاییان، امیر میرزایی‌حکمتی، نصرت‌الله خسروی و سعید عابدینی که به جرم جاسوسی در ایران زندانی بودند، ۲۶دی۱۳۹۴ آزاد شدند؛ این مبادله از جهات مختلف تاریخی و دارای اهمیت در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما و همزمان با مذاکرات هسته‌ای و اجرای برجام بود. براساس این مبادله 21ایرانی که در زندان‌های آمریکا در بند بودند آزاد شدند. دادستان عمومی و انقلاب تهران درباره مبادله زندانیان ایرانی و آمریکایی اعلام کرد: «در راستای مصوبات شورای‌عالی امنیت ملی ایران و مصالح کلی نظام 4 زندانی ایرانی دوتابعیتی در چارچوب مبادله زندانیان آزاد شدند.» این توافق تهران و واشنگتن برای مبادله زندانیان، همواره مورد انتقاد شخص دونالد ترامپ رئیس‌جمهور کنونی آمریکا بوده که مدعی است دولت اوباما مبلغ 1.7میلیارد دلار بابت آزادی زندانیان به ایران اسکناس نقد داده است. اشاره ترامپ به مبلغی است که آمریکا بابت بدهی خود به ایران همزمان با آزادی زندانیان بازگرداند. این مبلغ مربوط به یک پرداخت ۴۰۰میلیون دلاری ایران به آمریکا برای خرید تسلیحات در دهه۷۰ میلادی و 1.3میلیارد دلار سود آن بوده ‌است.