گزارش
کتابفروشی‌ها همزمان با آغاز قرنطینه عمومی، روزهای شلوغی را در هفته کتاب پشت‌سر گذاشتند
روز خوب کتابفروشی‌ها
نیم‌میلیون جلد کتاب به مبلغ 20 میلیارد تومان در طرح پاییزه کتاب به فروش رسید
مرتضی کاردر- روزنامه نگار
پنجشنبه آخر هفته کتاب در سال‌های اخیر روز کتابگردی بوده است؛ روزی که دوستداران کتاب به کتابفروشی‌ها می‌رفتند و در ایامی که با طرح‌های تخفیف فصلی همزمان می‌شده، سعی می‌کردند کتاب‌های بیشتری خریداری کنند و سبب رونق کتابفروشی‌ها شوند. امسال به‌رغم اینکه اعلام شده بود آیین کتابگردی برگزار نمی‌شود اما باز هم بسیاری در روز پنجشنبه به کتابفروشی‌های تهران آمدند. بالارفتن آمار فروش شهرستان‌ها نیز نشان می‌دهد که پنجشنبه آخر هفته کتاب در شهرستان‌ها هم شلوغ بوده است.
به سراغ کتابفروشی‌های خیابان انقلاب و کریمخان رفتیم تا حال‌و‌هوایشان را در هفته کتاب گزارش کنیم؛ وضعیت کتابفروشی‌ها در ایام کرونا چگونه بوده است، کتابفروشی‌ها چقدر به روش‌های جایگزین فروش فکر کرده‌اند و این روش‌ها چقدر توانسته کسری فروش کتاب‌ها را جبران کند و اساسا طرح تخفیف فصلی، به‌ویژه طرح پاییزه که همزمان با هفته کتاب برگزار می‌شود، چقدر توانسته به افزایش فروش کتاب کمک کند.
خیلی‌ها فراغتشان را با کتاب پر کرده‌اند
کتابفروشی جیحون یکی از کتابفروشی‌های شلوغ راسته انقلاب در سال‌های اخیر بوده است. جیحون تلاش کرده به کتابفروشی تخصصی روانشناسی و مدیریت فردی و مباحث تازه‌ای که در سال‌های اخیر بسیار رونق گرفته، تبدیل شود. امیر مهربانی از کتابفروشان انتشارات جیحون، به همشهری می‌گوید: «وضعیت فروش کتاب در روزهای کرونا اندکی بهتر شده است. مردم اوقات فراغت بیشتری داشته‌اند و زمان بیشتری را در خانه‌ها بوده‌اند. خیلی‌ها دورکار شده‌اند، شرایطی دارند که مجبورند خودشان را آپدیت کنند. بسیاری از مردم سعی کردند به سراغ کتاب بیایند و اوقات فراغتشان را با کتاب پر کنند. من بهبود فروش را، اگرچه اندک، در کتابفروشی‌های راسته انقلاب می‌بینم. به‌طور خاص در همه روزهای هفته شلوغ بوده‌ایم و امروز هم شلوغ‌تر. حالا خیلی‌ها از طرح تخفیف خبر نداشتند و ما خودمان به آنها می‌گفتیم که چنین طرحی هست. فکر می‌کنم برای رونق بیشتر کتابفروشی‌ها، هم باید زمان طرح بیشتر باشد و هم میزان اطلاع‌رسانی برای طرح بیشتر شود. شرایطی پیش آمده که حداقل قیمت کتاب ۵۰هزارتومان شده و چنین قیمتی برای جامعه‌ای که حداقل حقوق در آن ۲میلیون تومان است، قیمت مناسبی نیست. طرح‌های تخفیف کمک می‌کند افراد بیشتری به کتابفروشی‌ها بیایند و کتاب‌های بیشتری به فروش برسد.»
