دبیر قطب نجوم تهران دانش‌آموزان ری را آموزش می‌دهد
منجم باشی‌های کوچک
زهرا بلندی
همه چیز از عادت کودکانه‌اش به تماشای ستاره‌ها و به خواب رفتن با شمارش آنها آغاز شد. کار به ظاهر ساده‌ای که در گذر زمان به شناخت علم نجوم و انجام مطالعات تخصصی در این زمینه تبدیل شد. «غلامحسین رستگارنسب» کسی است که ضمن گسترش اطلاعات خود در علم نجوم، زحمات زیادی برای انجمن دانش‌آموزی نجوم محله شهرری کشیده است.
دبیر قطب نجوم شهرستان‌های استان تهران و دبیر قطب نجوم شهر تهران بعد از ۳۰ سال فعالیت در این رشته، روزهای بازنشستگی خود را هم در کنار اعضای انجمن نجوم پژوهش‌سرای زکریای رازی ناحیه یک شهرری سپری می‌کند. در حالی که حضور این استاد به‌عنوان راهنما عامل مهمی در کسب موفقیت‌های پی در پی اعضای این انجمن دانش‌آموزی بوده است، در یکی از جلسات تمرین و رفع اشکال با او و برگزیدگان انجمن نجوم پژوهش‌سرای زکریای رازی همراه شده‌ایم.
در روزهای شیوع کرونا بیشتر جلسات مباحثه را به‌صورت مجازی برگزار می‌کنند و گاهی برای رفع اشکال و انجام برخی تحقیقات گروهی در پژوهش‌سرای زکریای رازی دور هم جمع می‌شوند. چیزی تا ساعت ۱۱ نمانده. دانش‌آموزانی که جزء اعضای فعال و برگزیده انجمن نجوم هستند، ماسک به‌صورت زده و به تدریج وارد پژوهش‌سرا می‌شوند.
هریک ضمن ورود سراغ «غلامحسین رستگارنسب» را می‌گیرند و به سمت او پیش می‌روند. دبیر ۵۹ ساله قطب نجوم شهرستان‌های استان تهران و دبیر قطب نجوم شهر تهران که سال‌هاست برای حفظ و گسترش انجمن دانش‌آموزی نجوم شهرری تلاش می‌کند، حضور خود در این جمع را به دوران کودکی‌اش ربط داده و می‌گوید: «اصالتاً مشهدی هستم. در گذشته ما امکاناتی مثل کولر نداشتیم و شب‌های گرم تابستان در پشت‌بام رختخواب پهن می‌کردیم و آنجا می‌خوابیدیم. در آن اوقات هرشب که می‌گذشت، من بیشتر مجذوب زیبایی ستاره‌ها می‌شدم و سؤال‌های بیشتری درباره آنها به ذهنم خطور می‌کرد. سؤال‌های متدوالم را از دوران ابتدایی برای معلم‌هایم طرح می‌کردم، اما هیچ جواب درستی برای آنها دریافت نمی‌کردم.»
رستگارنسب به اطلاعات خوب دبیر علوم دوران راهنمایی‌اش اشاره کرده و می‌گوید: «با مشارکت خوب این معلم جواب بسیاری از سؤال‌هایم را پیدا کردم. با حمایت او و همراه با چند دانش‌آموز دیگر یک گروه پژوهش در مدرسه‌راه‌اندازی کردیم تا با یکدیگر به انجام تحقیقات نجومی بپردازیم. با ورود به دوره دبیرستان به تعداد همگروهی‌های ما اضافه شد و با کسب تجربه بیشتر به فعالیت‌هایمان وسعت بخشیدیم.» وی با اشاره به اینکه کارشناسی مکانیک دارد و نجوم را به‌صورت تجربی با شرکت در دوره‌های کوتاه داخلی و خارجی آموخته است، ادامه می‌دهد: «بعد از قبولی در رشته مکانیک دانشکده فنی تهران زادگاهم را ترک کردم.
تحصیلاتم را در رشته مکانیک ادامه دادم، اما این باعث کم شدن علاقه و مطالعه‌ام به رشته نجوم نشد. همزمان با استادان مختلف نجوم مباحثه و از رصدخانه‌ها بازدید می‌کردم و وقتی باخبر شدم در دانشگاه آزاد مشهد یک دوره تک واحدی نجوم قرار است برگزار شود، فوراً در این دوره شرکت کردم و برای نخستین بار در سال ۱۳۶۳ دوره نجوم را به‌صورت مدون گذراندم.»
