مبارزه با باغ‌کشی

 پریسا امیرقاسم‌خانی- خبر‌نگار

منابع تاریخی و لکه‌های سبز به‌جای‌مانده نشان می‌دهد که تهران سال‌ها پیش به چنارستان معروف بوده است؛ نه خیلی دور و نه خیلی نزدیک. کوچه‌باغ‌های شمال شهر محل رفع دلتنگی تهرانی‌ها به شمار می‌رفته است، ولی چنارستان‌ها به‌تدریج به‌علت افزایش جمعیت و بالا رفتن ارزش اقتصادی ساخت‌وسازها، به‌خصوص از دهه 70به بعد به ساختمان‌ تبدیل شدند و بخشی از مشکلات شهر تهران، از همانجا آغاز شد.
مصوبه برج‌باغ در شورای شهر دوره دوم، هم مزید بر علت شد تا میان سال‌های 87و 97زمینه قانونی برای بنای برج‌ها در باغ‌های پراکنده شهر فراهم آید؛ به‌طوری که در عرض 10سال بیش از صدها هکتار از بهترین منابع طبیعی تهران به ساختمان‌های تجاری، اداری و مسکونی تبدیل شد.
در دوره پنجم شورای شهر تهران، حفظ و صیانت باغ‌ها، جزو اولویت‌های شورا قرار گرفت، ولی باز هم آمار باغ‌هایی که برای احداث بناهای بلند تخریب شده بودند، آنقدر زیاد بود که اکنون کسی نمی‌تواند تصور کند پایتخت ایران دوباره لقب چنارستان به‌خود بگیرد. با وجود این، مدیریت کنونی شهری سعی می‌کند در مناطق مختلف باغ‌هایی را تملک و تبدیل به بوستان و عرصه همگانی کند تا آنچه باقیمانده، از تیشه و تبر ساخت و ساز‌ها در امان بماند.
در این میان، اما به‌تازگی ملکی در ولنجک به مساحت تقریبی حدود 7هزار مترمربع در صحن علنی شورا رأی غیرباغ گرفت که واکنش‌های بسیاری را همراه داشت.
 این ملک در عرصه جنگلکاری ولنجک و از منابع طبیعی است که در ارتفاعات 1800متری واقع شده. از قرار معلوم در این ملک، مجتمع گردشگری احداث خواهد شد.
به همین‌خاطر پیگیر ماجرا از زهرا صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران شدیم. او در این‌باره می‌گوید: «تا‌کنون پرونده‌های متعددی از کمیسیون ماده 7در صحن علنی شورا مورد بررسی قرار گرفته‌ که تعداد قابل‌توجهی از آنها باغ تشخیص داده شده‌اند و عملکرد شورای شهر در مورد پرونده باغ‌ها قابل دفاع است، ولی برخی‌رأی غیرباغ گرفتند. البته طبیعی است حقوق افراد و ذینفعان باید محترم شمرده شود، ولی حقوق عامه مردم نیز باید مدنظر قرار گیرد. مواردی هم بوده مانند زمین ولنجک که زمین شهری، آن را به بخش خصوصی واگذار کرده و به مالکی توانمند در حوزه ساخت‌وساز فروخته شده است؛ درحالی‌که شهرداری طی دهه 70آن‌را مشجر کرده و کمیسیون ماده 7هم رأی باغ به آن داده است. این زمین در ارتفاعات 1800متری واقع شده و قاعدتا نباید در آن ساخت‌و‌سازی انجام شود، اما خب، ملاحظات رعایت حقوق شهروندی و بهبود فضاهای گردشگری هم مطرح است. با این تفاصیل، ملک مذکور در صحن شورا با اختلاف‌نظر بین اعضا، رأی غیرباغ گرفته است.»
نوری در عین حال عنوان می‌کند که موارد اینچنینی بسیار نادر است و جزئیاتی دارد که گاهی باعث می‌شود رأی غیرباغ بگیرند. او می‌گوید: «یکی از رویکردهای متعالی و مترقی شورای دوره پنجم، حفاظت و صیانت از باغ‌ها و فضای سبز شهر به‌عنوان میراث طبیعی و مبارزه با باغ‌کشی، باغ‌خواری و رانت و فساد در این حوزه است. به هرحال زمانی زمین‌های سبز شهر تهران ارزش زیادی از لحاظ اکولوژیک داشتند، ولی وقتی این زمین‌ها ارزش اقتصادی پیدا کردند و قیمت آنها چندین برابر شد، یک نوع انگیزه و حرص و ولع خاص در سودجویان ایجاد کرد که به جان باغ‌ها به‌خصوص باغ‌های مناطق شمالی افتادند؛ به همین علت از سال 1386تا 1396حدود 120هکتار از باغ‌های تهران نابود و به ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری تبدیل شدند. در گذشته اگر ملکی باغ نبود به‌علت مصوبه برج‌باغ تلاش می‌شد رأی باغ را بگیرد، ولی امروز با لغو مصوبه برج‌باغ تلاش می‌کنند ملک باغ نباشد. شما در شمال تهران می‌بینید که قیمت ملک چقدر بالاست؛ برای همین مالکان فشار زیادی می‌آورند تا ملک‌شان را تبدیل به غیرباغ کنند. ما داریم این فشار زیاد را تحمل می‌کنیم. هرقدر شفافیت بیشتر باشد، امکان رأی صواب و درست بیشتر خواهد بود.»
صدراعظم نوری می‌گوید: «معتقد هستم از 3سال گذشته، مدیریت شهر در حفظ باغ‌های شهر موفق عمل کرده است. از اقدامات اساسی شورا در این زمینه لغو مصوبه برج‌باغ بوده که طرح خانه‌باغ را جایگزین آن کرد و طرح به تصویب شورای‌عالی معماری و شهر‌سازی‌ رسید و در شهرداری اجرایی شد. به علاوه، براساس یک‌مصوبه و بخشنامه، تمامی پرونده‌های در مرحله تخریب، نوسازی و پایانکار، باید از کمیسیون ماده 7استعلام بگیرند و درختان املاک بررسی شوند تا اگر یکی از شرایط پنج‌گانهرا داشته باشند، باغ شناخته شوند.»
به گزارش همشهری شرایط پنج‌گانه‌ای که نوری از آنها صحبت می‌کند عبارتند از: «1. اگر در سند ملک مستند شده باشد که ملک باغ یا زمین مشجر یا باغ عمارت و... است. 2. به استناد گواهی ماده 12قانون، زمین شهری، ملک را باغ تشخیص داده باشد. 3. محل‌هایی که در حریم شهر، توسط وزارت جهادکشاورزی باغ شناخته شده باشند. 4. املاکی که از نظر حدنصاب درختان باغ باشند؛ طوری‌که اگر بنایی داشته باشند در هر 25مترمربع و بدون بنا در هر 16مترمربع یک درخت مثمر یا غیرمثمر باشد. 5. محل‌هایی که به تشخیص شورای شهر باغ شناخته می‌شوند.»
صدر اعظم نوری در این رابطه می‌گوید: «طبق ماده یک قانون، اگر هر یک از پرونده‌های ملکی یکی از موارد پنج‌گانه را داشته باشد، از کمیسیون ماده 7قانون حفظ و گسترش فضاهای سبز و باغ‌ها استعلام می‌شود و درصورت داشتن شرایط احراز باغ، پرونده مربوطه جهت تعیین نوعیت (باغ - غیرباغ) به شورای شهر ارسال می‌شود.»

