سال پاورقی ها

 محمد مقدسی     

این سال را باید سال شکوفایی پاورقی‌نویسی نامید. 3 سال از کودتای مخوف گذشته بود. سانسور بیداد می‌کرد و نویسندگان در محاق بودند. فعالیت‌های حزبی در اجتماع و مطبوعات ممنوع ‌بود. در این سال‌ها مجددا نوشتن و انتشار پاورقی اوج گرفت. سردمدار آثار پاورقی نوشته شده در این دوران، داستان‌های تاریخی بودند. داستان‌های تاریخی گواه این بودند که ناخودآگاه جامعه از اختناق و آشوب خسته و به دنبال امنیت و آرامش بود.
حسین مسرور که از سال 1327 داستان «ده نفر قزلباش» را به شکل پاورقی در روزنامه اطلاعات چاپ کرده بود، در این سال این مجموعه را در 5 جلد منتشر کرد. نویسندگان داستان‌های تاریخی همدوره مسرور بیش‌تر بر مهیج بودن داستان تأکید داشتند، اما مسرور برخلاف آنها بر مستند بودن اتفاقات داستان اصرار داشت و داستانش از لحاظ فضاسازی، توصیفی دقیق از احوالات اجتماعی دوران صفویه در ایران ارائه می‌کرد. نکته مهم دیگر اثر مسرور، نثر روان و ساده‌اش بود.
ستاره این سال مانند اوایل دهه 1320 بدون شک، حسینقلی مستعان محسوب می‌شود. او که مدتی چاپ کتاب‌هایش را متوقف کرده ‌بود و بیشتر در مطبوعات فعالیت می‌کرد، با انتشار 3 رمان «شهرآشوب»، «بهشت» و «از شمع پرس قصه» کم‌کاری سال‌های انتهایی دهه قبلش را جبران کرد. رقیب حسینقلی مستعان که آثارش در مجله «اطلاعات هفتگی» چاپ می‌شد، حمزه سردادور بود که در این سال 2 داستان تاریخی پرشور و حادثه با نام‌های «قلعه قهقهه» و «افسانه قاجار» را منتشر کرد. این آثار، هر چند به قوت کارهای حسین مسرور نبودند، اما نثر ساده و پخته‌ای داشتند که تیراژ بالای کتاب‌ها گواه این موضوع است.
معروف‌ترین اثر شاپورآرین‌نژاد، «ده مرد رشید» که داستانی درباره رقابت‌ها در دربار هخامنشیان بود، در این سال منتشر شد. او نثری احساساتی و رمانتیک داشت و پیرنگ داستان‌هایش سراسر هیجان و حادثه بود. او به تقلید از الکساندر دوما در داستان‌های تاریخی‌اش، با تفصیل فراوان می‌نوشت. آرین‌نژاد سعی کرد با شکوهمند نشان دادن دوران گذشته و باستان‌گرایی، حقارت جمعی سال‌های پس از کودتا را به فراموشی بسپارد.
احمد ناظرزاده کرمانی هم از نویسندگان پرکار این دهه بود که در این سال رمان «به خاطر لیلی» را منتشر کرد؛ داستانی که شرح انتقام مریدان حلاج از خلیفه عباسی است. اما طرح داستان و سیر حوادث در آن چندان قوتی نداشت و بیشتر در پی انتقال پیام‌های ساده اخلاقی بود.