دستشویی کجاست؟

مژگان مهرابی

 سرویس بهداشتی عمومی، از نیازهای جامعه شهری است که وجودش مانند بسیاری از تسهیلاتی که شهرداری برای شهروندان در نظر می‌گیرد ضروری است. تعداد سرویس‌های بهداشتی باید با توجه به جمعیت شهروندان و میزان رفت و آمد‌شان در محله‌ها در نظر گرفته شود و از آن مهم‌تر نظافت و پاکیزگی این مکان‌هاست که سلامت مردم را تضمین می‌کند. اما در شهر ما سرویس‌های بهداشتی عمومی به‌گونه دیگری هستند. اغلب‌شان ساختمانی کهنه و فرسوده دارند. نه وضعیت بهداشت‌شان مطلوب است و نه نمای ظاهری‌شان چنگی به دل می‌زند. برای همین با بردن نام سرویس بهداشتی عمومی نخستین چیزی که در ذهن پایتخت‌نشین‌ها شکل می‌گیرد مکانی نازیبا و آلوده است که گوشه‌ای از شهر را اشغال کرده و دیدنش حس بدی را به شهروندان القا می‌کند. سرویس‌های بهداشتی عمومی یکی از عوامل انتقال‌دهنده بیماری‌های عفونی هستند اگر نظافتشان جدی گرفته نشود با توجه به اینکه حالا هم که ویروس کووید‌ـ 19 مهمان ناخوانده شهرمان شده، می‌توانند خود عاملی برای شیوع بیماری کرونا باشند. اینکه در مناطق شرقی تهران تعداد سرویس‌های بهداشتی به اندازه کافی است و آیا به نظافتشان خوب رسیدگی می‌شود یا خیر موضوع گزارش ماست.


هر 18 هزار نفر یک چشمه سرویس بهداشتی
حس بدی است وقتی کسی بیرون از خانه نیاز به سرویس بهداشتی داشته باشد و آن را نیابد. اگر هم بعد از کلی پرس‌وجو و پیاده‌روی سرویس را پیدا کند و شانس یارش باشد که در سرویس بسته نباشد، آنقدر کثیف است که رغبت نمی‌کند از آن استفاده کند. این اتفاق برای اغلب ما پیش آمده که با سرویس بهداشتی عمومی بسته یا آلوده‌ای مواجه شده باشیم. اما نکته حائز اهمیت دیگر، تعداد سرویس‌های بهداشتی است که به جز منطقه 15 مناطق 4، 8، 13 و 14 با کمبود آن مواجه هستند. بیشتر از همه منطقه 4 با این معضل روبه روست. این منطقه با توجه به وسعت زیاد و جمعیت 920 هزار نفری که در خود جای داده تقریباً به بیش از 900 چشمه سرویس بهداشتی نیاز دارد. یعنی هر هزار نفر یک سرویس بهداشتی. اما متأسفانه سهم منطقه 4 از سرویس‌های بهداشتی، 50 چشمه است. یعنی هر 18 هزار نفر می‌توانند از یک چشمه استفاده کنند. به‌طور مثال یکی از محله‌هایی که وجود سرویس بهداشتی عمومی در آن ضروری است، محله اوقاف و بازار مبل دلاوران است که به رغم مشتریان زیادی که به آن جا رفت‌وآمد می‌کنند از داشتن سرویس بهداشتی بی‌بهره‌است. البته خود مغازه‌ها دارای سرویس بهداشتی هستند که فقط به مشتریان خود اجازه استفاده از آن را می‌دهند. 