رستگارنسب با اعتقاد به اینکه نجوم علاوه بر ستاره‌شناسی چکیده از همه رشته‌هاست و ما با مطالعه آن رشته‌هایی مثل ریاضی، فیزیک، جغرافیا، زمین‌شناسی، معارف و... را هم می‌آموزیم، می‌گوید: «بعد از گذراندن آن دوره با دکتر «محمدتقی عدالتی» آشنا شدم. ایشان که در جریان استعداد و علاقه من در حوزه نجوم قرار گرفته بود، به یکی از حامیانم تبدیل شد. با حمایت او و وزارت آموزش و پرورش علاوه بر کسب دانش در دانشگاه‌های داخلی از محضر استادان برجسته، در دوره‌های کوتاه‌مدت انجام پروژه‌های نجومی و کنفرانس‌های تخصصی نجوم و ارائه مقاله‌های مرتبط، در دانشگاه آیوکا هندوستان، دانشگاه چیانگ مای تایلند، دانشگاه سیجونگ کره‌جنوبی، مؤسسه دولتی تحقیقاتی نجوم تایلند، کنفرانس اکسایت در ایتالیا، مالزی، ترکیه، چین و دانشگاه باندونگ و رصدخانه این دانشگاه در اندونزی شرکت داشته و تاکنون حدود ۲۶۰ تقدیرنامه دریافت کرده‌ام.»
شهرری؛ بهترین جا برای توسعه و ترویج علم
روی دیوارهای راهرو پژوهش‌سرا پر از عکس‌های رستگارنسب در کنفرانس‌های مختلف و موفقیت‌هایی است که او و دانش‌آموزانش کسب کرده‌اند. این استاد قدیمی محله شهرری سال ۱۳۶۳ در آزمون استخدامی اداره آموزش و پرورش پذیرفته شده و فعالیتش را به‌عنوان دبیر آغاز کرده است. سال ۱۳۶۷ به‌عنوان مسئول تکنولوژی آموزشی وارد اداره آموزش و پرورش شده و در سال ۱۳۷۲ با ارسال نخستین دستورالعمل تأسیس آزمایشگاه‌های مرکزی از طرف وزارت آموزش و پرورش، مسئولیت آزمایشگاه مرکزی شهید دکتر باهنر شهرری را پذیرفته و از همان سال گروه‌های علمی مختلف از جمله نجوم در مدارس را تشکیل داده است.
او با اشاره به اینکه علاقه‌مندی‌اش به دانش و توسعه در بین دانش‌آموزان باعث تبدیل شدن شهرری به‌عنوان قطب نجوم اداره کل آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران شد، می‌گوید: «ضمن ارتباط مداوم با رصدخانه‌ها و انجمن نجوم کشورهای دیگر و ارسال مقاله‌های علمی و چاپ آنها در نشریات مختلف، سال ۱۳۷۸ نخستین همایش نجوم کشوری را با مشارکت دانش‌آموزان منطقه برگزار کردیم.» این استاد به تغییر شکل آزمایشگاه‌های مرکزی به پژوهش‌سرا و راه‌اندازی پژوهش‌سرای زکریای رازی در سال ۱۳۸۰ اشاره کرده و می‌گوید: «ایجاد چنین فضایی برای ما تازگی نداشت چراکه از سال‌ها قبل در آزمایشگاه مرکزی به شکل پژوهش‌سرا فعالیت کرده بودیم.» وی که به مدت ۲۰ سال ضمن مدیریت پژوهش‌سرا دبیری انجمن نجوم را به عهده داشته درباره گروه نجوم این مرکز می‌گوید: «در هرمدرسه یک گروه نجوم داریم که بین ۲۰ تا ۳۰ نفر اعضا دارد. این افراد ضمن شرکت در دوره‌های آموزشی پژوهش‌سرا برای انجام پروژه‌های علمی خود از ما کمک می‌گیرند.»
او درباره موفقیت‌های اعضای انجمن می‌گوید: «طی این سال‌ها ۴ پروژه بین‌المللی انجام داده‌ایم، تلسکوپ رادیویی ساختیم که به مدت ۲ سال با آن کار می‌کردیم. دستگاه‌هایی برای رصد ستاره‌ها، اندازه‌گیری جابه‌جایی اجرام و... جزء دیگر دستگاه‌های ساخته شده هستند.» رستگارنسب می‌گوید: «تا سال ۱۳۹۲ قبل از بازنشستگی مدیر پژوهش‌سرا بودم و اکنون به‌عنوان دبیر کانون نجوم، هفته‌ای یکبار برای رصد کارهای دانش‌آموزان به اینجا سر می‌زنم.»
دارنده صدها تقدیرنامه و ده‌ها عنوان تشویقی که با آغاز خدمتش در آموزش و پرورش ساکن محله شهرری شده است، درباره علت ماندگاری‌اش در این محله می‌گوید: «طی این سال‌ها در پژوهش‌سراهای مختلف حضور داشته‌ام، ولی با بچه‌های شهرری یک ارتباط خاصی دارم. اگر از آنها بخواهم ساعت ۲ بامداد بروند ارتفاع یک ستاره را اندازه بگیرند، واقعاً این کار را بدون هیچ عذر و بهانه‌ای انجام می‌دهند. این درحالی است که امکاناتی که در این منطقه برایم فراهم است، در هیچ جای دیگر پیدا نمی‌کردم و نمی‌توانستم این‌طور در کار توسعه و ترویج علم نجوم فعالیت داشته باشم.»
