خودرو به بورس می‌رود؟
در طرح تحول بازار و صنعت خودروی سبک، توقف قیمت‌گذاری دستوری و اصلاح شیوه توزیع و فروش با عرضه خودرو در بورس کالا دنبال می‌شود
علی ابراهیمی ـ دبیر گروه بازار
با شکست دور تازه سیاست‌های تنظیم بازار خودرو بر مبنای قیمت‌گذاری دستوری شورای رقابت، سهمیه‌بندی و قرعه‌کشی و تشدید نظارت‌ها، موج تازه گرانی خودرو موجب نارضایتی مشتریان و سیاستگذاران صنعت خودرو شده است. این افزایش قیمت‌ها در حالی است که برخی ناکارآمدی شیوه عرضه، رشد دلال‌بازی و تبدیل خودرو از کالای مصرفی به سرمایه‌ای را عامل تداوم نابسامانی بازار خودرو تلقی می‌کنند. سیر صعودی قیمت‌ها ضرورت تغییر شیوه تعیین قیمت و عرضه خودرو را دوچندان کرده و موجب شده تا برخی عرضه خودرو در بورس کالا را پایانی بر نظام قیمت‌گذاری دستوری و شفاف‌سازی فروش خودرو تلقی کنند؛ طرحی که از ابتدای امسال بارها مطرح شده و با دیدگاه‌های موافق و مخالف بسیاری همراه بوده است. با این شرایط برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از بررسی و ارائه طرح تحول بازار و صنعت خودروی سبک به صحن علنی مجلس خبر داده و این طرح بیست‌ماده‌ای را برای ساماندهی وضعیت تولید و عرضه این محصول صنعتی دنبال می‌کنند. اما این طرح تا چه حد قابلیت اجرایی داشته، سود و زیان آن برای خودروسازان و مشتریان خودرو چه‌قدر است و زیرساخت‌های اجرای آن تا چه حد فراهم است؟
افزایش 80درصدی قیمت خودرو از ابتدای امسال نسبت به سال گذشته و عبور حداقل قیمت خودروهای پرتیراژ از مرز 100میلیون تومان در حالی موجب گلایه فعالان صنفی و مشتریان شده است که با این گرانی زمینه کوتاه کردن دست اقشار کم‌درآمد از خرید این کالای صنعتی را فراهم کرده است. تلاش متولیان تنظیم بازار خودرو برای اصلاح نحوه قیمت‌گذاری و فروش خودرو نیز نه‌تنها تأثیری در بهبود شرایط بازار و کاهش فاصله نرخ مصوب و حاشیه بازار خودرو نداشته است بلکه تداوم نارضایتی قطعه‌سازان و خودروسازان از تداوم قیمت‌گذاری دستوری خودرو را به دنبال داشته است. در این وضعیت برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس با اشاره به سابقه عرضه برخی خودروها در بورس، این شیوه عرضه خودرو را راهکار مقابله با نابه سامانی عرضه و قیمت‌گذاری دستوری می‌دانند. براساس طرحی که در کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی بررسی و به صحن علنی ارائه شده است، در نظر است که روش‌های توزیع خودروی صفر خارج از بورس کالا بسته شده تا خودروسازان نتوانند از درب‌های پشتی، خودرو را به فروش رسانند. همچنین با اجرای این طرح، عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت‌های بازار بوده و عملاً قیمت‌گذاری دستوری خودرو حذف می‌شود. همچنین شفاف‌سازی مسیر توزیع خودرو از دیگر مواردی است که می‌تواند جلوی نوسانات قیمتی ایجاد شده به واسطه دلالی در بازار خودرو را بگیرد.