سرویس بهداشتی محله پاتوقی برای معتادان
 محله شمیران‌نو هم همین مشکل را دارد و به جز سرویس بهداشتی عمومی که در انتهای بوستان شقایق قرار گرفته سرویس دیگری در این محله دیده نمی‌شود. از آنجا که این محله بورس پوشاک، کفش و لوازم خانگی است، وجود سرویس بهداشتی از ضروریات شهری آن به شمار می‌آید. «حمید کاشفی» یکی از کاسبان این بازار می‌گوید: «بسیاری از مشتریان که برای خرید به اینجا می‌آیند با مشکل نبود سرویس بهداشتی مواجه می‌شوند. اغلب با بچه‌هایشان می‌آیند و دور بودن سرویس بهداشتی عمومی از مرکز خرید آنها را به دردسر می‌اندازد.» البته اگر بخواهیم منصف باشیم داخل خیابان اصلی محله شمیران امکان ایجاد سرویس بهداشتی وجود ندارد، اما همانی هم که در بوستان شقایق قرار گرفته اغلب اوقات و بعداز نظارت نیروی انتظامی به گفته اهالی پاتوق افراد ناباب شده و کسی تمایل ندارد از آن استفاده کند. 

پایانه‌های بدون سرویس بهداشتی
از این 2 مقوله که بگذریم سرویس بهداشتی در اغلب پایانه‌های منطقه 4 وجود ندارد. همین موضوع راننده‌ها و مسافران را دچار مشکل می‌کند. به گفته «عطیه نجارحیدری» یکی از ساکنان خیابان درختی، نبود سرویس بهداشتی عمومی در این خیابان باعث شده بعضی از افراد بی‌مبالات از دیوار مترو فرهنگسرا به جای سرویس استفاده کنند. همین بوی بدی را منتشر می‌کند. کرامتی، دبیر شورایاری مجیدآباد تأکید می‌کند همه بوستان‌های منطقه دارای سرویس بهداشتی هستند و نگهبان از ساعت 7 صبح تا شب برای نظافت در آنجا حضور دارد. او می‌گوید: «بوستان پلیس 51 چشمه سرویس بهداشتی دارد که مرتب شست‌وشو می‌شود. اما بعضی از شهروندان کم توجهی کرده و باعث آلودگی سرویس‌ها می‌شوند.» اما در مورد محله قنات کوثر، «داود اصلاحچی» دبیر شورایاری محله می‌گوید: «محله ما یک سرویس هم ندارد. میدان امید نبش خیابان 12 فضایی را برای ساخت سرویس به شهرداری معرفی کردیم و موافقت هم شد اما هنوز اقدامی برای ایجاد سرویس بهداشتی عمومی نشده است. خیابان مطهری در این محله از معابر پررفت‌و‌آمد است. چند ایستگاه تاکسی و اتوبوس هم دور میدان مستقر هستند. راننده‌ها ناگزیرند از سرویس‌های بهداشتی داخل شهرک امید استفاده کنند.» 

بزرگ‌ترین مرکز خرید شرق تهران سرویس بهداشتی ندارد
منطقه 13 در کنار بافت مسکونی‌اش، مراکز خرید زیادی را در خود جای داده است. خیابان‌های اول و پنجم نیروی هوایی بورس مانتو هستند و از پررفت و آمدترین خیابان‌های این منطقه به شمار می‌آیند. خیابان دهقان یا چهارراه کوکاکولا هم بورس پوشاک است و روزانه شهروندان زیادی برای خرید به آنجا مراجعه می‌کنند، اما متأسفانه این معبر پررفت و آمد از داشتن سرویس بهداشتی محروم است. «ناصر دیوان سالاری» یکی از کاسبان این خیابان می‌گوید: «بارها تقاضای خود را برای ساخت سرویس بهداشتی به شهرداری مطرح کرده‌ایم، می‌گویند فضای کافی برای ایجاد آن را نداریم. هنگام ظهر در مساجد فقط یک ساعت باز است و ما می‌توانیم به آنجا برویم باقی ساعت‌ها باید از سرویس بهداشتی عمومی فلکه دوم نیروی هوایی استفاده کنیم. مشتریان ما اغلب با بچه می‌آیند اگر کودکی نیاز داشت باید او را کجا ببرند؟» بوستان‌های بزرگ این منطقه مثل دیگر مناطق دارای سرویس بهداشتی است. که البته در بعضی از مواقع در آنها بسته است و امکان استفاده وجود ندارد. از اینها که بگذریم سرویس بهداشتی تازه‌سازی در روی مسیل منوچهری ایجاد شده که به رغم مفید بودنش صدای اعتراض اهالی را در آورده است. مقدم، دبیر شورایاری محله امامت می‌گوید: «بخاطر شرایط بد این سرویس بهداشتی کسی رغبت نمی‌کند داخل آن شود. متأسفانه خیلی از شهروندان و بیشتر افراد بی‌خانمان رعایت بهداشت را نمی‌کنند.» او به میدان امامت اشاره می‌کند که از میدان‌های پررفت و آمد منطقه است و پایانه اتوبوس در آنجا قرار دارد و نبود سرویس بهداشتی باعث شده بسیاری از شهروندان از خیابان پشت اداره برق به جای سرویس بهداشتی استفاده کنند. 