رستگارنسب که در سال ۱۳۸۸ به‌عنوان مروج علم نجوم کشور انتخاب شده و در دوران بازنشستگی‌اش هم دست از فعالیت‌ها و تحقیقات نکشیده، می‌گوید: «در حال حاضر دبیر قطب نجوم شهرستان‌های استان تهران هستم. این در حالی است که تا قبل از اینکه بازنشسته شوم، این پژوهش‌سرا قطب نجوم کشور محسوب می‌شد و اکنون خراسان رضوی دارنده این عنوان است.» رستگارنسب که علاوه بر حضور هفتگی در این پژوهش‌سرا به‌عنوان دبیر قطب نجوم شهر تهران در پژوهش‌سرای آفرینش منطقه ۴ هم فعالیت دارد، می‌گوید: «سال گذشته پروژه‌های دانش‌آموزان انجمن نجوم پژوهش‌سرای رازی در رقابت‌های منطقه‌ای رتبه اول را به خود اختصاص داد، مقام اول رقابت‌های استانی را هم کسب کرد و سپس به مرحله کشوری راه پیدا کرد و اکنون طرح‌هایشان در خراسان رضوی در حال داوری است و نتایج آن هنوز اعلام نشده است. امیدوارم با کسب نتایج مطلوب بتوانیم پروژه‌های دانش‌آموزان را برای شرکت در رقابت‌های بین‌المللی هم ارسال کنیم. قطعاً حضور در رقابت‌های بین‌المللی در رشد بچه‌ها تأثیر بسزایی دارد.»
شرایطی ایده‌آل برای علم‌آموزی
از دانش‌آموز ۱۱ تا ۱۸ ساله بین برگزیدگان کانون نجوم دیده می‌شود. هریک تقدیرنامه‌ها را در دست گرفته و آماده معرفی خود می‌شوند. «یوسف پناهی» دانش‌آموز ۱۳ ساله‌ای که سال گذشته در مسابقات نجوم منطقه‌ای مقام اول و در مرحله استانی مقام سوم را کسب کرده، درباره حضورش در این انجمن می‌گوید: «به‌طور کلی به نجوم و انجام پروژه‌های علمی علاقه دارم و به واسطه شرکت در مسابقه نجوم با این پژوهش‌سرا و استاد رستگارنسب آشنا شدم.»
وی که رتبه اول سمینار دانش‌آموزی مطالعات اجتماعی را کسب کرده و اخیراً یک وسیله کمک آموزشی ریاضی ساخته که مراحل اولیه ثبت اختراع را پشت سر گذاشته است، درباره حضورش در این انجمن می‌گوید: «با امکانات خوب این پژوهش‌سرا و حضور استاد برجسته نجوم می‌توانیم آینده خوبی در این علم داشته باشیم.»
«امیرعلی رجبی» دانش‌آموز ۱۱ ساله حاضر در این جمع است که از اواخر سال گذشته به دلیل علاقه‌اش به رشته نجوم از طرف مدرسه به این پژوهش‌سرا معرفی شده است. او با اشاره به اینکه در مسابقات منطقه‌ای و بیست و یکمین همایش استانی «نجوم محور ارائه محتوا» مقام اول را کسب کرده است، می‌گوید: «همیشه در مدرسه با دوستانم راجع به ستاره‌ها صحبت می‌کنم و سؤال‌های زیادی در ذهنم وجود دارد. برای حل این دغدغه‌های ذهنی هفته‌ای یکبار در جلسات حضوری یا مجازی این پژوهش‌سرا شرکت می‌کنم و امیدوارم در کنار استاد بزرگی همچون غلامحسین رستگارنسب بتوانم در رشته مورد علاقه‌ام پیشرفت کنم.»
«امیرحسین فرامرزی» هم دانش‌آموز دیگری است که در این گروه حضور دارد. این نوجوان ۱۴ ساله با اشاره به اینکه همیشه کتاب‌های نجوم را مطالعه می‌کند و از سال گذشته با رستگارنسب و انجمن نجوم پژوهش‌سرا آشنا شده است، می‌گوید: «سال گذشته با کشیدن یک نقاشی مرتبط با نجوم در همایش استانی نجوم مقام دوم را کسب کردم و وارد مرحله کشوری شدم.» او از امکانات خوب این پژوهش‌سرا یاد کرده و می‌گوید: «اینجا نه تنها برای فرا گرفتن علم نجوم، بلکه برای آشنایی با همه علوم مناسب است و موقعیت خوبی در یکی از مناطق جنوبی شهر محسوب می‌شود.»
