مشکلات اتباع خارجی در ایران چگونه توسط مجلس پیگیری می‌شود؟
دغدغه‌های پس از شناسنامه
گپ‌و‌گفت با پروانه سلحشوری و جلیل رحیمی جهانی‌آبادی نماینده‌های دوره‌های مختلف مجلس درباره قوانین ایران برای شهروندان خارجی
لیلا شریف_روزنامه‌نگار
«مشکل ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در شبکه شاد»، «مشکل دریافت سیم‌کارت» و هزار و یک مسئله دیگر را می‌توان در فهرست مسائل اتباع خارجی ساکن در ایران قرار داد که برخی از آنها به‌دلیل ایجاد مطالبه عمومی و ایجاد قوانین جدید، حل و فصل شدند.در میان تمام این مشکلات می‌توان هویت را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل اتباع خارجی نام برد. آن‌طور که مدیرکل امور اتباع و مهاجریان خارجی وزارت کشور، سال گذشته اعلام کرد، از سال 92 تا آبان سال 98، نزدیک به ۷ هزار زن ایرانی با اتباع خارجی ازدواج کرده‌اند؛ آماری که به‌تنهایی اهمیت حل معضل شناسنامه فرزندان مادران ایرانی را نمایان می‌کند. به‌دلیل اهمیت این موضوع بود که سال‌ها پیگیری نمایندگان مجلس برای صدور شناسنامه فرزندان مادران ایرانی، به ثمر نشست و یک قانون توانست نقطه پایانی بر کابوس اتباع خارجی در ایران بگذارد، چراکه دیگر آنها جزئی از ایران شناخته می‌شدند. هرچند مسئله هویت یکی از اولویت‌های اصلی اتباع خارجی بود که با تکیه بر اهرم قانونگذاری به سرنوشت خوبی دست یافت، اما هنوز هم کابوس‌های مهاجر بودن، زندگی اتباع خارجی را محاصره کرده است، مانند زمانی که فرشته حسینی، بازیگر اهل افغانستان سینمای ایران در پست اینستاگرامی خود روایتی از خواهر دانش‌آموزش منتشر کرد که به‌دلیل نداشتن اجازه خرید سیم‌کارت، نتوانست در کلاس مجازی مدرسه شرکت کند. پروانه سلحشوری، نماینده سابق مردم تهران، جزو چهره‌هایی بود که با دغدغه خاص، مسائل مرتبط با اتباع خارجی را در مجلس دهم پیگیری می‌کرد. در تیرماه سال 96بود که او همراه اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس دهم مصوبه‌ای را در کمیسیون فرهنگی به تصویب رساندند و تلاش کردند تا شرایط فرزندان بی‌شناسنامه حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی را تغییر دهند و پس از گذشت چند سال، پیگیری‌های قانونی آنها در پاییز 99به ثمر نشست.
ازدواج به شرط داشتن شناسنامه
سلحشوری در گفت‌وگو با روزنامه همشهری می‌گوید: «بحث هویت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایران با مردان خارجی یکی از مشکلات مهم در بحث اتباع خارجی بود، چراکه از یک‌سو بحث اتباع خارجی، افراد زیادی را در بر می‌گرفت و از سوی دیگر علت اصلی بسیاری از مشکلات مربوط به بحث هویت بود و سایر مشکلات به‌عنوان مسائل ثانویه شناخته می‌شدند. اگر فرد شناسنامه داشته باشد بسیاری از مشکلاتش به‌راحتی قابل حل است. بحث ازدواج جوانان حاصل از ازدواج مادر ایرانی نیز شرایط سختی را برای برخی رقم زده بود تا جایی که برخی از افراد برای ازدواج با شرط دریافت شناسنامه مواجه بودند». براساس گفته این نماینده سابق مجلس، نباید فراموش کرد که مشکلاتی همچون پذیرش اتباع خارجی در بیمارستان‌ها، به‌خصوص اتباع افغانستانی، استخدام، تحصیل و... هنوز پابرجا هستند، به‌عنوان مثال هرچند مشکلاتی مانند ثبت‌نام در مدارس حل و فصل شد، اما ما شاهد هستیم که هنوز برخی از خانواده‌ها تمایلی به پذیرش دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس فرزندانشان ندارند؛ «هرچند برخی تنها به آسیب‌های اجتماعی ناشی از حضور مهاجران می‌پردازند، اما باید بدانیم که در هر اجتماعی این مشکلات وجود دارد و نباید با نگاه منفی تمام مشکلات را به مهاجران نسبت داد.»
سلحشوری همچنین معتقد است که مشکل مهاجران غیرقانونی را باید از سرمنشأ، یعنی مرزها حل کرد و در این حوزه نیاز به قانونگذاری وجود ندارد؛ « باید این را قبول کنیم که ما در موضوع مهاجران غیرقانونی بیش از آنکه نیازمند قانون باشیم، باید نهادهای امنیتی و به‌خصوص وزارت کشور وارد میدان شوند. زمانی که مهاجران وارد کشور می‌شوند، مشکلات ایجاد می‌شود و بنابراین باید یک قدم به عقب برگردیم و با نگاه پیشگیرانه مانع افزایش حضور مهاجران غیرقانونی شویم. باید نظارت کافی بر مرزهای ما وجود داشته باشد تا دغدغه مهاجران غیرقانونی به‌درستی حل و فصل شود. در واقع باید سرمنشأ مشکل را شناسایی و حل کرد نه اینکه پس از ورود افراد به ایران آنها را با هزار و یک محدودیت تحت فشار قرار دهیم. از نظر من مهم‌ترین نکته این است که این مرزها مدیریت شوند و این موضوع ارتباطی به مجلس ندارد و باید نهادهای امنیتی بیش از پیش موضوع را مدیریت کنند.»
