خانه اسکیموها در دماوند

زهرا رفیعی- خبرنگار

کوه دماوند همچنان درگیر تغییر کاربری خزنده است؛ این‌بار در ارتفاع 4200متری پناهگاه بارگاه سوم، 2سازه غیرفلزی برای استفاده تیم‌های امداد و نجات ساخته شده است.
جان دماوند هر روز از خراشی جدید به درد می‌آید. جاده‌کشی در کوهپایه‌های منتهی به گوسفندسرا در ارتفاع 4200، حضور فعال معدنکاران در اراضی ملی این منطقه و معادن نیمه‌کاره که حالا محل دپوی زباله شده، چهره این نماد ملی را پیش از این خدشه‌دار کرده است. هنوز ماجرای وقف دماوند به جایی نرسیده و موضوع در هاله‌ای از ابهام و سکوت سنگین مسئولان قرار دارد که خبر می‌رسد 2سازه گنبدی‌شکل مانند ایگلو (igloo خانه اسکیموهای بومی) در نزدیکی پناهگاه قدیمی جبهه جنوبی دماوند ساخته شده و هفته آینده رنگ‌شده در اختیار تیم هلال‌احمر قرار خواهد گرفت. این در حالی است که هرگونه ساخت‌وساز در ارتفاعات بالای 2200 متر نیاز به اخذ مجوز از سازمان جنگل‌ها و مراتع، سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت میراث فرهنگی و گردشگری دارد. کوه دماوند در سال۱۳۸۱ به‌عنوان «اثر طبیعی» در شمار مناطق چهارگانه ارزشمند محیط‌زیست و در سال۱۳۸۷ با عنوان «میراث طبیعی» در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته و هرگونه تخریب و تغییر کاربری و چهره آن بدون مجوز این نهادها غیرمجاز است. علی محمد ساریخانی، دبیر کمیته‌ پناهگاه‌های فدراسیون کوهنوردی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: با الگوبرداری از سازه‌هایی که ژاپن برای زلزله‌زده‌ها استفاده می‌کند، 2سازه گنبدی از جنس فایبرگلاس برای تیم هلال‌احمر ساخته‌ایم. اعضای هلال‌احمر در 2اتاقی که در ساختمان اصلی پناهگاه به آنها داده بودیم بسیار اذیت می‌شدند و فرصت استراحت و خدمات‌رسانی نداشتند. در فصل صعود به دماوند، تعداد کوهنوردانی که از جبهه جنوبی به قله صعود می‌کنند بسیار زیاد است در نتیجه تعداد مصدوم و مراجعه به اعضای تیم هلال‌احمر نیز زیاد و 24ساعته است، پس نیاز به استراحت و ارائه خدمات به آنها ضروری و غیرقابل انکار است، اما انتظار کوهنوردان و فعالان محیط‌زیست بر این است که در همان ساختمان اصلی دور از سر و صدای کوهنوردان این امکان فراهم شود.
پیش از این سازه‌های جدید، به اعضای هلال‌احمر چادر داده شد ولی استفاده از آن به‌دلیل شرایط جوی چندان عملیاتی نبود. در نتیجه یک سازه که به گنبد سبز معروف است دورتر از ساختمان پناهگاه بارگاه سوم برای اعضای هلال احمر ساخته شد، ولی به گفته این مقام مسئول با پریدن اسکی‌بازها روی آن، سقف سازه شکست و غیرقابل استفاده شد.
هلال‌احمر سازه‌های جدیدی را که به هزینه فدراسیون کوهنوردی و بخش خصوصی ساخته شده با هلی‌کوپتر به منطقه آورده است. انتظار بر این است که چنین سازه بزرگ دوطبقه‌ای، برای امدادرسانی به مصدومان نیز شرایط مناسبی داشته باشد، ولی به گفته دبیر کمیته‌ پناهگاه‌های فدراسیون کوهنوردی این ساختمان 15سال پیش زمانی ساخته شده که امداد و نجات کوهستان جزو وظایف هلال‌احمر نبود. او می‌گوید: اساسا فقط 2سال است که هلال‌احمر با مصوبه هیأت دولت پذیرفته که این خدمات را به‌عنوان یک وظیفه قانونی ارائه کند، تا پیش از آن کاملا خدمات داوطلبانه بود. ما هم موظفیم برای آنها هزینه کنیم. سازمان حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی در جریان ساخت و سازهای اخیر هستند. آنها 3سال پیش هم از نصب سازه سبز رنگ که هلال‌احمر یک سال در آن فعالیت داشت مطلع بودند.

کوه‌های ایران متولی ندارد
اکوسیستم شکننده دماوند ظرفیت هجوم این همه کوهنورد را ندارد. مهدی مسچی، نایب‌رئیس انجمن دماوندکوه در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: فدراسیون کوهنوردی در کلام با ما هم‌عقیده است ولی در عمل رویه‌ای متفاوت دارد. ساخت 2ایگلو برای هلال‌احمر، بدعتی برای سازه‌های بعدی است. این سازه‌ها ظرفیت کوهنوردی غیراصولی را در دماوند افزایش می‌دهد. کوهستان، مثل باشگاه ورزشی است و ما هم دوست داریم تعداد افراد بیشتری کوهنورد شوند ولی نه در اکوسیستم شکننده‌ای مانند قله دماوند.
او با اشاره به اینکه در هیج‌جای دنیا فدراسیون‌های کوهنوردی وابسته به دولت‌ها نیستند، می‌گوید: براساس آموزه‌های فدراسیون بین‌المللی کوهنوردی، پناهگاه‌ها باید در کنار آخرین سکونتگاه‌های شهری وروستایی ساخته شوند و کوهنوردان برای ادامه مسیر تا قله آب و غذا چادر خود را حمل کنند و پس از صعود از مسیر مشخص از پسماند خود را برگردانند. اما در مورد دماوند هیچ‌کدام از این مسائل در نظر گرفته نشده است. اساسا کوه‌ها در ایران متولی ندارد. شما برای ساخت بنا در کنار رودخانه و دریا پروتکل دارید ولی اگر دست به تخریب قله‌ها بزنید هیچ‌کس جلویتان را نمی‌گیرد؛ درحالی‌که آب شرب مردم از کوهستان‌ها تامین می‌شود و اکوسیستم بسیار مهمی است.
وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری سال۱۳۹۵ پرونده دماوند را برای ثبت در فهرست جهانی در یونسکو مطرح کرد اما آسیب‌ها و تعرض‌های فراوان مانع از ثبت دماوند در فهرست جهانی یونسکو شد. به‌نظر می‌رسد هرچه می‌گذرد فاصله دماوند از ثبت جهانی دورتر می‌شود.