شفافیت فرسایشی

قریب به 6‌ماه از استقرار مجلس یازدهم می‌گذرد؛ مجلسی که شفافیت آرا و عملکرد نمایندگان ازجمله شعارهای اصلی‌اش بوده و هست. حالا اما بعد از گذشت هفته‌های متوالی از اعلام وصول این طرح از سوی هیأت‌رئیسه، بررسی آن به کمیسیون‌های تخصصی محدود و محصور شده و خبری از بررسی اولویت‌دار آن در بهارستان نیست. طرح شفافیت آرای نمایندگان در اردیبهشت‌ماه گذشته از سوی هیأت‌رئیسه مجلس اعلام وصول و برای بررسی جزئیات به کمیسیون تدوین آیین‌نامه به‌عنوان کمیسیون تخصصی ارجاع داده شد. از آنجا که شفافیت آرای نمایندگان یکی از وعده‌های اصلی اصولگرایان در کارزار انتخاباتی یازدهمین دوره مجلس بود و حالا با تصاحب اکثریت بهارستان از سوی این طیف، تحقق این وعده به آزمون راستی‌آزمایی آنان بدل شده است. طرح شفافیت آرای نمایندگان اوایل اردیبهشت‌ماه گذشته از سوی هیأت‌رئیسه اعلام وصول و برای بررسی بیشتر به کمیسیون تخصصی‌اش یعنی کمیسیون تدوین آیین‌نامه ارجاع داده شد.
تنها خبری که از این وعده مغفول مانده بهارستانی‌ها شنیده می‌شود، مصاحبه‌هایی است که هراز‌گاهی در باب ضرورت آن از سوی طراحانش خبری می‌شود و در نوبت بررسی قرار‌گرفتن جزئیات آن در کمیسیون تخصصی‌اش است؛ چنان‌که دیروز هم خبر رسید براساس اعلام کمیسیون آیین‌نامه بررسی طرح اصلاح قانون هیأت نظارت بر رفتار نمایندگان در دستورکار جلسات هفته جاری اعضا قرار دارد؛ بررسی‌هایی که فعلا به نتیجه نهایی و اجماع نرسیده است .با عدم‌ورود جدی و یا حداقل اولویت‌دار مجلسی‌ها به این وعده که موج انتخاباتی‌شان را بر آن استوار کرده بودند، بیراه نیست اگر بگوییم که شفافیت آرای نمایندگان که در مجلس دهم هم جنجال‌ساز شده بود، در حد  شعاری انتخاباتی باقی مانده است که سرنوشتش چون دوره ‌قبلی مجلس فقط جنجال رسانه‌ای خواهد بود.

 چرا نمایندگان از شفافیت رویگردانند؟
داستان شفافیت آرای نمایندگان قریب به 3سالی می‌شود که در بهارستان مطرح شده است؛ این طرح نخستین‌بار از سوی محمدجواد فتحی، نماینده تهران در مجلس دهم در آذر سال‌96 ‌به هیأت‌رئیسه ارائه شد که البته اعلام وصول آن قریب به 9‌ماه به تعویق افتاد، تا اینکه در مرداد‌ماه97 حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده اصولگرای شاهین‌شهر طرحی شبیه با ایده فتحی را با نام طرح شفافیت آرای نمایندگان با 29امضا تهیه کرد و به هیأت‌رئیسه مجلس تحویل داد؛ طرحی که درنهایت با توافق فراکسیون امید و فراکسیون ولایی به‌صورت مشترک و با 68امضا از سوی هیأت‌رئیسه مجلس ارائه شد.
یک فوریت طرح شفافیت آرای نمایندگان در نشست 14شهریور97 بهارستان به رأی گذاشته شد اما یک فوریت آن از سوی مجلس رد شد. مجلس دهم اما یک‌بار دیگر بحث شفافیت آرا را در دستور کارخود قرار داد که بازهم در تصویب آن ناکام ماند. آنچه سبب شد که طرح شفافیت آرای نظام تقنینی مورد توجه مجلس‌دهمی‌ها قرار بگیرد، گذشته از اهمیت آن، حساسیت اذهان عمومی به غائله شفافیت بود که در محرم سال گذشته از سوی جمعی از تندروهای اصولگرا برای به چالش‌کشیدن مجلس دهم به جریان افتاد؛ غائله‌ای که سخنان تند علیرضا پناهیان، روحانی منتقد جناح اصلاحات درنقد مجلس استارت‌زننده آن بود و در شبکه‌های مجازی و دیگر رسانه‌ها با سرعت قابل‌توجهی باز‌تولید شد.
دومین طرح مربوط به شفافیت آرای نمایندگان نیز در آبان‌ماه سال گذشته مطرح شد که بازهم به‌رغم امضاهای پر‌شمارش، مورد تصویب صحن مجلس قرار نگرفت. نمایندگان مجلس دهم بر این باور بودند که شفافیت آرای نمایندگان درصورتی مؤثر و مفید است که آرای دیگر نهادهایی که در تصویب قانون مؤثر و نقش‌آفرینند مثل شورای نگهبان، شوراهای عالی فرهنگی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و... نیز باید شفاف باشد. بعد از اتمام دوره دهم مجلس، اصولگرایان راه‌یافته به پارلمان طرحی را در همین راستا تهیه کردند که ‌فعلا بعد از گذشت 5‌ماه از تدوین آن، فقط کلیاتش در کمیسیون آیین‌نامه تصویب و هر‌از‌گاهی درباره جزئیاتش خبرهایی به گوش می‌رسد. حال باید دید با تصویب جزئیات طرح در کمیسیون و ارجاع آن به صحن علنی، مجلس‌یازدهمی‌ها در روند بررسی آن چه تدبیری اتخاد می‌کنند.

