مترو؛ از غرب تا شرق دور
اعداد و ارقامی از خطوط متروی بعضی کلانشهرهای جهان که الگو شده‌اند
سیدمحمد فخار | خبرنگار
شاید اگر معدنی در دنیا وجود نداشت، هیچ‌گاه مترویی نیز شکل نمی‌گرفت. 250سال پیش لزوم جابه‌جاکردن سنگ‌های سخت معدنی چندصد تنی، باعث شد که ریل‌ها به زیر زمین کشیده شوند و از آن به بعد، کارگران معدن نیز همراه سنگ‌ها سوار واگن‌ها می‌شدند و بیرون می‌آمدند.
این کارگران نخستین مسافران متروهایی بودند که با واگن‌های روباز چرخدار حرکت می‌کردند و نیروی محرکه‌شان را اسب‌ها و برخی کارگران قوی‌‌‌تر تامین می‌کردند. رفته‌رفته با آغاز انقلاب صنعتی و اختراع موتور بخار، تحولی نو در عرصه معدن‌داری پدید آمد و به‌سرعت ایده‌‌ها به سمت ترددهایی پیش رفت که در شهرها نیز می‌توانست به زیر زمین منتقل شود. نخستین متروی جهان در سال۱۸۶۳ در شهر لندن آغاز به کار کرد.
قطارهای اولیه این خط با موتورهای بخار کار می‌کردند. این سیستم با وجود داشتن تهویه، خوشایند نبود چون حرکت قطارهای بخار در تونل‌های زیرزمینی سبب انباشته‌شدن گازهای مختلف در مسیر می‌شد؛ اما به هر ترتیب مترو به علت زیرزمینی‌بودن و درامان‌ماندن از خطرات جنگ و شورش‌های شهری، وسیله‌ای ارزشمند محسوب می‌شد.
27سال از آغاز به کار نخستین متروی جهان گذشته بود که ایده بهره‌گیری از برق در صنایع، به‌سرعت پیش رفت و مترو نیز از آن دور نماند. لوکوموتیو‌های الکتریکی برای حرکت‌دادن قطارهای زیرزمینی کاملا مناسب بودند چون هیچ اثر نامطلوبی باقی نمی‌گذاشتند و بدین‌ترتیب از سال۱۸۹۰، راه‌‌آهن شهری جنوب لندن، به نخستین سیستم حملونقل ریلی تندرو تبدیل شد که با لوکوموتیو الکتریکی کار می‌کرد و به طور کامل هم زیر زمین قرار داشت.
این فناوری با آغاز قرن20 به‌سرعت در اروپا و بعد از تشکیل ایالات متحده، در کانادا و آمریکا گسترش یافت. بوداپست در مجارستان، گلاسکو، شیکاگو و نیویورک، هر کدام به گونه‌ای خدمات ریلی الکتریکی ارائه دادند. شهر‌هایی مانند اُسلو و مارسی در دهه۱۹۶۰ سیستم‌های گسترده‌ای را افتتاح کردند و سیستم‌های نوین بسیاری در جنوب آسیا و آمریکای لاتین معرفی شد.
با پیشرفت علم و تکنولوژی صنعت مترو نیز رشد و ارتقا پیدا کرد و تا آنجا پیش رفت که در سال۲۰۱۴ مترو روزانه بیش از ۱۶۰میلیون مسافر را جابه‌جا کرد که معادل سالی۵۰میلیارد سفر است؛ بدین‌ترتیب در این سال ۱۱درصد سفرهای درون‌شهری دنیا با این وسیله مفید صورت گرفت که هر روز استفاده از آن در حال رشد است. داده‌نمای پیش رو با نگاهی به موفق‌ترین خطوط متروی دنیا به بررسی وضعیت روز مترو در کلانشهرهای جهان اختصاص دارد.
نگاهی به وضعیت مترو در جهان
بر اساس گزارش اتحادیه بین‌المللی حملونقل عمومی(UITP) هم‌اکنون 150کشور دنیا (با طول خطوط 5هزار کیلومتر و جابهجایی 153میلیون مسافر در روز) دارای سیستم حملونقل مترو هستند که از این تعداد 50شهر در منطقه آسیای جنوب شرقی و استرالیا روزانه حدود 71میلیون مسافر را جابه‌جا می‌کنند. در منطقه خاورمیانه در مجموع 8شهر دارای سیستم مترو (با مسافت 340کیلومتر و جابهجایی روزانه 8میلیون مسافر) هستند که سهم ایران از این تعداد 3شهر و جابهجایی روزانه 5/3میلیون مسافر با 170کیلومتر خط مترو است.
