سفر کردن به کشورهای دیگر چگونه برای گروهی از مردم آرزو شد؟
پرواز از سبد پرید
افزایش قیمت دلار، دست طبقه متوسط را از سفرهای خارجی کوتاه کرده است
زهرا رستگارمقدم ـ روزنامه‌نگار
دیگر چندان راحت نیست که برنامه‌ای برای سفر به خارج از ایران تدارک دید. این دغدغه بسیاری از کسانی است که پیش از این هر سال یا هر چند سال، در برنامه‌ریزی‌های مالی شرایطی برای خروج از کشور برای تفریح یا دیدار تازه کردن با خانواده‌هایشان فراهم می‌کردند. این فشار البته بیشتر گریبان طبقه متوسط را گرفته است. معمولا سفر به خارج از ایران در طبقات پایین میسر نبوده و هزینه‌ها همواره برایشان بسیار زیاد تصور می‌شده، در عین حال برای طبقات مرفه نیز چندان تغییراتی ایجاد نکرده است. این طبقه متوسط است که گردشگری خارج از مرزها، روزبه‌روز برایش به آرزوی دور بدل می‌شود. اما وضعیت سفرها چگونه است و چه تغییری درباره هزینه‌های آن رخ داده است؟ آیا این امکان وجود دارد که سفر خارجی همچنان در سبد هزینه‌های تفریح طبقه متوسط باقی بماند؟
گلایه‌های ساکنان طبقه متوسط
مهران که یک ماه پیش در نظر داشت برای کار به ترکیه سفر کند، گویا مجبور شده به علت مرزهای بسته ترکیه برای پروازهای ایران، اول به دبی برود و سپس از آنجا خودش را به ترکیه برساند. او می‌گوید: «علاوه بر اینکه وضعیت قیمت دلار سفر کردن را دشوار کرده، بسته بودن حریم هوایی برای پروازهای ایرانی باعث شد هزینه چند برابری متحمل شوم. برای یک سفر چند روزه به ترکیه 11 میلیون تومان هزینه کردم که این رقم برای کسی که مجبور است چند بار در سال به این کشور رفت‌وآمد کند بسیار بالاست». البته وضعیت برای مسافران گردشگر به کشورهای همسایه بدتر است. زهرا می‌گوید: «چند سال پیش برنامه‌ریزی کردم که هر سال برای ایونت و نمایشگاهی به یکی از کشورهای خارجی بروم و علاوه بر شرکت در آن برنامه کارهای خودم را هم عرضه کنم. اما 2 سال از تصمیمم نگذشته که واقعا آن برنامه را برای همیشه از ذهنم دور کرده‌ام. مگر یک هنرمند چقدر می‌تواند درآمد داشته باشد که چنین هزینه‌هایی را بتواند پرداخت کند؟ اصلا وقتی سفری گردشی به کشوری انجام می‌شود در وهله نخست باید ذهن گردشگر برای دیدن آثار و دیدنی‌های آن کشور مهیا باشد، اما با هزینه‌ای که به مسافر تحمیل می‌شود، مسافر مدام نگران خرجی است که انجام می‌دهد و این با نفس سفر کردن و به دست آوردن آرامش فکری و حرکتی مفرح در تضاد است». گویا تصور اینکه سبد خانوارها از سفر هر روز بیش از پیش خالی و خالی‌تر می‌شود، امری درست است. شاید به ظاهر برای عده‌ای وجود چنین سفر کردن‌هایی مهم و لازم نباشد، اما برای آن عده که با خویشان خود در این سفرها دیدار تازه می‌کردند یا برنامه خود را برای تغییر روحیه، بهبود شرایط کاری و تحصیلی با این سفرها بسته بودند، این دور از دسترس شدن به حسرتی بدل شده و این گروه را با ناامیدی روبه‌رو کرده است.