 گسترش دامنه شفافیت به بحث نظارت 
هرچند هنوز طرح شفافیت آرای نمایندگان در کمیسیون تخصصی محل بررسی و ارزیابی است، اما دیروز همین کمیسیون از تدوین طرح جدید برای نظارت بر رفتار نمایندگان خبر داد که براساس جزئیات منتشر‌شده ‌آن، این طرح در واقع ترکیبی از شفافیت و نظارت است.
مرز بین دو طرح نظارت بر رفتار نمایندگان و شفافیت در بهارستان چنان باریک شده است که به‌نظر می‌رسد در نهایت اجماع این دو طرح با هم در صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار گیرد؛ چرا‌که جزئیاتی که به نام طرح شفافیت آرای نمایندگان یا طرح نظارت بر رفتار نمایندگان در روزهای اخیر خبر‌ساز شده، در اغلب موارد مشابه و مکمل هم هستند. به‌نظر می‌رسد عزم کمیسیون تدوین آیین‌نامه در تدوین این دو طرح این است که مجلسی‌ها را به‌خود‌اظهاری در مورد عملکرد خودشان سوق می‌دهد؛ چنان‌که مهم‌ترین فاکتورهای طرح نظارت بر رفتار نمایندگان که فعلا در نخستین مراحل بررسی در بهارستان است، اینکه در طرح شفافیت آرای نمایندگان بر شفافیت و ثبت سفرهای کاری و ماموریت‌های آنها در سامانه اطلاع‌رسانی پارلمان تأکید شده، اما در طرح اصلاح قانون هیأت نظارت آمده که سفرهای شخصی نمایندگان به خارج از کشور نیز باید شفاف شود. نکته ‌دیگر اینکه ثبت و ضبط تمام مکاتبات نمایندگان با وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها در سامانه اداری مجلس است و اگر نماینده‌ای با مسئولی مکاتبه و صورتجلسه‌ای دارند، مصوبات آن به‌صورت سند حفظ می‌شود. در ادوار گذشته مجلس بعضا هدایای نامتعارفی به برخی نمایندگان داده می‌شد بنابراین در طرح‌ جدید حدود هدایای متعارف و غیرمتعارف تعیین خواهد شد. دریافت هدیه از سوی نماینده باید در سایت اعلام شود تا میزان همه هدایا مشخص شود. همچنین محدودیت دامنه فعالیت خارج از وظایف نمایندگی هم در این طرح وجود دارد‌ که براساس آن کاندیدا پس از اینکه نماینده می‌شود، نباید دیگر فعالیت‌های ثانویه داشته باشد و باید فعالیت‌های قبلی را کنار بگذارد. غیر از هیأت علمی در دانشگاه‌ها و طبابت آن هم به‌صورت پاره‌وقت، نماینده باید از سایر فعالیت‌هایش مانند هیأت‌مدیره و هیأت امنا تا زمانی که نماینده است، فاصله بگیرد. این بحث به همراه سفرهای نمایندگان نیز در طرح شفافیت آرای نمایندگان ‌محل تأکید است.