   شاخص‌ترین اقدامات شورای شهر دوره پنجم در حفظ باغات
- لغو مصوبه برج‌باغ‌ها
 - شناسنامه‌دار کردن باغ‌های تهران
- خارج کردن انحصار تصمیم‌گیری دربرابر نوع زمین‌ها توسط شهرداری‌های مناطق
- تملک باغ‌ها و اراضی در مناطق کم‌برخوردار مناطق 7، 8، 9، 10، 11، 12و 17از محل عوارض حفظ و گسترش فضای سبز و باغ‌ها
  تاکنون کمیسیون تشخیص باغ‌ها بیش از 443پرونده را علنی بررسی کرده که 283مورد آن از صحن شورا رأی گرفته که 207مورد آن رأی به باغ بودن املاک داده شده و الباقی رأی غیرباغ گرفتند یا پرونده عودت داده شده یا رأی قبلی تأیید شده است.
- ساماندهی باغ‌های به هم پیوسته کن و فرحزاد که بعد از پیگیری‌های زیاد طرح‌هایی برای حفظ و ساماندهی این باغ‌ها در مراجع قانونی تصویب و برای اجرا به شهرداری تهران ابلاغ شد. موضوع ساماندهی باغ‌های گسترده در برنامه 5ساله سوم توسعه شهر تهران قرار دارد و در برنامه اولویت‌محور و تحقق‌پذیر شهرداری تهران گنجانده شده و اکنون این طرح‌ها در مرحله اجراست و حتی در بودجه سال 1399شهرداری تهران مبلغ 80میلیارد تومان برای تبدیل این باغ‌ها به تفرجگاه و مراکز گردشگری درنظر گرفته است.
- تبدیل باغ‌های در اختیار سازمان‌ها و نهادها به پارک‌های عمومی ازجمله باغ‌های وثوق‌الدوله، عبقری، بخشی‌فر، مدنی، مرمر، خیاط‌خانه، جوراب‌بافی، دامپزشکی و... .
 - تدوین و تهیه اصلاحیه دستور‌العمل مصوبه خانه‌باغ و پیگیری برای تصویب در شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور
 - سیستمی شدن فرایند بررسی باغ‌ها در صدور مجوزهای ساختمانی
  - بررسی ضوابط ساخت‌وساز در اراضی زراعتی

