انتقال آب طالقان به تهران، چالش جدید محیط‌زیست

زهرا رفیعی ـ خبرنگار



 مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی تونل انتقال آب طالقان به تهران انجام شده و وزارت نیرو برای احداث آن پیگیر اخذ مجوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست است. این در حالی است که به گفته کارشناسان حوزه آب، انتقال آب بین‌حوضه‌ای اثرات مخرب محیط‌زیستی دارد.
با احداث سد طالقان با حجم مخزن اولیه 420میلیون مترمکعب، زمین‌های کشاورزی پایین‌دست تنش آبی زیادی را به‌خصوص در خشکسالی‌های سال‌های اخیر تجربه کرد و آنطور که فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر حوزه آب در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: اجرای پروژه‌های انتقال آب برای تهران که از 60سال پیش آغاز شد از همان ابتدا هم اشتباه و ناسازگار با بوم‌شناسی شهرهای تهران و ری و حوضه دریاچه نمک بود؛ چون دریاچه نمک روزگاری دریاچه‌ای زنده بود و با رودهایی مانند رود کرج، جاجرود و قمرود ایجاد می‌شد و پر از نیزار بود. وقتی در سال 1339جلوی رود کرج که رودخانه‌ای سهمگین بود با سد کرج گرفته شد، کشاورزان پایین‌دست در کرج و شهریار مجبور به ترک زمین‌های آبا و اجدادی‌شان شدند. آنها با از دست دادن حقابه‌هایی که از رودخانه داشتند و آب‌هایی که با نشت عمقی به منابع آب زیرزمینی منتهی می‌شود، به حاشیه‌نشین‌هایی در اطراف تهران تبدیل شدند.
حکایت ساکنان پایین‌دست جاجرود هم همین است. به گفته فاطمه ظفرنژاد، جاجرود نیز با سد لتیان از دسترس کشاورزان خارج شد. او می‌گوید: انتقال آب جاجرود برای شرب تهرانی‌ها، مردم دشت‌های پایین‌دست ورامین و دریاچه قم را از حقابه‌های همیشگی محروم کرد. این 2 سد کفاف آب تهرانی که متأسفانه روزبه‌روز بزرگ‌تر می‌شد را نمی‌داد و در نتیجه مسئولان مجبور به‌دست‌درازی به دیگر حوضه‌های آبریز شدند. نخستین حوضه مربوط به رود لار بود که در حوضه آبریز استان مازندران قرار دارد. انتقال این آب‌ برای شرب شهر تهران نیز باعث افزایش جمعیت شد. درنتیجه مسئولان هم‌اکنون نیاز به منبع آبی جدید برای این شهر دارند.

اشتباه بزرگ
رود طالقان از خانواده سفیدرود بزرگ است که به همراه رود الموت، شاهرود را تشکیل می‌دهد و این رود پس از گذر از شهر رودبار به سفیدرود و کشتزارهای گیلان می‌رسد و تالاب‌ها را سیراب می‌کند. فاطمه ظفرنژاد با اشاره به مخالفت‌های فعالان حوزه آب در مورد احداث سد طالقان می‌گوید: زمین‌های مردم بالادست خریداری شد، ولی مردم پایین‌دست به از دست رفتن حقابه‌هایشان اعتراض‌های زیادی کردند. حال می‌خواهند این آب را به تهران بیاورند و این بزرگ‌ترین اشتباه است؛ چراکه نه‌تنها باعث افزایش جمعیت تهران می‌شود، بلکه اثرات مخرب محیط‌زیستی، اقتصادی و اجتماعی در این حوضه آبریز ایجاد خواهد کرد.
استان تهران با جمعیت ساکن بیش از 13میلیون نفر نخستین قطب جمعیتی در کشور است و به گفته این پژوهشگر آب، انتقال بین‌حوضه‌ای آب طالقان به تهران به انباشت جمعیت می‌افزاید و اقدامی اشتباه است. او می‌گوید: جابه‌جایی و تمرکز انبوه جمعیت در یک مکان هم به لحاظ امنیتی اقدامی اشتباه است و هم از نظر محیط‌زیستی؛ چون انباشت جمعیت، انباشت پسماند، فرونشست زمین، آلودگی آب و خاک و هوا را نیز به‌دنبال دارد.
به گفته ظفرنژاد، آبی که به تهران منتقل می‌شود نیز به مصرف نادرست می‌رسد. حجم آبی که در تهران از دست می‌رود با ساختمان‌سازی‌های انبوه و غیراصولی قابل تصور نیست. افت سطح آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین در اکثر نقاط تهران نیز نتیجه همین تصمیم اشتباه است.

محیط‌زیست، مسئول ملاحظات است
فردین حکیمی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان البرز اما به همشهری می‌گوید: انتقال آب از طالقان به کرج پیش از این نیز با لوله انجام می‌شد و حالا قرار است به جای لوله از تونل استفاده شود.
او در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: از گذشته، آب سد طالقان از طریق تونل به سد تنظیمی «زیاران» منتقل می‌شود. تصمیم وزارت نیرو بر سر این است که مسیر آب از زیاران تا کرج را که خط لوله است به تونل تغییر دهد. مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی این پروژه نیز از سوی وزارت نیرو انجام شده است. منتها موضوعی که محیط‌زیست باید پیگیر آن باشد، کاستن از اثرات مخرب و اجرای ملاحظات محیط‌زیستی است.
حکیمی در مورد حجم انتقال‌یافته از آب طالقان به کرج بی‌اطلاع است، ولی در مورد انتقال آب از رودخانه کرج می‌گوید: موضوع مهم برای سازمان، تخصیص حقابه محیط‌زیستی رودخانه کرج است؛ یعنی رهاسازی آب در پایین‌دست سد به میزانی صورت بگیرد که حیات طبیعی رودخانه مختل نشود. میزان حقابه‌ای  که سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده است نیز با عدد وزارت نیرو همخوانی ندارد. میزان تخصیص حقابه محیط‌زیستی نیز موضوعی است که سازمان حفاظت محیط‌زیست براساس نتایج مطالعات اعلام کرده باید در کمیته‌های تخصصی بررسی و طرفین بر میزان تخصیص حقابه به توافق برسند و تا آن زمان انتقال آب صورت نخواهد گرفت.