اتباع خارجی نیازمند قوانین حمایتی هستند
سلحشوری در رابطه با نگاه قانونی به مشکلات اتباع خارجی می‌گوید: «بنده زمانی که در کمیسیون فرهنگی بودم بیشتر به معلول‌ها می‌پرداختیم، اما علت اصلی- بحث مهاجرت و نحوه برخورد با مهاجرین- در حوزه وظایف کمیسیون امنیت ملی بود. در هر صورت در دوره قبل ما تشخیص دادیم که بحث هویت یکی از مهم‌ترین مشکلات اتباع خارجی است و به همین منظور در مسیر حل این معضل گام برداشتیم. از نظر من شناسنامه‌دار شدن اتباع خارجی قانونی یک گام بزرگ است و باید بدانیم که مشکلات دیگر به‌شدت مشکل هویت نیستند. بنابراین پس از بحث هویت، مسائلی همچون تحصیل، برخورداری از امکانات و... ازجمله مسائل مهم اتباع خارجی است و می‌توان با ایجاد قوانین حمایتی و تشویقی تا حدودی این مشکلات را رفع کرد».
یک مشکل حل شد، اما مشکلات دیگر هستند
جلیل رحیمی جهانی‌آبادی نماینده‌ای است که از استان خراسان رضوی راهی مجلس‌های دهم و یازدهم شده. علاوه بر اینکه حضور او در استان خراسان به‌عنوان یکی از استان‌های مهاجرپذیر، موجب اشراف این نماینده بر موضوع اتباع خارجی است، در سابقه فعالیت او ریاست دانشگاه آزاد اسلامی واحد افغانستان نیز ثبت شده است.
رحیمی در گفت‌وگو با همشهری به بررسی مشکلات اتباع خارجی می‌پردازد و می‌گوید: «در شرایطی قرار داریم که حضور اتباع خارجی در کشور ما -اتباع افغانستان، عراق و دیگر کشورها- زیاد است. در سال‌های گذشته مشکلاتی در رابطه با ازدواج و شناسنامه فرزندان مادران ایرانی با اتباع خارجی داشتیم که خوشبختانه با ورود مجلس دهم، این معضل حل شد و شاهد به ثمر نشستن تلاش‌ها در ماه‌های اخیر بودیم، اما در حوزه اقامت اتباع خارجی، دریافت خدماتی مانند گواهینامه رانندگی، سرمایه‌گذاری، استفاده از امکانات ارتباطی، ثبت‌نام برای خطوط تلفن همراه و... هنوز مشکلاتی پابرجا هستند».
از نظر این نماینده مجلس، عمده‌ترین مشکل اتباع خارجی مربوط به بحث سرمایه‌گذاری و اقامت آنهاست؛ «هم‌اکنون یکی از راه‌های اقامت در هر کشور از جهان که از نظر اقتصادی رشد قابل ملاحظه‌ای دارد، مربوط به بحث سرمایه‌گذاری است. در ایران هم اتباع برخی از کشورها علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری اقتصادی و اقامت هستند، اما قوانین ما در این زمینه کامل و جامع نیست. مجلس دهم بحث تسهیل سرمایه‌گذاری خارجی را پیگیری کرد، اما به نتیجه نرسید و در تلاش هستیم که مجلس یازدهم نیز این موضوع را در دستور کار قرار دهد تا از این طریق جذب سرمایه‌گذار خارجی و اعطای اقامت مهیا شود. این خواسته از جانب اتباع کشورهای عربی و تا حدودی افغانستان پیگیری می‌شود.»
از سوی دیگر موضوع تحصیل اتباع خارجی یکی از دغدغه‌های مورد توجه قانونگذاران است؛ «از آنجا که دانشگاه‌های ایران در دسته معتبرترین دانشگاه‌های منطقه قرار می‌گیرند، متقاضیان زیادی از کشورهای مختلف، به‌خصوص کشورهای همسایه برای تحصیل در دانشگاه‌های ایران وجود دارند، اما به‌دلیل آنکه برای جذب دانشجوی خارجی تسهیلات خاصی درنظر نگرفته‌ایم، حضور این دانشجویان در ایران با مشکلات بسیاری همراه شده است از نظر من مجلس می‌تواند در این حوزه ورود پیدا کند و مسئله را حل کند.»
از نظر این نماینده مجلس: «ما در رابطه با مهاجران افغانستان با مشکلات متعددی در حوزه قانونگذاری و اجرا مواجه هستیم، اما مشکل عمده مهاجران افغانستانی مربوط نحوه اجرای قوانین به‌دلیل تعداد بالای این مهاجران است؛ به‌عنوان مثال اداره اتباع یا کنسولگری افغانستان خدمات را به شکل درستی ارائه نمی‌کند. در واقع باید گفت به‌دلیل بالا بودن تعداد مهاجران افغانستان و حضور پررنگ مهاجران غیرقانونی، مشکل شاخ و برگ بیشتری به‌خود گرفته است.»