انارستان، بوستان سازور می‌شود

آخرین باغ حاشیه خیابان دماوند هم به‌زودی تبدیل به بوستان محلی می‌شود. درست کنار خیابان شلوغ و پررفت‌وآمد شرق تهران و چند متر مانده به مسیر عبور خودرو‌ها، باقیمانده یکی از باغ‌های قدیمی منطقه 8با ساخت نهر، حوض، نیمکت و زمین بازی بچه‌ها، بوستانی خواهد شد برای محله زرکش. درختان کاج و درختچه‌های انار این باغ حفظ شده است و همکاری مالک این باغ با شهرداری باعث شده که مراحل انتقال مالکیت آن به شهرداری طی شود. شهردار منطقه 8در این‌باره می‌گوید: «این ملک در محله  زرکش رأی کمیسیون ماده 7درباره باغ بودن را دریافت کرده و بودجه آن از شهرداری تهران تامین شده بود. اقدامات تملک این پلاک در سال 98انجام شد. به‌دلیل اینکه از اطراف با املاک شخصی و معابر تماس داشت، طرح کلی ایجاد فضای سبز محلی برای آن به اجرا درآمد و احیای 70درصد فضای سبز و ساخت سرویس بهداشتی در مدت چند‌ماه انجام شد.» مهناز استقامتی می‌افزاید: «فضای ورزشی برای بازی بچه‌ها در ضلع شمالی باغ درنظر گرفته شده است تا کودکان از خطر ورود به خیابان دماوند و تصادفات احتمالی به اندازه ممکن دور باشند. در زمینه نگهداری بعد از ساخت هم من فکر می‌کنم اهالی این محله ارمنی‌نشین به ما در نگهداری بوستان محله خود کمک خواهند کرد.» تملک این باغ 3100متری بیش از 16میلیارد تومان هزینه داشته  و در اسفند سال 98سند باغ به نام شهرداری ثبت شده است. 3- 2میلیارد تومان نیز برای عملیات عمرانی و فضای سبز آن مصرف شده است. طبق رویکرد شهرداری تهران با هدف کاهش مصرف آب، از کاشت چمن در این بوستان خودداری شده است، آبرسانی درختان به‌صورت مکانیزه انجام می‌شود و از پنل‌های خورشیدی در سرویس‌های بهداشتی استفاده شده است. استقامتی می‌گوید: «همراهی مهندس سازور، مالک این باغ باعث شد که بخشی از امور اداری به سرعت انجام شود و ما قصد داشتیم بوستان را به نام سازور، انارستان یا باغ ایرانی نامگذاری کنیم. در این‌باره نظرسنجی‌هایی انجام شده است تا نام مناسب انتخاب و به شورای شهر اعلام شود.» روی استخر قدیمی باغ پوشانده شده و به شکل سکویی برای نصب آلاچیق چوبی درآمده است. جوی آب در محور اصلی و آجرفرش زمین براساس طرح باغ‌های ایرانی ایجاد شده است. پیاده‌رو‌سازی حاشیه خیابان دماوند که از چهارراه تهرانپارس به طول 5کیلومتر برنامه‌ریزی شده است به اینجا می‌رسد و ورودی جنوب باغ سازور هم در این محدوده قرار می‌گیرد.
طرح دیگری که در منطقه 8در حال اجراست «خیالستان زندگی» نام دارد که 2سوی بزرگراه امام علی را با یک پل بزرگ به هم متصل می‌کند. شهردار منطقه با اشاره به اینکه پیمانکار در محل مستقر شده است، می‌‌گوید: «دغدغه‌ای که منجر به این طرح شد، این بود که سرانه فضای سبز منطقه به‌شدت کم است و با توجه به ریزدانگی منطقه، ایجاد فضای سبز با استفاده از املاک هم مشکل است. علاوه بر اینها، ساخت بزرگراه یک جراحت بزرگ در منطقه ایجاد و ارتباط محله‌ها با هم را قطع کرده است. 426قطعه ملک برای ایجاد بزرگراه امام علی خریداری شده بود و دیگر امکان خرید ملک بیشتری در نظام‌آباد، سبلان، تسلیحات و وحیدیه وجود نداشت.» استقامتی با اشاره به اینکه ایده خیالستان از معاونت شهرسازی شهرداری تهران آغاز شد، توضیح می‌دهد: «بزرگراه امام‌علی که منطقه را به 2قسمت تقسیم می‌کند در طبقه منفی 2اجرا شده است؛ یعنی کف بزرگراه 8متر پایین‌تر از سطح معبر مجاور است. عرشه پل خیالستان 20هزار مترمربع مساحت دارد که به فضای عمومی محلات مجاور اضافه می‌شود. با یک مترمربع خاکریزی گونه گیاهی مناسب در روی پل ساخته و مسیر دوچرخه‌سواری هم ایجاد می‌شود تا فضای مناسبی برای استفاده اهالی و تعاملات بین محله‌ای‌شان ایجاد شود.» 10درصد عرشه پل هم تبدیل به فضای تجاری مرتبط می‌شود که با رونق کسب‌و‌کار بتواند امنیت و نگهداشت این فضای عمومی را تامین کند.