دارا بودن ۲ دستگاه تلسکوپ، ۲ دستگاه دوربین ۲ چشمی نجومی، چند دستگاه دوربین عکاسی از اجرام، ماکت‌های مختلف، منابع معتبر نجوم و حضور استادان برجسته جزء امکانات خوب این پژوهش‌سرا هستند که شرایط مطلوبی را برای رشد دانش‌آموزان ایجاد کرده‌اند. «علی هماهمی» دانش‌آموز ۱۵ ساله با بیان این موضوع و یادآوری حمایت‌های خوب مسئولان مدرسه شهید بهشتی می‌گوید: «پایه هشتم بودم که پروژهش‌هایم برای بررسی سیاه چاله مرکزی کهکشان ام ۸۷ را شروع کردم و توانستم به نتایج خوبی برسم. در بیست و یکمین همایش نجوم استان تهران مقام دوم استانی کسب و مقاله‌ام را به پانزدهمین همایش نجوم کانون‌های فرهنگی کشور ارسال کردم، اما هنوز نتیجه نهایی آن مشخص نشده است.» او ضمن قدردانی از راهنمایی‌های استاد رستگارنسب می‌گوید: «از کودکی سؤال‌های زیادی درباره خلقت، فیزیک و نجوم داشتم و دلم می‌خواهد بتوانم در این رشته به نهایت برسم.»
کسب مقام‌های استانی نجوم
«محمد بایسته» دانش‌آموز ۱۸ ساله‌ای است که برای شرکت در جلسات انجمن نجوم پژوهش‌سرای زکریای رازی از خاورشهر به اینجا می‌آید. دانش‌آموزی که در حوزه نجوم و نانوفن‌آوری فعالیت می‌کند و اخیراً کتاب «مبانی شبیه‌سازی برای دانش‌آموزان پژوهشگر» را ترجمه کرده است. می‌گوید: «از ۲ سال پیش با معرفی دبیر شیمی و فیزیکم با این پژوهش‌سرا آشنا شدم و از آن پس ضمن استفاده از تجهیزات اینجا، از جلسات علمی استادان برجسته هم بهره‌مند می‌شوم.» وی ادامه می‌دهد: «پایه دهم و یازدهم بیشتر در حوزه نانو فعالیت داشتم و چند مقاله هم این زمینه نوشتم، اما امسال با کمک‌های استاد رستگارنسب در بخش نجوم فعالیت‌هایم گسترده‌تر شد و در این رشته مقاله‌ای نوشتیم که رتبه اول استانی را کسب کرده و نتایج رقابت‌های کشوری آن هنوز اعلام شده است.»
«محمد پرهام جعفری» ۱۷ ساله که در پایه یازدهم درس می‌خواند، با اشاره به اینکه فعالیت‌هایش را از پایه نهم به‌صورت شخصی در مدرسه شروع کرده است، می‌گوید: «نخستین کار تحقیقاتی درباره نجوم را پایه نهم در مدرسه انجام دادم که عنوان برگزیده منطقه‌ای را کسب کرد و با عضویت در انجمن علمی این پژوهش‌سرا و همکاری با استادان خوب آن، از سال دهم به فعالیتم نظم‌بخشیدم.» جعفری به مقاله اخیرش درباره «کشف و پیدایش فلورنت در فضا» اشاره کرده و می‌گوید: «این مقاله مقام اول استانی را کسب کرد و نتایج کشوری آن هنوز اعلام نشده است. این موفقیت را مدیون راهنمایی‌های خوب استادان این پژوهش‌سرا و خدمات رایگانی هستیم که در اینجا به دانش‌آموزان ارائه می‌شود.»
«حسین حسینی» همگروهی جعفری است که ضمن قدردانی از حمایت‌های خوب مسئولان این پژوهش‌سرا می‌گوید: «اواسط مهر سال گذشته با این پژوهش‌سرا آشنا شدم. باوجودی که ما جزء دانش‌آموزان مدرسه تیزهوشان بودیم، اما خیلی چیزها را نمی‌دانستیم و با عضویت در این پژوهش‌سرا کم‌کم در حال آموختن هستیم.»
«عرشیا قاسمی علایی» دانش‌آموز ۱۷ ساله‌ای است که از آبان سال گذشته فعالیت در این پژوهش‌سرا را آغاز کرده است. او به پروژه‌اش در بحث نجوم که مقام دوم استانی را کسب کرده اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما قدردان خدمات خوب مسئولان این پژوهش‌سرا هستیم. مدیر و استادان خوب اینجا در حد توان خدمات مناسبی به دانش‌آموزان ارائه می‌کنند.»
