سال رهروان قدیم

 محمد مقدسی     

سال‌های پس از کودتا، سال‌های سانسور و اختناق بود. در این سال نویسندگان پیشرو و جدی عزلت‌نشین بودند یا مجال کار‌کردن و خلق اثر نداشتند. در این میان رسول پرویزی که پیشینه سیاسی داشت و در دوران محافظه‌کاری مجله «سخن»، داستان‌هایی در آن منتشر کرده ‌بود، مجموعه داستان «شلوارهای وصله‌دار» را منتشر کرد. پرویزی با الهام از جمالزاده، داستان‌هایی در قالب خاطره از ایام کودکی نقل می‌کرد؛ داستان‌هایی که پیرنگ‌های پیچیده و شخصیت‌های پررنگی نداشتند و بیشتر ماجراهایی بودند درباره فقر، جدال کهنه و نو، نظام آموزشی خشن و... که با زبان شیرین و رنگ‌آمیزی طنز پرویزی خواندنی از کار درآمده ‌بودند. یکی دیگر از رهروان جمال‌زاده در داستان‌نویسی، ابوالقاسم پاینده بود که در این سال «در سینمای زندگی» را منتشر کرد. این مجموعه داستان، ترکیبی از خاطره و موعظه‌ بود. پاینده که مترجم آثار عربی هم بود، در نثرش از کلمات عربی بسیار استفاده می‌کرد. با اینکه زبان داستان‌هایش بسیار ادیبانه بود، اما توان قصه‌گویی و زبان توصیفی و سرخوشانه‌ای به یاری‌اش می‌آمد و داستان‌هایش را خواندنی می‌کرد. عبدالحسین صنعتی‌زاده که یکی از نخستین نویسندگان علمی‌‌-تخیلی‌نویس ادبیات داستانی ایران بود (اما او را بیشتر با داستان‌های تاریخی‌اش می‌شناختند)، آخرین رمان خود « نادر فاتح دهلی» را در این سال منتشر کرد. این اثر بازتاب روزگار پس از کودتا بود. صنعتی‌زاده که تسلط حسین مسرور را در آمیختن تخیل و تاریخ نداشت، هرکدام را جداگانه روایت می‌کرد، از این‌رو قصه‌اش چندان منسجم و یکپارچه نبود. با این حال یک پیام اخلاقی برای روزگارش از دل تاریخ داشت؛ هر بنیانی که با خشونت برپا شود، سرانجامی جز سرنگونی و ویرانی نخواهد داشت. داستان‌های تاریخی مانند سال قبل در این سال هم حضوری غیرقابل انکار داشتند. حمزه سردادور یکی از ستارگان دوران رونق پاورقی، رمان‌های «کیمیا‌گران» و «در پس پرده» را که سال‌های قبل به شکل پاورقی در اطلاعات هفتگی منتشر کرده بود، در قالب کتاب به بازار فرستاد. شاپور آرین‌نژاد هم به‌سراغ زندگی اسرارآمیز و جذاب حسن صباح رفت و روایتی هیجان‌انگیز از جنگ‌ها وگریز‌های صباح با سلجوقیان نوشت. در کنار این آثار مانند دیگر سال‌های میانی دهه1330، حسین‌قلی مستعان همچنان با نثر روان و پرجزئیاتش پاورقی‌های مجلاتش را به‌شکل کتاب چاپ می‌کرد. او در این سال کتاب‌های «عشق»، «عشق مقدس» و «هوس» را منتشر کرد. عشق مقدس که از 2کتاب دیگر معروف‌تر بود، روایت عشق جوانی نصرانی به حمیرا، دختری عرب بود که در دل حوادث کربلا و شهادت امام حسین(ع) رخ می‌داد.