واکسن تمام مشکلات ما را حل نمی‎کند

نویسنده: بروس وای.لی، استاد برنامه‌ریزی و مدیریت بهداشت دانشگاه سیتی نیویورک / منبع: TheConversation.com
مهدی دادخواه‌تهرانی- مترجم

 رقابت برای واکسن SARS-CO-V2 به خوبی در جریان است. برای ما جذاب است تصور کنیم زمانی که نخستین واکسن برای استفاده انسانی تأیید می‌شود، بلافاصله تمام مشکلات این بیماری همه‌گیر برطرف خواهد شد اما این تمام ماجرا نیست. تولید گام‌به‌گام واکسن جدید، نخستین بخش از سفر دشواری است که قرار است به بازگشت به شکلی از زندگی عادی ختم شود. تولید صدها‌میلیون واکسن برای ایالات متحده - و چندمیلیارد واکسن برای کل جهان - کار بزرگی نیست. چالش‌های فنی و اقتصادی بسیاری وجود دارد که باید به طریقی پشت سرگذاشته شود تا در اسرع وقت میلیون‌ها واکسن تولید شود.
من استاد برنامه‌ریزی و مدیریت بهداشت در دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه سیتی نیویورک (CUNY)  هستم و بیش از 2دهه است که به‌کار و مطالعه در زمینه تحقیقات گام‌به‌گام، تولید و توزیع واکسن مشغولم. مسائلی که امروز جهان درخصوص واکسن ویروس کرونا با آن روبه‌رو است امر جدیدی نیست، اما احتمالاً میزان آن از هر زمان دیگری بیشتر است.
درصورت تولید سریع واکسن آن هم  در حجم زیاد، 4چالش اصلی وجود دارد که باید در اسرع وقت پشت سرگذاشته شود.

