موسیقی رسمی و غیررسمی

کیوان پهلوان
نویسنده و پژوهشگر موسیقی

یکی از پژوهشگران موسیقی در مصاحبه‌ای می‌گوید: «عده‌ای آمده‌اند، موسیقی ردیف را تحت عنوان موسیقی رسمی ایران معرفی کرده‌اند. این به آن معناست که سایر نمونه‌های موسیقی، غیررسمی هستند؛ درحالی‌که اینطور نیست. برای بلوچ‌ها موسیقی بلوچی رسمی است و موسیقی ردیف، موسیقی غیررسمی است. برای آذری‌ها و ترکمن‌ها هم همینطور.»
برای اطلاع باید گفت، رسمی، یعنی مواردی که از طرف دولت یا مجامع قانونی کشوری اعلام می‌شود؛ مثلا پروتکل رسمی، یا پول رسمی (یعنی پولی که از طرف دولت و حکومت کشوری اعلام می‌شود.) زبان رسمی (یعنی دولت از چندین زبان موجود هر کشوری یکی را به‌عنوان زبان ارتباطات حقوقی و سیاسی خود می‌پذیرد و اعلام می‌کند.) زبان رسمی زبان های بومی هر منطقه از کشور را در بر نمی‌گیرد. در ایران، فارسی قرن‌هاست که زبان کتابت و حکومت بوده است. از دوره ترکمن‌های سلجوقی حکومت‌های بسیاری ترک زبان بوده اند: مغول‌ها، ایلخانیان، صفویان (تحت‌تأثیر حکومت‌های محلی قره‌قویونلو و آق قویونلو‌ها ترک زبان شده اند)، افشاریه، قاجاریه. عرب‌ها نیز در دویست سال اول حکومت امویان و عباسیان نتوانستند زبان رسمی ایران را عربی کنند؛ هر چند که بیشتر دانشمندان کتاب‌هایشان را به عربی می‌نوشتند.
در دوره زندیه که کریمخان زند لک زبان به قدرت رسید، زبان رسمی کشور فارسی بود؛ زیرا که لکی جایگاهی در رسمیت یافتن نداشت؛ نه زبان ادبیات و شعر و نامه نگاری بود و نه اساسا پتانسیل جایگزینی با فارسی را داشت. معلوم بود به‌طور خودبه‌خودی بدون هیچ بحث و هیاهو زبان فارسی زبان کتابت و رسمی کشور شد. جالب است بدانیم نامه‌های دولت عثمانی به حکومت صفویه فارسی بود؛ هر چند که هر دو حکومت ترک زبان بودند. برخی از سلطان‌های ترک زبان عثمانی به فارسی شعر می‌گفتند و تحت‌تأثیر شعر‌های مولوی و دیگر بزرگان ادبیات فارسی بودند. باید گوشزد کرد که موسیقی ردیف دستگاهی ایران نمی‌توانست بدون شعر غزل شکل بگیرد و تداوم و اعتلا یابد. به‌طور طبیعی، همانطور که موسیقی مقام در حکومت عثمانی با وجود اقوام مختلفی که در این خلافت زندگی می‌کردند موسیقی رسمی خلافت بود و در جمهوری کنونی آذربایجان «موقام» در تاجیکستان و ازبکستان «شش مقام» (هر چند حاکمان کشور ازبکستان ترک زبان هستند و همانطور که می‌دانیم شش مقام، موسیقی شهری منطقه که آمیخته از لحن‌های ترک زبان‌ها و فارس زبان هاست). بلوچ‌ها، مازندرانی‌ها، گیلانی‌ها، قشقایی‌ها، لرستانی‌ها و بختیاری‌ها و غیره از اقوام بومی ایران هستند و می‌دانیم که زبان و موسیقی دو جزء جدا نشدنی از هم هستند. وقتی زبان رسمی کشور فارسی است، چگونه می‌شود موسیقی رسمی کشور به زبان ترکی، لری، لکی، کردی و غیره باشد!
البته اصلا نیازی نیست که حکومت موسیقی رسمی اعلام کند و تاکنون نیز ندیده ‌ایم؛ ولی طبیعی است وقتی زبان رسمی کشور فارسی است موسیقی رسمی نیز فارسی باید باشد. در نهایت می‌شود گفت، برای بلوچ‌ها چون به زبان بلوچی صحبت می‌کنند موسیقی بلوچی نیز ارجحیت دارد.