در اروپا نیز 45شهر دارای خط مترو (با 2هزار و 800 کیلومتر طول خط و جابهجایی روزانه 31میلیون مسافر) هستند. آمریکای لاتین هم با 16شهر و 800کیلومتر طول خط، سهم جابهجایی روزانه 15میلیون مسافر را به خود اختصاص داده است. در15شهر آمریکای شمالی نیز روزانه 11میلیون نفر از شهروندان از طریق خطوط مترو (با طول خط هزار و 500کیلومتر) جابه‌جا می‌شوند. در شرایطی که متوسط جابهجایی مسافر در شهرهای دارای سیستم مترو در دنیا حدود یک میلیون و 100هزار نفر در روز است، متروی تهران با جابهجایی روزانه 3میلیون مسافر، در این زمینه به کارایی کامل خود نرسیده و باید برسد.
هنگ‌کنگ
متروی هنگ‌کنگ در جهان به تمیزی و سرعت مشهور است و در هر ایستگاه آن امکان دسترسی به اینترنت وای‌فای رایگان وجود دارد. این سیستم با سرفاصله حرکت قطارها به صورت هر 10دقیقه یک بار، احتمالا راحت‌ترین سرویس اکسپرس در جهان است. همچنین امکان پرداخت کرایه توسط کارت octopus که بزرگ‌ترین سیستم پرداخت حملونقل در جهان محسوب می‌شود، از دیگر مزایای این مترو است؛ کارتی که می‌تواند به‌راحتی در فروشگاه‌ها، رستوران‌‌ها و سایر مکان‌ها نیز مورد استفاده قرار گیرد.
سئول
متروی سئول دارای تلویزیون و خدمات موبایلی‌است. تأکید بر استفاده از فناوری در متروی سئول به‌وضوح قابل مشاهده است. متروی این شهر بیش از 7میلیون مسافر را در روز در 9خط حمل می‌کند. این مترو علاوه بر اینکه یکی از معدود سیستم‌های مترو در جهان با سرویس اینترنت بسیار پرسرعت است، از صندلی‌‌های گرم در زمستان نیز بهره می‌برد. به اعتقاد مسئولان شهری سئول، این مترو یک نمایش بزرگ برای تأکید کره‌جنوبی بر فناوری اطلاعات است.
سنگاپور
متروی سنگاپور سریع‌ترین راه برای سیاحت‌کردن در این شهر است. در سال2000 پس از تلفیق چندین شرکت ارائه‌دهنده خدمات حملونقل، سقف خدمات این مترو به 600 میلیون مسافر در سال افزایش یافت و روز به روز هم بیشتر شد، مترویی که ساعت کار آن از 5:30بامداد تا یک نیمه‌شب و فاصله بین حرکت قطارهایش 3 الی 8 دقیقه است. این خدمات هنگام تعطیلات رسمی بیشتر می‌شود. ایستگاه‌های متروی سنگاپور آن‌قدر عمیق است که می‌توان به‌عنوان پناهگاه از آنها استفاده کرد. همچنین سرعت پله‌های برقی آن 50درصد بیشتر از پله‌برقی‌های عادی‌است؛ ضمن اینکه تسهیلات ویژه‌ای برای معلولان و سالمندان در این خطوط مهیاست.
لندن
متروی لندن قدیمی‌ترین، طولانی‌ترین و گران‌قیمت‌ترین شبکه حملونقل زیرزمینی در دنیاست که در سال1863 افتتاح شده است. طولانی‌ترین سیستم مترو دارای 11خط مرتبط، 500 قطار و 275ایستگاه است که 244مایل از خیابان‌های لندن را در زیر زمین، طی و هر سال‌حدود 1/1میلیارد نفر را جابه‌جا می‌کند. شلوغ‌ترین ایستگاه این مترو، «واترلو» است که به 46هزار نفر در شلوغ‌ترین ساعات صبح، خدمات ارائه می‌دهد. در متروی لندن 412پله‌برقی و 112آسانسور فعال است.