شوک قیمت در تورهای مسافرتی
باوجود اینکه هزینه‌های سرانه سفر به کشورهای همسایه بین 175 تا 285 دلار برآورد می‌شود، نوسانات نرخ ارز و افزایش‌های چند باره آن می‌تواند سفر را از سبد اقشار متوسط جامعه کاملا حذف کند. افزایش نرخ دلار که در حال فتح قله‌هاست، در سال‌های 97 و 98 به‌ترتیب 15 هزار و 800 و 18 هزار و 500 تومان بود که هفته گذشته به 29 هزار تومان هم رسید. با توجه به قیمت دلار، مسافرت‌های خارجی به‌خصوص به کشورهای ارمنستان، ترکیه و آذربایجان کاهش یافته. هرچند افت ارزش پول ملی توریست‌های خارجی را همچنان به کشور می‌کشاند. براساس آخرین گزارش «دوسالانه مجمع جهانی اقتصاد» در سال 2019، در بین 140 کشور جهان، ایران رتبه 89 را در 14 شاخص رقابتی جذب توریست کسب کرده. براساس گزارش‌های مرکز آمار، شاخص کل کالاهای غیرخوراکی و خدمات در دهک‌های هفتم و هشتم درسال 96 برابر با 6.8 درصد بوده که این میزان در سال 98 به 31.2 و 31.4 درصد رسید. به عبارتی در 2 سال، هزینه‌های این دو دهک بیش از 5 برابر افزایش پیداکرده. همین رویه نشان می‌دهد نه‌تنها شیوع ویروس کرونا سفر را به‌رؤیا بدل کرده که افزایش نرخ دلار آن را بسیار شبیه به خواب کرده است. بد نیست کمی عینی‌تر به این آمار بپردازیم. در سایت آژانس‌های مسافرتی، زمان تورهای گردشگری به کشورهای دیگر هنوز جسته و گریخته باز شده است. هرچند با نوسانات نرخ ارز، دلار 30 هزار تومانی، این بی‌تمایل شدن برای سفر طبیعی به نظر می‌رسد. تور استانبول برای مهر سال جاری با پرواز ماهان در هتلی 3 ستاره و برای 7 روز، 10 میلیون تومان و تور آنتالیا با همان ویژگی‌ها با پرواز مستقیم سان‌اکسپرس 15 میلیون تومان شده. به بیان دیگر قیمت سفر 3 شب و 4 روز به ترکیه حداقل 7 میلیون تومان برای هر نفر است. اگر یک خانواده چهارنفره قصد سفر به ترکیه را داشته باشند باید بین 28 تا40 میلیون تومان هزینه کنند. هرچند این مبالغ، هزینه‌های دیگری را شامل نمی‌شود. قیمت تورهای مسافرتی به ارمنستان از 4 تا 10 میلیون تومان، و دبی برای 5 تا 7 روز از17 تا 37 میلیون تومان متغیر است.
عوارض، مالیات، دلار؛ بررسی موانع سفر
افزایش تدریجی نرخ ارز با کسری بودجه دولت در سال ۱۳۹۹، همراه شد. مجلس شورای اسلامی بهمن 1398 در جریان بررسی لایحه مالیات بر ارزش افزوده مصوب کرد تا از مسافران خارج از کشور از مرزهای زمینی و دریایی و هوایی، مالیات اخذ شود و سازوکارش را سازمان امور مالیاتی تنظیم کند و ناجا نیز مراقب باشد تا مسافران عازم خارج ازکشور، مالیات خروج از کشور را مثل عوارض خروج از کشور پرداخت کرده باشند. از این‌رو برای مسافران خارج از کشور در سال ۹۹ غیر از سفرهای زیارتی، ۲۶۴ هزار تومان در نظر گرفته شده است. برای سفر دوم این هزینه ۵۰ درصد اضافه می‌شود و به مبلغ ۳۹۶ هزار تومان می‌رسد. همچنین هزینه عوارض خروج از کشور برای سفرهای سوم و بیشتر از آن نسبت به سفر اول ۱۰۰ درصد افزایش می‌یابد و به مبلغ ۵۲۸ هزار تومان می‌رسد. عطیه که هر سال سعی می‌کند مبلغی از پس‌اندازش را برای سفری کنار بگذارد، می‌گوید: «سفرهای خارجی درحالی مشمول مالیات بر ارزش افزوده شده که هر مسافر پیش از خروج از کشور، روی بلیت هواپیما، مالیات یا عوارضی را پرداخت می‌کند. اگر خدمات دیگری همچون تور را از آژانس مسافرتی خریداری کند هم یک دور دیگر مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده می‌شود و هنگام خروج از کشور هم باید عوارض خروجی را پرداخت کند. به استثنای هزینه‌های گزاف سفر این موارد انگیزه‌ها را کاهش داده است». او درست می‌گوید. افزایش 3 تا 6 برابری عوارض خروج از کشور، درسال ۹۷ که با جهش نرخ ارز و قیمت بلیت هواپیما همزمان شد، شوکی را به سفرهای خارجی وارد کرد. تا پیش از آن آمار سفرهای خارجی ایرانی‌ها حدود ۱۱ میلیون نفر بود، اما در سال ۱۳۹۷ این آمار به حدود ۷ میلیون نفر رسید. تعداد سفرهای خارجی ایرانی‌ها در سال ۹۷ حدود ۳۱. ۳۰ درصد کمتر شد و حجم سفرهای هوایی ایرانی‌ها به خارج از کشور درآن سال تا ۵۰ درصد ریزش پیدا کرد. این مشکلات حالا در سال 99 شکل تشدید یافته‌تری به خود گرفته است.
در همینه زمینه :