سرویس‌های از رده خارج
منطقه 8، وسعت کمی دارد و تنها بازار پر رفت‌وآمد آن میدان هفت‌حوض است. کاسبان بازار این محله، از وجود سرویس بهداشتی که در میدان هفت‌حوض قرار دارد راضی هستند اما انتظار دارند بیشتر به نظافت آن رسیدگی شود. «پیام برغمدی» از کاسبان این راسته بازار می‌گوید: «بیشتر کاسبان میدان هفت‌حوض از این سرویس استفاده می‌کنند. با توجه به جمعیت زیاد تعداد سرویس‌ها کافی نیست. از سوی دیگر سرویس بهداشتی در زیر زمین قرار گرفته و امکان استفاده برای سالمندان و معلولان وجود ندارد.» با پرس‌وجویی که از اهالی منطقه 8 داریم، بیشتر آنها از وضعیت بهداشت توالت‌های عمومی راضی نیستند. «اصغر میرترابی» شورایار محله تسلیحات درباره تنها سرویس بهداشتی این محله که در بوستان تسلیحات واقع شده، می‌گوید: «درهای سرویس بهداشتی سوراخ شده و شیرهای آب وضعیت بدی دارند. از شیلنگ‌ها آب چکه می‌کند. سرامیک‌های اینجا هرکدام یک شکل و نقش دارند و نمای بدی به سرویس بهداشتی داده‌اند.» او معتقد است پیمانکارهایی که برای نگهداشت سرویس‌های بهداشتی انتخاب می‌شوند انتظار دارند، با حداقل اعتبار بیشترین بازدهی را داشته باشند که این امر میسر نمی‌شود. 


سرویس‌های زیرزمینی
سرویس بهداشتی دیگری که از آن بازدید می‌کنیم، سرویس بهداشتی زیرپل خاقانی و داخل بوستان شقایق است. «اصغر امام‌جمعه» یکی از راننده می‌گوید: «این سرویس زیرزمینی است و به جز راننده‌ها کس دیگری متوجه آن نمی‌شود. اغلب در سرویس بسته است. روشنایی اطراف آن کافی نیست. از این‌رو پاتوقی برای افراد ناباب شده است. اگر این سرویس روی سطح زمین ایجاد می‌شد احتمال خطر و جرم کاهش پیدا می‌کرد. اینجا نگهبان دارد اما متأسفانه گاهی معتادان به نگهبان‌ها حمله‌ور شده و او را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند.» آخرین مکان سرویس بهداشتی میدان قمربنی‌هاشم(ع) است که به دلیل تازه‌ساز بودن از وضعیت مطلوبی برخوردار است. 