پاریس
متروی پاریس با 303ایستگاه در 16خط، 220کیلومترمربع از این شهر را در بر گرفته است و روزانه 5/4میلیون نفر مسافر را جابه‌جا می‌کند. آمار سالانه جابهجایی مسافر در این سیستم به بیش از 6/1میلیارد مسافر در سال می‌رسد. متروی پاریس به دلیل ارائه خدمات ریلی در یکی از شلوغ‌ترین شهرهای جهان، در جایگاه بعد از لندن قرار دارد. متروی پایتخت فرانسه به دلیل معماری‌اش، شهرت جهانی دارد و دکوراسیون ایستگاه‌هایش منحصربه‌فرد است؛ به گونه‌ای که دکوراسیون بعضی ایستگاه‌ها فرهنگ آن منطقه را منعکس می‌کند؛ مثلا معماری ایستگاه لوور، با آثار هنری به‌نمایش‌درآمده در آن موزه متناسب است.
مادرید
مادرید با 294کیلومتر خط ریلی در جایگاه ششم طولانی‌ترین سیستم‌های مترو در دنیا قرار دارد. البته طول خدمات ریلی در حومه شهری آن به 386کیلومتر می‌رسد. متروی مادرید در سال 5/1میلیارد مسافر دارد که از 21خط و 396 ایستگاه جابه‌جا می‌شوند. همچنین 1659پله برقی در این سیستم وجود دارد. گسترش مترو با توجه به افزایش جمعیت شهر مادرید از 5/3 به 6میلیون نفر صورت گرفت. همگام با رشد جمعیت در 20سال گذشته مترو در این کشور سریعا گسترش یافت و رقیب متروهای سئول و پکن شد.
توکیو
سیستم ریلی توکیو سیستمی افسانه‌ای، فوق‌العاده سریع و فوق‌العاده دقیق است و قطارها در کمتر از 5دقیقه و سر وقت به ایستگاه می‌رسند. اگرچه متروی توکیو امکان دسترسی به مرکز شهر و جاذبه‌های دیدنی را برای گردشگران فراهم می‌کند، به‌‌تنهایی برای گشت در حومه توکیو کافی نیست. ترکیب مترو با خطوط Toei امکان دسترسی به کل مناطق را فراهم می‌کند. البته متروی توکیو 24ساعته نیست؛ در ساعت یک بامداد متوقف می‌شود و از 5صبح دوباره به راه می‌افتد.
نیویورک
خطوط قطار این شهر به‌صورت دوبل است و قطارهای سریع‌السیر به صورت 24ساعته به طور همزمان از یک مسیر می‌توانند عبور کنند. تعداد مسافران متروی نیویورک از مجموع مسافران ایالت‌های آمریکا بیشتر است و خدمات در بسیاری از خط‌ها و ایستگاه‌ها به 2صورت عادی و اکسپرس ارائه می‌شود. در این مترو بسیاری از ایستگاه‌ها با کاشی‌های سرامیک تزئین شده‌است. استفاده از مجسمه، موزائیک و نقاشی‌‌های دیواری نیز مرسوم است. همچنین هنرمندان با اجرای موسیقی مردم را به استفاده از مترو تشویق می‌کنند.
گوانگژو
اولین ایستگاه قطار این مترو در سال1997 و دومین ایستگاه آن در سال2002 افتتاح شده است. این مترو به این دلیل جزو بهترین‌های دنیاست که توانسته از سال1992 تا 2008، راه‌اندازی 10خط، 186 ایستگاه و 308کیلومتر مسیر ریلی، جابهجایی سالانه 2/1میلیارد مسافر و سفر سریع‌السیر 48دقیقه‌ای به سمت هنگ‌کنگ را در کارنامه خود داشته باشد. این خطوط جوان‌تر نسبت به سایر خطوط متروی موفق جهان، طی سال‌های اخیر به نخستین وسیله پرتردد این شهر پرجمعیت تبدیل شده‌اند و توانسته‌اند 60درصد ترددهای شهری را پوشش دهند.
تهران
تهران از سال1377 با بهره‌برداری از خط٥ (حد فاصل ایستگاه‌های صادقیه تا کرج) صاحب مترو شد و امسال این خطوط پرسرعت 20ساله می‌شوند. این خطوط در فاصله این سال‌ها به مهم‌ترین سامانه حمل‌ونقلی تبدیل شده‌اند و هم‌اکنون 20درصد ترددهای شهری را سامان داده‌اند. البته طبق برنامه باید این خطوط روزانه 10میلیون نفر را جابه‌جا کنند که هنوز از نظر سرفاصله و تعداد واگن، کمبودهایی وجود دارد. همچنین خطوط 6 و 7 باید افتتاح شوند و خطوط اکسپرس نیز نیازی حیاتی برای تردد در این شهر هستند.
