سیحون در سه‌ضلعی ریاضیات، نجوم و شعر

سعید برآبادی     
به تماشای برجسته‌ترین اثر هوشنگ سیحون و یکی از مهم‌ترین یادگاران معماری پهلوی دوم خوش آمدید؛ اینجا آرامگاه حکیم عمر خیام است؛ جایی که یکی از نوادر مهم علم، الهیات، ریاضی، نجوم و البته شعر ایران به خواب رفته و برای پاسداشت یاد و نام او، سال 1338، هوشنگ سیحون دست به‌کار ساخت یک آرامگاه می‌شود. درباره این اثر سخن فراوان است و قطعا در این حجم و جای کوچک، هرچه گفته شود، باز اهمیت و جایگاه این بنا را روشن نمی‌کند. اما شاید بتوان به جزئیاتی اشاره کرد که پیش‌تر کمتر به آن اشاره شده است. ویژگی افرادی که به هر دلیلی سعی می‌کنند به معماری اصیل ایرانی از دریچه‌ای متفاوت بنگرند، نوعی وابستگی شدید به دنیای اعداد، نوعی عرفان منتسب به شرق کشور، بازی با خط فارسی و از همه مهم‌تر، رمز و راز و استعاره است. سیحون شکل ساده‌ای از خیمه و کلاه درویشی را در این اثر به تجسم درآورده؛ خیمه یادآور شغل اجدادی شاعر است و کلاه درویشی نمادی از فلسفه خیام در دنیای شاعرانه‌اش. بنا 22متر ارتفاع دارد و بر ده پایه ساخته شده که همگی معنایی در ریاضیات و فلسفه خیام دارد. نباید از یاد برد که خیام منجم نیز بوده است و اگر به سقف بنا بنگرید، ستاره‌ای می‌بینید که از ترکیب هندسی یال‌ها و ستون‌ها به‌وجود آمده.هوشنگ سیحون خود درباره این اثر گفته است:«روی‌هم‌رفته مجموعه آرامگاهی خیام در یک حال و هوای شاعرانه با درختان تنومند در اطرافش ساخته شد و همانطور که خواست خود خیام بوده، کاملاً باز است و مزارش در بهاران گل افشان».