متولی سازمان زیباسازی شهرداری تهران است
اعتراض اهالی را به گوش «ناصر رضاپور» معاون خدمات شهری منطقه 8 می‌رسانیم. او می‌گوید: «286 چشمه در منطقه 8 وجود دارد. طبق بررسی‌های سازمان زیباسازی تهران در 2 نقطه دیگر باید سرویس بهداشتی ایجاد شود. یکی در چهارراه تهرانپارس که پایانه تاکسی قرار دارد و دیگری چهارراه تلفخانه.» او متذکر می‌شود هر هفته از سرویس‌های بهداشتی بازدید شده و اگر ایرادی باشد برطرف می‌شود. اما در مورد وضعیت بد سرویس بوستان تسلیحات می‌گوید: «این سرویس بیش از 20 سال است که ساخته شده است. از این‌رو می‌توان گفت وسایلش فرسوده شده اما نه آنقدر که قابلیت استفاده نداشته باشد. اهالی انتظار دارند آن را کلا نوساز کنیم که در شرایط فعلی جزو اولویت‌های ما نیست. در 2 سال گذشته 84 سرویس بهداشتی ایجاد کرده‌ایم. سرویس بهداشتی میدان قمربنی‌هاشم مجهز به آبگرمکن خورشیدی است. 7 بوستان دیگر منطقه هم از انرژی خورشیدی استفاده می‌کنند.» 

محله شیوا سرویس بهداشتی عمومی ندارد
با گشت‌وگذاری که در منطقه 14 انجام می‌دهم، کمتر کسی از وضعیت نظافت سرویس‌های بهداشتی اعتراض می‌کند. «غلامرضا حاجی قربانی» دبیر دبیران شورایاری منطقه 14، تعداد سرویس‌های بهداشتی را کافی دانسته و ادعا می‌کند همه آنها تمیز هستند و پیمانکارهای مسئول سرویس‌های بهداشتی خیلی خوب به نظافت آنها رسیدگی می‌کنند. او می‌گوید: «بازار گل یکی از مکان‌های پر‌ تردد منطقه است که دارای تعداد قابل توجهی سرویس بهداشتی است. در خیابان پیروزی هم که بورس تجاری است شاید سرویس بهداشتی وجود نداشته باشد امابیشتر مراکز تجاری این خیابان دارای سرویس بهداشتی عمومی بوده و جوابگوی نیاز شهروندان هستند. در میدان سرآسیاب به‌زودی سرویس بهداشتی برای رانندگان خطی ایجاد می‌شود. در محله شاهد هم که پمپ گاز وجود دارد سرویسی در حال ساخت است.» به گفته شاهانی، تنها محله‌ای که سرویس بهداشتی عمومی ندارد، محله شیواست. او در این‌باره می‌گوید: «به دلیل بافت متراکم این محله امکان ایجاد سرویس بهداشتی در آن وجود ندارد.» اما اهالی محله شکوفه گله‌مند هستند نظافت سرویس‌های داخل بوستان‌های گلزار و شکوفه به خوبی انجام نشده از این‌رو کسی رغبت نمی‌کند از آنها استفاده کند. 

 ساخت 30 چشمه  در آینده نزدیک
«رحمان پارسا» معاون خدمات شهری از وضعیت سرویس‌های بهداشتی راضی است و می‌گوید: «دستورالعمل ایجاد سرویس‌های بهداشتی با توجه به مکان‌یابی است که سازمان زیباسازی شهرداری تهران انجام می‌دهد. در منطقه 244 چشمه سرویس بهداشتی وجود دارد که برای رسیدن به سقف استاندارد 30 چشمه دیگر نیاز است. در میدان سعیدی 7 چشمه ایجاد شده و سرویس‌های بهداشتی بوستان تعاون هم رو به اتمام است. در بزرگراه امام‌علی(ع) تقاطع شهید محلاتی و خاوران جانمایی شده و در آینده نزدیک سرویس بهداشتی ساخته می‌شود.» 