ظرفیت تولید فعلی محدود است
پیش از اینکه دنیا با همه‌گیری کرونا مواجه شود اتفاق‌های متعدد و بعضا ویرانگری در حوزه واکسن‌سازی اتفاق افتاده بود؛ یکی از مهم‌ترین آنها کوچک شدن شرکت‌های واکسن‌سازی‌ در تعداد زیادی از کشورهای دنیا بوده است. در واقع این تأثیری است که بسیاری از تولیدکننده‌ها از جمله شرکت‌های واکسن‌سازی‌ تحت‌تأثیر سیاست‌های اقتصادی مبتنی بر خصوصی‌سازی و کوچک‌سازی با آن مواجه شده‌اند. این اقتصاد بازار است که تعیین می‌کند این شرکت‌ها باقی بمانند یا تغییر رویکرد دهند. یکی از کاستی‌هایی که پس از شیوع کرونا در جهان خود را نشان داد، توان کاهش یافته شرکت‌های واکسن‌سازی‌ بود؛ آنها که طی دهه‌های اخیر با توجه به رونق بیشتر صنعت داروسازی رفته‌رفته خط تولیدشان برای تولید واکسن را محدود کرده و به تولید دارو اختصاص داده بودند. در بزنگاه فعلی صنعت آب‌رفته واکسن‌سازی توان پاسخگویی به نیاز فزاینده‎ای که برای واکسن کرونا در ابعاد جهانی وجود دارد ،  ندارد.
سیاست کوچک‌سازی‌ و برون‌سپاری ظرفیت تولید در کشوری مثل ایالات متحده ‌به همه بخش‌ها رسیده است. واکسن نیز از این سیاست مستثنی نیست. عدد شرکت‌های بیوتکنولوژی و دارویی ایالات‌متحده آمریکا که درگیر تحقیقات و توسعه و تولید واکسن بوده‌اند، از 26مورد در سال 1967به 5مورد در 2004کاهش یافته است. دلایل بسیاری برای این کاهش وجود دارد: حاشیه سود نسبتاً کم، بازارهای کوچک‌تر در مقایسه با دیگر داروها، ادغام شرکت‌ها، مخاطرات مسئولیت‌پذیری و جنبش ضد‌واکسیناسیون؛  اما نتیجه این است که در بعضی سال‌ها، شرکت‌ها برای رفع نیاز، حتی به واکسن‌های موجود، تلاش نکرده‌اند. فقط کافی است نگاهی به ماجرای کمبود واکسن آنفلوآنزا در سال‌های 2005-2003 و واکسن‌های دوران کودکی در اوایل‌سال2000 بیندازید.
هنگامی که واکسن ویروس کرونا تأیید می‌شود‌، تولید سایر واکسن‌ها نیز باید به همان شکل ادامه یابد. با توجه به فصل آنفلوآنزا در هر سال و کودکانی که هر روز متولد می‌شوند‌، شما به سادگی نمی‌توانید تمام ظرفیت فعلی تولید واکسن را به تولید واکسن کووید-19 اختصاص دهید. نیاز است که از نو ظرفیت تولید تازه‌ای ایجاد شود. از آنجا که هم‌اکنون در امر تولید واکسن چندین پیشتاز وجود دارد، هنوز مشخص نیست که نخست کدام‌یک از بیش از 160واکسن در حال تولید، تأیید می‌شود و بر این اساس، چه نوع تولیدی باید در دستور کار قرار گیرد. تولید واکسن کووید-19به‌معنای افزودن یک جنبه جدید به واکسن‌های آنفلوآنزای موجود یا به سادگی دست بردن در ساخت واکسن‌های موجود دیگر نخواهد بود.
بیشتر واکسن‌های موجود، مانند واکسن‌های آنفلوآنزا و سرخک، از صورت‌های غیرفعال یا ضعیف شده آن ویروس‌های به‌خصوص برای ایجاد ایمنی استفاده می‌کنند، اما پژوهشگران نمی‌توانند ویروس آنفلوآنزا را به سادگی با  SARS-CoV-2عوض کنند. علاوه بر این، یک واکسن SARS-CoV-2 حتی ممکن است از ویروس غیرفعال یا ضعیف شده استفاده نکند‌، اما در عوض می‌تواند یک پروتئین یا ماده ژنتیک از ویروس کرونا دربرداشته باشد. تولید چنین نمونه ویروس‌هایی در مقادیر زیاد ممکن است نیازمند فرایندهای جدیدی باشد که قبلاً هرگز مورد‌آزمایش قرار نگرفته‌باشند‌، زیرا سازمان غذا و دارو هرگز واکسن دی ان‌ای را برای استفاده انسان تأیید نکرده است.
برخی از شرکت‌ها در حال تولید واکسن‌های mRNA یا DNA هستند. برخی دیگر با SARS-CoV-2 غیرفعال یا حتی انواع دیگری از ویروس‌ها مثل آدنو ویروس شامپانزه کار می‌کنند. مواردی هم وجود دارد که زیرواحد‌های مختلف پروتئینی ویروس را مورد‌هدف قرار‌می‌دهد. هر واکسن ممکن است بنا به ضرورت‌های کاملا متفاوتی تولید شده باشد و فهمیدن اینکه کدام‌یک از آنها در چه زمانی وارد بازار می‌شوند، ناممکن است.
دولت‌ها و سرمایه‌گذاران دیگر، انتخاب دشواری پیش‌رو دارند. اگر آنها برای افزایش تولید یک واکسن خاص هم‌اکنون قبول خطر کنند و بودجه ببندند، می‌توانند هم در وقت صرفه‌جویی کنند و هم جان‌ها را نجات دهند. اگر چه انتخاب اشتباه ممکن است در نهایت به صرف بیشتر پول، ایجاد رنج و به خطر افتادن زندگی‌ها ختم شود. سرانجام، تولیدکنندگان به‌دنبال گرفتن تضمین‌های مالی - مانند پیش‌پرداخت‌ها یا تعهد خرید واکسن در هنگام توزیع- از دولت‌ها و سرمایه‌گذاران خواهند بود تا مطمئن شوند که زمان، زحمات و منابع اختصاص داده شده برای تحقیقات و تولید واکسن هدر نخواهد رفت. به‌عنوان مثال، قرارداد 2.1میلیارد دلاری دولت ایالات‌متحده با Sanofi و GSK شامل افزایش ظرفیت تولید و خرید 100میلیون دوز واکسن است.

ابعاد مسئله بی‌سابقه است
به قول معروف، از گفته تا عمل فرق بسیار است. تولید یک واکسن کاملا جدید در حجم وسیع و با چنین سرعتی، بی‌سابقه است.
 تأخیرهای زیادی در تولید واکسن آنفلوآنزای H1N1 در سال 2009رخ داده است. توجه داشته باشید که چه اتفاقاتی برای یک واکسن جدید رخ می‌دهد که ممکن است به معرف‌های جدید‌، فرایندهای تولید‌، تجهیزات و ظروف در کنار چیزهای دیگر نیاز داشته باشد. رونمایی از واکسن‌های آبله و فلج اطفال چنددهه پیش با فوریت کمتر و درحالی‌که جمعیت در حد چشمگیری کمتر بود‌، انجام شد. این روزها، با فرض اینکه آستانه مصونیت توده مردم حداقل 70درصد باشد، تولیدکنندگان نیاز به تولید حداقل 230میلیون دوز برای تأمین جمعیت ایالات‌متحده و بیش از 5.25میلیارد دوز برای تأمین جمعیت جهان دارند. و این درصورتی است که فقط به یک دوز نیاز باشد. نیاز به  دوز برای هر فرد، میزان دوز موردنیاز را دوبرابر می‌کند. پیش از این هرگز بنی‌آدم سعی نکرده بود که در کمترین زمان ممکن برای هر یک از ساکنان زمین چیزی تولید کند. محتمل است مشکلاتی پیش بیاید.