جای پاییز و تابستان عوض شده
رامین شعبانپور، مدیر کتابفروشی انتشارات افق در خیابان انقلاب تحلیلی از وضعیت کتاب در ماه‌های شیوع کرونا به‌دست می‌دهد: «لازم است شرایط را از فروردین تا امروز توضیح بدهم. در فروردین‌ماه مدتی شهر تعطیل و شرایط مبهم و نامشخص بود. خیلی نمی‌شد درباره شرایط آینده کتاب تصمیم بگیریم. از اردیبهشت که کتابفروشی‌ها باز شد به مرور اوضاع کمی بهتر شد. از آنجا که نمایشگاه کتاب هم برگزار نشد، استقبال مردم از کتابفروشی‌ها خوب بود. درحالی‌که معمولا در سال‌های گذشته وضعیت برعکس بود، یعنی تابستان‌ها و ایام پس از نمایشگاه همیشه فروش کتاب‌ها کمتر بود. اما متأسفانه هر چه به پاییز نزدیک شدیم قضیه برعکس شد. امسال جای تابستان و پاییز عوض شد.» او درباره تأثیر طرح پاییزه در فروش کتاب می‌گوید: «هفته کتاب سبب رونق کتابفروشی‌ها در پاییز شده است. طرح‌های تخفیف فصلی جاافتاده و مردم در تقویم‌هایشان این بازه زمانی را تیک زده‌اند. استقبال خیلی خوب بود. خریدهای غیرحضوری افزایش پیدا کرده بود. ما در ماه‌های گذشته ۲۴ساعته از طریق واتس‌اپ سفارش گرفته‌ایم و سعی کرده‌ایم با ارسال رایگان و تخفیفی که داریم، کتاب‌ها را به‌دست دوستداران کتاب برسانیم. در مجموع اگر بخواهم شرایط را ارزیابی کنم، فروش کتاب قطعا نسبت به شرایط غیرکرونایی کاهش پیدا کرده اما با توجه به افزایش قیمت کتاب از نظر ریالی شرایط برابر بوده است. »
خریدهای غیرحضوری خلوتی کتابفروشی‌ها را جبران کرده
کتابفروشی مولی از کتابفروشی‌های قدیمی راسته خیابان انقلاب است که بیشتر پاتوق خوانندگان کتاب‌های فلسفی و عرفانی بوده است. مولی در سال‌های اخیر کتابفروشی خود را توسعه داده تا جایی برای مشتریان همه کتاب‌ها باشد. عمار مفید از کتابفروشان انتشارات مولی درباره وضعیت فروش کتاب در ماه‌های شیوع کرونا می‌گوید: «ما مشتری‌های خاص کتابخوان داریم و کرونا در چند‌ماه گذشته تأثیر چندانی بر فروش کتاب نگذاشته. شاید رفتوآمد و فروش حضوری کم شده باشد اما از طریق سایت ، تلگرام و واتس‌اپ جبران شده است. می‌توانم بگویم ۳۰ تا ۴۰درصد فروش‌های ما از طریق واتس‌اپ و تلگرام بوده است. ارسال ما در هفته اخیر از طریق سایت رایگان بود و استقبال بیشتری صورت گرفت.»
نظرات گوناگون کتابفروشان نشان می‌دهد که بعضی از آنها تمرکز بیشتری بر فروش غیرحضوری داشته‌اند و بعضی دیگر کمتر. آنها که خودشان را برای چنین موقعیت‌هایی آماده کرده بودند یا در ماه‌های اخیر تمهیدات لازم را برای شکل‌های گوناگون فروش فراهم کرده‌اند، از وضعیت فروش کتاب راضی‌ترند. دست‌کم کرونا سبب شده است که ناشران به شکل‌های گوناگون فروش فکر کنند و تنها به فروش حضوری کتاب بسنده نکنند.
غیرحضوری‌ها تخفیف بیشتری می‌گیرند
راسته کریمخان هم در شلوغی کم از راسته انقلاب ندارد. ازدحام دوستداران کتاب در کتابفروشی ثالث و چشمه بسیار زیاد است؛ درست شبیه روزهای کتابگردی در سال‌های گذشته.
دقایقی طولانی منتظر می‌مانیم تا جواد رحیمی یکی از کتابفروشان ثالث مشتری‌ها را راه بیندازد و به گفت‌و‌گو با همشهری بنشیند: «در ماه‌های اخیر با وجود کرونا، وضعیت فروش کتاب خوب بوده. روزبه‌روز فروش غیرحضوری کتاب بیشتر شده. ما از طریق سایت، واتس‌اپ و تلگرام سفارش‌ها را دریافت می‌کنیم. فروش‌های غیرحضوری تخفیف بیشتری داشته تا مردم کمتر به کتابفروشی‌ها بیایند و فاصله اجتماعی رعایت شود. البته کسانی که مراجعه حضوری می‌کنند هم واقعا پروتکل‌ها را رعایت می‌کنند. امروز همانطور که می‌بینید، جزو روزهای شلوغ کتابفروشی بوده است. در ماه‌های اخیر به‌ویژه خانم‌ها بیشتر به سراغ کتاب‌ها آمده‌اند. حالا شاید کتاب‌های عمومی‌تری را بخوانند اما مراجعه‌شان به کتابفروشی بیشتر بوده است. خوشبختانه امسال، به جز مشتری‌های همیشگی کتاب، آدم‌های تازه‌ای را می‌بینم که به کتابفروشی می‌آیند و به‌نظرم جای خوشحالی است که به جمع کتابخوان‌ها افزوده می‌شود. ما هم سعی می‌کنیم بهترین کتاب‌ها را به آنها پیشنهاد کنیم تا از ابتدا کتاب‌های خوب بخوانند.»