باغ‌های تهران جزو عرصه‌های عمومی شده‌اند
   سیدمحمود میرلوحی، عضو شورای شهر تهران

تا روال این مصوبه طی شود، کمی طول کشید. ما در مسیر که حرکت کردیم، این کار کم‌کم دارد خودش را نشان می‌دهد. از زمانی که ما این مصوبه را تصویب کردیم تا زمانی که اجرایی شد، 2‌ماه طول کشید که تأخیر در ابلاغ به‌خاطر استعفای آقای نجفی و این مسائل بود. فقط در این 2‌ماه 487مالک رفتند زنبیل گذاشتند و درخواست پروانه ساخت کردند. انگار همه فکر می‌کردند فرصتی است که دارد از دست می‌رود، اما واقعا چنین رویکردی چرا باید وجود داشته باشد؟ این نشان می‌دهد اگر 2یا 3سال دیگر این تصمیم دیرتر اتخاذ می‌شد در تهران هیچ نشانی از باغ‌ها باقی نمی‌ماند. اما بعد از لغو مصوبه، یک جایی بحثی بوده که زیر 500متر اصلا نباید به شورا بیاید؛ درحالی‌که قانون در این زمینه و برای املاک زیر 500متر تفاوتی قائل نشده بود. زمانی شورای‌عالی استان‌ها این را گفته بود، اما بعدا تغییر کرد. به‌تدریج که جلوتر رفتیم، وقتی دیدیم پلاک‌های 500متری‌ها هم به شورا می‌آید، کم‌کم دیدگاه‌های مختلفی از سوی دوستانمان در شورا مطرح شد. می‌شود گفت که بحث باغ‌ها به نقطه‌ای رسیده که در وهله نخست، اصل بر این است که باید باغ‌ها حفظ شود و کسی در این زمینه تردیدی ندارد. تفاوت دیدگاه‌ها در زمینه بررسی قطعه‌های زیر 500متری است که قابل درک است، اما اخیرا مشاهده شده است که رسوب پرونده‌ها پشت دولت مسئله‌ساز شده است؛ به همین‌خاطر چندبار در نشست‌های هم‌اندیشی دراین باره فکر کردیم که اعتراض‌ها بحق است و صاحب ملک می‌گوید چرا ملک من زودتر تعیین‌تکلیف نمی‌شود. اما به هر حال رسوب پرونده‌ها ما را به این جمع‌بندی رساند که بدون اینکه تغییر رویکردی در رسیدگی به باغ‌ها اتفاق بیفتد، رویه‌ها عادلانه و رویه‌مند باشد و سرعت رسیدگی به آنها هم بیشتر شود. به‌طور کلی بنای شورا بر این است که رویه‌ها عادلانه، منصفانه و روشمند و برای حفظ باغ‌های تهران باشد. من از کسانی هستم که قاطعانه می‌گویم باغ‌های تهران جزو عرصه‌های عمومی شده است. اینکه برخی تصور می‌کنند، باغ‌های شهر جزو حقوق خصوصی است و هرکسی حق دارد درخت را قلع و قمع کند، اشتباه است. با توجه به شرایطی که در تهران ایجاد شده و وضعیت آلودگی هوا نیاز محیط‌زیست و... حفظ باغ‌ها و درختان است؛ حتی اگر به‌زعم دوستان برخی مالکان این گونه باغ‌ها متحمل خساراتی شوند، ممکن است ما از منابع عمومی این خسارت را جبران کنیم و جالب اینکه منابع آن هم پیش‌بینی شده است.