بازی پوکر اقتصادی
سرانجام، بیشتر تولیدکنندگان بالقوه واکسن، صاحبان مشاغلی هستند که در پی به حداقل رساندن هزینه‌ها و درصورت امکان، کسب درآمد حداکثری هستند. آنها انگیزه‌هایی می‌خواهند تا از فرصت‌های سودآورتر مانند ادامه توسعه یا تولید داروهایی که حاشیه سود بیشتری دارند، چشم بپوشند.
به‌عنوان مثال‌، ممکن است شرکت‌ها به آسانی ظرفیت فعلی و بالقوه تولید خود را فاش نکنند. با این حال، اینها می‌توانند معامله‌گران اصلی‌ای در مذاکرات در زمینه قرارداد بستن با دولت‌ها و سرمایه‌گذاران احتمالی دیگر باشند. رو کردن اینکه هم‌اکنون ظرفیت تولید شما کم است، ممکن است اعتماد به نفس برای ساخت واکسن را به خطر بیندازد. رو کردن اینکه از قبل ظرفیت کافی دارید ممکن است مانع شود سرمایه‌ها و منابع بیشتری را جذب کنید.
طی بیماری همه‌گیر آنفلوآنزایH1N1 در سال 2009، زمانی که در وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات‌متحده آمریکا کار می‌کردم، مجبور بودیم به‌طور مداوم با تغییر برنامه زمانی تولید واکسن کلنجار برویم، زیرا تولید‌کنندگان دست از مذاکره مجدد با دولت در مورد شرایط کار برنمی‌داشتند. علاوه بر این‌، میزان همه‌گیر شدن بیماری، بازی پوکر را به صحنه جهانی می‌کشاند. ممکن است کشورهای مختلف در حال مذاکره با هم یا حتی در حال مذاکره علیه یکدیگر و تولیدکنندگان باشند؛ مثلا ممکن است کشورهای پردرآمد از سایر کشورهایی که در پی دریافت واکسن هستند، پیشی بگیرند.

یک برنامه و یک رویکرد منظم
در پایان، تولید واکسن تنها بخشی از یک سیستم پیچیده و به هم پیوسته است که هدف نهایی آن جلوگیری از ابتلای افراد به بیماری است.
نوع واکسن تولید شده، میزان و محل گروه‌های اولیه هدف‌، نحوه تجویز واکسن، تعداد دوزها و میزان نیاز به ذخیره‌سازی واکسن، همه و همه با هم ارتباط دارند و فقط بعضی عوامل‌اند که الزامات تولید را تحت الشعاع قرار می‌دهند. برای نمونه، تحقیقاتی که تیم من در دانشگاه سیتی نیویورک انجام داده، نشان داده است که تعداد دوزهای واکسنی که در یک شیشه محافظ قرار می‌دهید ممکن است تأثیرات مختلفی بر برنامه‌های تزریق واکسن و کنترل بیماری داشته باشد.
زندگی مردم و زندگی آنطور که ما می‌شناسیم در جریان است. تمام پیچیدگی‌های تولید واکسن باید از طریق مباحثات آزاد در سراسر جهان و تهیه نقشه و مدل‌سازی گسترده از این راهکارهای عملی مورد‌توجه قرار‌گیرد. بدون برنامه‌ریزی و آمادگی مناسب‌، جامعه ممکن است در شرایطی واقع شود که نسبت عرضه و تقاضا به هم بخورد یا واکسن‌ها به شکل نامناسبی تولید شوند.
حتی درصورت تولید واکسن کافی نیز، این چالش پیش روی ماست که واقعا به‌دست صدها میلیون نفر در ایالات متحده آمریکا و چندمیلیارد نفر در سراسر جهان برسد. این نگرانی که شیشه‌های محافظ کافی برای ذخیره واکسن‌ها یا سرنگ‌ها تا هنگام تجویز آنها وجود نداشته باشد‌، و نیز نگرانی‌هایی در مورد زنجیره مخزن کنترل شده دما وجود دارد. این چالش‌های تولید و توزیع اگرچه بزرگ است اما برطرف ناشدنی نیست. اکنون هرچقدر دولت‌ها و صاحبان مشاغل برنامه‌های بیشتری بریزند، آماده‌تر خواهند بود واکسن‌های مورد‌نیاز دنیا را به‌دست خواهندگان برسانند.