از چه میزان فروشی حرف می‌زنیم؟
آهنگ حقیقت از کتابفروشان قدیمی خیابان کریمخان است که نزدیک به ۲۰سال در این راسته حضور دارد و اکنون در خانه فرهنگ و هنر گویا به کتابفروشی مشغول است. تحلیل او از وضعیت فروش کتاب در مناطق گوناگون تهران متفاوت است: «طبق آماری که من از همکاران گرفته‌ام، فروش کتاب در شمال شهر به‌مراتب بهتر بوده، اما در مناطق مرکزی شهر پایین‌تر آمده است. البته حالا باید بپرسیم که اصلا از چه میزان فروشی حرف می‌زنیم؟ در بهترین حالت ۲۰۰۰نسخه. خیلی از ناشران کتاب را در ۳۰۰ یا ۴۰۰نسخه منتشر می‌کنند و فروش کم و زیاد عدد قابل‌توجهی نیست. فروش‌های غیرحضوری در ماه‌های اخیر بیشتر شده اما مسلم است که به فروش حضوری نمی‌رسد. اتفاق‌هایی مثل طرح ۲۰درصدی ارشاد مشخص است که فروش را بالا می‌برد ولی مدت زمان طرح کم است. اگر خاطرتان باشد در دوره‌های اول طرح ۲۰روز تا یک‌ماه بود اما به‌مرور زمان طرح کمتر شده و الان به یک هفته رسیده است.»
مگر کتابفروشی‌ها چقدر رفتوآمد دارند که ساعت۶ باید تعطیل شوند؟
هفته کتاب با قانون تعطیلی کسب‌وکارها در ساعت۶ عصر مصادف شد و کتابفروشی‌ها هم ناگزیر بودند در ساعت اوج فروش در هفته‌ای که رونق فروش کتاب بیشتر از هر زمان دیگری در سال است، کتابفروشی‌ها را تعطیل کنند. آهنگ حقیقت درباره تعطیلی زودهنگام کتابفروشی‌ها می‌گوید: «مسلم است که تعطیلی در ساعت۶ بعدازظهر به کتابفروشی‌ها آسیب زیادی وارد کرد. شهر خلوت می‌شد و همه مجبور بودند تعطیل کنند به جز مشاغل ضروری. مثلا اغذیه‌فروشی‌ها و ساندویچی‌ها باز بودند و کتابفروشی‌ها تعطیل. سؤال من این است که میزان رفتوآمد و احتمال سرایت ویروس در کدامیک بیشتر است؟ آیا کتابفروشی‌ها خطر بیشتری ایجاد می‌کنند یا اغذیه‌فروشی‌ها؟ مگر چقدر کتابفروشی‌ها رفتوآمد دارند؟ کتابفروشی‌ها اساسا مشاغل پررفت‌و‌آمدی نیستند. جا داشت که کتابفروشی‌ها را مستثنی کنند. البته ظاهرا قرار است کتابفروشی‌ها جزو مشاغل ضروری باشند.»
کار فرهنگی می‌کنیم و باید بیشتر قانون را رعایت کنیم
رامین شعبانپور، مدیر کتابفروشی افق از پیشگام بودن کتابفروشی‌ها در رعایت قوانین می‌گوید: «طبیعی است که مخاطبان کتاب و کتابفروشی بعد از ساعت کاری‌شان به سراغ کتابفروشی می‌آیند. اما ما داریم کار فرهنگی انجام می‌دهیم و باید بیشتر از دیگران مقید به قانون باشیم. کتابفروشی‌های راسته خیابان انقلاب آن‌قدر که من دیده‌ام، داوطلبانه و بدون نیاز به تذکری مغازه را در ساعت۶ بعدازظهر بستند. چاره‌ای هم نبوده است.»
بی‌تردید مسئله تطعیلی کتابفروشی‌ها در ساعت۶ بعدازظهر سبب کاهش فروششان در هفته اخیر شده است. ظاهرا معاونت فرهنگی وزارت ارشاد رایزنی‌هایی برای قرار گرفتن کتابفروشی‌ها در مشاغل درجه اول که می‌توانند همواره باز باشند، صورت داده است، اما رایزنی‌ها در هفته کتاب به نتیجه نرسید. شاید به‌زودی کتابفروشی‌ها در فهرست مشاغل ضروری قرار بگیرند.
صدرنشینی همیشگی کتابفروشی‌های شهرستان
براساس آمار وب‌سایت طرح پاییزه تا ساعت 21 جمعه ۳۰آبان 500 هزار نسخه کتاب به مبلغ 20 میلیارد تومان به فروش رسیده است که در مقایسه با دوره‌های قبل رکورد قابل توجهی محسوب می‌شود. دنیای کتاب قم با فروش ۱۲هزار نسخه کتاب صدرنشین کتابفروشی‌های ایران است و کتاب فرازمند رشت و پاتوق کتاب شهرکرد در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. رتبه‌های اول تا دهم به جز یکی در اختیار کتابفروشان شهرستانی است. از میان کتابفروشان تهرانی تنها کتابفروشی نشر ثالث است که در میان 10 کتابفروشی برتر ایران قرار دارد.