ضدعفونی سرویس‌های عمومی در 4 نوبت
منطقه 15 به رغم جمعیت زیادی که دارد با کمبود سرویس بهداشتی مواجه نیست. حسین‌زاده، دبیر شورایاری می‌گوید: «تا قبل از شیوع کرونا می‌توان گفت خیلی به بهداشت آنها رسیدگی نمی‌شد اما حالا خیلی خوب سرویس‌ها را ضدعفونی می‌کنند. حسین‌زاده متذکر می‌شود که روزانه در 4 نوبت سرویس‌های بهداشتی ضدعفونی می‌شود. او ادامه می‌دهد: «در ناحیه 3 بیشترین وسعت فضای سبز را داریم و سرویس‌های بیشتری در آن جا قرار دارد. در چندماه اخیر 25 سرویس بهداشتی ساخته‌ایم. تنها بوستانی که سرویس ندارد بوستان نرگس محله والفجر است که در طرح‌های کوچک مقیاس جزو برنامه‌های عمرانی قرار گرفته است. 2 سرویس هم در تفرجگاه مسگرآباد که ماه آینده ساخته می‌شود.» اما در مورد سرویس‌های عمومی پایانه‌ها، حسین‌زاده متذکر می‌شود: «به جز پایانه خاوران در هیچ‌کدام از پایانه‌های اتوبوس و تاکسی مستفر در منطقه سرویس بهداشتی وجود ندارد. مثل پایانه ثامن‌الحجج(ع) در میدان آقانور و پایانه شهرک رضویه. در خاوران هم خیلی تمیز نیست و دلیلش هم حضور افراد بی‌خانمان و معتاد است.» یکی از محله‌هایی که نیاز ضروری برای ساخت سرویس بهداشتی دارد، 20 متری افسریه است. به دلیل وجود بازار البته 2 پاساژ بزرگ در این محدوده هست که رهگذران از آنها استفاده می‌کنند. 
ماحصل گشت‌گذار در مناطق شرقی تهران، برای تهیه گزارش از سرویس‌های بهداشتی این بود که همچنان با کمبود سرویس بهداشتی مواجه هستیم و آنهایی هم که داخل بوستان‌ها یا معابر پر رفت‌وآمد قرار دارند از نظر نظافت وضعیت مطلوبی ندارند. و این می‌طلبد با توجه به شیوع کرونا بیشتر به پاکیزگی سرویس‌های بهداشتی اهمیت داده شود. 

توالت عمومی کابوس بحران کرونایی
توالت‌های عمومی کابوسی برای رهگذرانی است که گذرشان به این مکان‌های نه چندان تمیز می‌افتد؛ دستگیره‌های کثیف، شیرهای خراب و روشویی‌های زهوار در رفته. حالا هم کووید 19 سر و کله‌اش پیدا شده و دلهره شهروندان برای استفاده از سرویس‌های بهداشتی بیشتر شده است. طبق نظریه پزشکان با کشیدن سیفون قطره‌های بلند پرتاب شده از درون کاسه توالت ممکن است تا یک‌متر به بالا پرتاب شوند. باقیمانده‌های ویروس کرونا در مدفوع از این طریق به روی سطح توالت راه یابند. یا در هوای مجاور شناور بمانند. همین می‌تواند عاملی برای انتقال بیماری کرونا باشد. به گفته دکتر «مجید نودست» استفاده از سرویس بهداشتی عمومی اجتناب‌ناپذیر است. و از آن جا این مکان می‌تواند عاملی برای انتقال بیماری باشد چه خوب که شهروندان نکات بهداشتی را رعایت کنند. او می‌گوید: «زدن ماسک مهم‌ترین اقدامی است که باید انجام دهید. دست‌هایتان را پس از استفاده از توالت به‌طور کامل با آب و صابون بشویید. خشک کردن دست‌ها خیلی مهم است چون دست‌های مرطوب می‌توانند ذرات ویروسی باقیمانده روی دست را در محیط منتشر کنند. اگر از توالت فرنگی استفاده می‌کنید حتماً نشیمنگاه توالت را با مواد ضدعفونی‌کننده تمیز کنید.»