تهران
راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای کورش
نمادی دیگر برای تهران که می‌خواست مدرن باشد
فرزانه ابراهیم‌زاده
نمایی فلزی در فاصله بین دو کوچه بلند و یک تابلوی قرمزرنگ‌گرد، برای 8سال تصویر آشنای تهرانی‌هایی بود که وسوسه می‌شدند از خیابان‌های شهر به سمت شمال بالا بروند، وارد آن در شیشه‌ای شوند و یکی از آن ترولی‌های چرخ‌دار را بردارند و تا می‌توانند آن را از اجناس مختلف پر کنند. این تصویر آشنایی بود از فروشگاهی به اسم کورش؛ فروشگاهی که هرچند نخستین فروشگاه بزرگ و زنجیره‌ای پایتخت محسوب نمی‌شد اما بی‌تردید بعد از فروشگاه فردوسی خاطره‌انگیزترین فروشگاه شهر آلامد تهران شده بود.
فروشگاه‌های کورش در سال1349در تهران شکل‌گرفتند. حمید اخوان کاشانی که پیش از این فروشگاه بزرگ را در سه‌راه جمهوری فعلی(سه‌راه شاه قدیم) راه انداخته بود به فکر افتاد که مجموعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای را شبیه ایده والمارت و مارکس اسپنسر در آمریکا و اروپا راه بیندازد که مایحتاج مردم در آن به راحتی و با قیمتی منصفانه در دسترس قرار گیرد.
عبدالحمید اخوان کاشانی یکی از پسران عبدالباقی اخوان کاشانی از تاجران شناخته‌شده فرش در کاشان، ذاتا تاجر بود و فراتر از تجارت فرش فکر می‌کرد؛ برای همین سراغ کمپانی‌های خارجی رفت و نخستین ماشین‌های لباسشویی و رادیوهای ترانزیستوری را وارد ایران کرد، سپس نمایندگی محصولاتی چون زانوسی، چرخ‌خیاطی کهلر و نمایندگی شرکت الکتریکی R. E. F را هم گرفت. اما آنچه نام حمید اخوان را برسر زبان‌ها انداخت نه رادیو ترانزیستوری یا ماشین‌های لباسشویی‌که رقابتش با فروشگاه فردوسی بود. او که در اروپا و آمریکا فروشگاه‌های زنجیره‌ای را دیده بود به فکر راه‌اندازی چنین فروشگاه‌هایی افتاد و پس از راه‌اندازی فروشگاه بزرگ، سرانجام فروشگاه کورش در سال1349 افتتاح شد.
برخلاف تصور، نخستین فروشگاه کورش در محل شعبه مرکزی آن در چهارراه زرتشت و خیابان ولیعصر نبود بلکه نخستین شعبه مجموعه فروشگاه کورش در خیابان کوکاکولا افتتاح شد. بعدها در خیابان قصرالدشت، شیر و خورشید (هلال احمر فعلی)، مولوی، جوادیه، فرح‌آباد (پیروزی)، میدان شهناز (میدان امام‌حسینع) و میدان خراسان، هفت شعبه فروشگاه نیز افتتاح شد. افتتاح این هفت فروشگاه همزمان با آغاز شراکت احمد خیامی یکی از دو برادر صاحب کارخانه ایران‌‌ناسیونال بود. یکی دو سال قبل از این، برادران خیامی به این نتیجه رسیدند که از هم جدا شوند و محمود برادر کوچک‌تر سهم کارخانه برادرش را خرید. احمد که در اتاق بازرگانی تهران بود همزمان با بالارفتن نرخ تورم در سال‌های دهه40، پیشنهاد ساخت فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای که بتواند کالاها را با واسطه کمتری به‌دست مردم برساند، مطرح کرد. از همین جا مشارکت احمد خیامی و حمید اخوان آغاز شد. بعد از افتتاح هفت فروشگاه کورش در مناطق جنوب تهران آنها تصمیم به ساخت فروشگاه بزرگی در مرکز شهر گرفتند.
سر خیابان زرتشت شرقی در تقاطع خیابان ولیعصرعج امروزی زمین بزرگی بود که مالکش تصمیم داشت در آن مجتمع تجاری بسازد اما زمانی که کار تکمیل نقشه ساختمانی آن به پایان رسید و خاکبرداری‌اش آغاز شد حمید کاشانی این زمین را خریداری کرد و نقشه آن را تغییر داد.
نقشه این فروشگاه را مهندس بهروز احمدی و فواد رحیمی طراحی و اجرا کردند. فروشگاه کورش زرتشت در زمینی به مساحت 1729متر در 6طبقه روی زمین و 2طبقه زیرزمین طراحی شد.
براساس این طرح طبقه ششم رستوران، طبقه‌های زیرین سوپر‌مارکت و انبار و 5طبقه باقی، بخش‌های دیگر فروشگاه بودند. 11ماه زمان برد تا این ساختمان کامل شود و در نهایت در سال1350رسما افتتاح شد. افتتاح این ساختمان پایان همکاری اخوان کاشانی و خیامی هم بود. خیامی سهام اخوان کاشانی را خرید و مالک فروشگاه‌های کورش شد. اخوان به‌خاطر مشکلاتی که برایش پیش آمد در سال1353دستگیر و بعد از محاکمه تبعید شد. اما فروشگاه کورش خیابان ولیعصر و سایر فروشگاه‌های زنجیره‌ای کورش خیلی زود مورد توجه مردم پایتخت قرار گرفت. نوع طراحی آنها و دستگاه‌ها و وسایل‌شان از مدرن‌ترین تجهیزات فروشگاهی بود. اما هیچ‌کدام از فروشگاه‌های کورش به اندازه شعبه زرتشت نماد بخشی از مدرنیته در تهران نبود؛ فروشگاهی شبیه فروشگاه‌های اروپایی و آمریکایی با تازه‌ترین اجناس از برندهای داخلی و خارجی. دیوارهای این فروشگاه نوعی طراحی شده بود که برندها بتوانند تبلیغات خود را روی دیوار نصب کنند. در تیر‌ماه 1357آخرین شعبه این فروشگاه‌ها در چهارراه پارک‌وی راه افتاد؛ فروشگاهی که ساختاری جالب داشت و به کورش چادری معروف شد. این فروشگاه یک چادر برزنتی سفید رنگ بود که در جایی که هم‌اکنون ایستگاه آتش‌نشانی و پایانه اتوبوس‌های پارک وی هست قرار داشت. فروشگاه‌های کورش در آستانه انقلاب به 16شعبه رسیدند.
بعد از انقلاب این فروشگاه‌ها مصادره، اداره آنها به بنیاد مستضعفان محول شد و 16مرداد 1358به فروشگاه قدس تغییر نام داد. فروشگاه قدس زرتشت تا نیمه‌دهه 70 فعال بود اما بعد از آن به شرکت زمزم واگذار شد و بعد از چند سال به تعطیلی رفت.