رونمایی از طرح مجلس
یک عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس با اشاره به طرح تحول بازار و صنعت خودرو سبک، از ارجاع این طرح به صحن علنی مجلس خبر داد و گفت: این طرح برای کوتاه کردن دست دلالان از بازار خودرو با ۲۰ ماده تدوین شد و در چارچوب آن فروش خودروی صفر کیلومتر تنها در بورس امکان‌پذیر خواهد بود تا نحوه عرضه خودرو به بازار شفاف شود. روح‌الله ایزدخواه با بیان اینکه اکنون ظرفیت تولید خودرو در کشور وجود دارد اما به دلیل توزیع غیرشفاف این محصول، بازار فروش خودرو دچار آسیب‌های فراوان شده است، افزود: وقتی خودرو که یک کالای مصرفی است، به کالایی سرمایه‌ای تبدیل شود، بازار به هم می‌ریزد و آشفته می‌شود. به گفته او مبنای این طرح، اصلاح روش توزیع و فروش خودرو با عرضه در بورس کالا محقق و تلاش می‌شود با عملیاتی شدن این موضوع، روش‌های توزیع خودروی صفر به غیر از مسیر بورس کالا بسته شود تا خودروسازان نتوانند از درب‌های پشتی، خودرو را به فروش رسانند. با فروش خودرو در بورس کالا، عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت‌ها خواهد بود و عملاً قیمت‌گذاری دستوری به دلیل ناکارآمد بودن حذف می‌شود. ایزدخواه با اشاره به کشف قیمت تعادلی خودرو در بازار بورس، گفت: اگر قیمت تعادلی خودرو در بورس بالاتر از قیمت تمام‌شده باشد از اختلاف قیمت بین قیمت بازار و قیمت تمام‌شده، مالیات گرفته می‌شود تا رانت موجود به جای اینکه به جیب دلال‌ها یا خودروساز برود در اختیار دولت قرار گیرد و صرف افزایش تولید خودرو شده و قیمت‌ها کاهش یابد. او افزود: در طرح تحول بازار و صنعت خودرو سبک، پیشنهاد شده تا از مالیات دریافتی در بورس خودرو حدود 20درصد به خزانه دولت واریز و صرف توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی شود و 70درصد نیز به‌خودروسازها وام کوتاه‌مدت داده شود تا تولید خود را افزایش دهند. مسئول کارگروه خودرو در کمیسیون صنایع و معادن مجلس افزود: فقط 10درصد این مالیات برای پاداش به خودروسازان در نظر گرفته شده است تا درصورتی که عرضه خودرو توسط آنها بالا بود به تشخیص شورای رقابت به‌خودروسازان تعلق گیرد. ایزدخواه با بیان اینکه در این طرح کیفیت خودرو نیز دغدغه نمایندگان است، گفت: در شاخص‌هایی که برای فرمول جدید قیمت‌گذاری برمبنای قیمت تمام‌شده خودرو پیشنهاد شده است، مؤلفه‌هایی مانند ایمنی، مصرف سوخت و صادرات نیز در نظر گرفته شده است. به گفته او در چارچوب این طرح به‌ازای فروش هر خودرو در بورس، کد رهگیری یکتا برای خریداران ایجاد می‌شود و مواردی همچون شماره‌گذاری، کارت خودرو و کارت سوخت صرفاً توسط این کد یکتا صادر می‌شود و با این شیوه امکان فروش خودرو در خارج از چارچوب بورس برای خودروسازان از بین رفته و بر فروش آن نظارت سیستمی صورت می‌گیرد.
اصلاح منطقی نحوه قیمت‌گذاری
طرح فروش خودرو از طریق بورس کالا از ابتدای امسال با فراز و نشیب‌هایی مواجه بوده و موجب صف آرایی موافقان و مخالفان شده است. برخی اجرای این طرح را موجب افزایش قیمت خودرو تلقی می‌کنند و آن را برای مشتریان خودرو به‌خصوص اقشار کم‌درآمد که اکنون به‌دلیل گرانی دست آنها از بازار کوتاه شده است، بی‌نتیجه می‌دانند. از سوی دیگر رئیس شورای رقابت ورود خودرو به بورس را بی‌نتیجه تلقی کرد و گفت: تا وقتی که عرضه خودرو تا این حد محدود است، ورود آن به بورس نه‌تنها نمی‌تواند مشکل بازار آن را حل کند، بلکه ممکن است با توجه به حجم گسترده تقاضا، قیمت‌های بالاتری در بورس کشف شود. رضا شیوا درباره انتقادهای مطرح شده به روش فعلی قیمت‌گذاری و فروش خودرو، افزود: در روش جدید سعی کرده‌ایم تمامی ابعاد را مدنظر قرار دهیم؛ به طوری که سود منطقی تولیدکننده و هزینه مالی را اعمال کرده و محدودیت تقاضا مورد توجه است تا متقاضیان واقعی باشند، از این‌رو از روش قرعه‌کشی استفاده کرده‌ایم. اما مدیر گروه صنعت اندیشکده امیرکبیر با بیان اینکه اصلاح روش قیمت‌گذاری خودرو باید به گو‌نه‌ای انجام شود که هم برای تولیدکننده و هم مصرف‌کننده منطقی باشد، گفت: این طرح به حوزه‌های اساسی صنعت خودروسازی یعنی سهامداری شرکت‌های خودروسازی، اصلاح شیوه قیمت‌گذاری و سازوکار توزیع خودرو می‌پردازد و ازاین‌رو، گامی مثبت محسوب می‌شود. میلاد بیگی افزود: تا زمانی که قیمت خودرو سرکوب می‌شود، خودروسازان انگیزه‌ای برای افزایش تولید ندارند، زیرا با تولید هر خودرو، هزینه‌ای جدید بر خود تحمیل کرده‌اند. به گفته او اکنون بازار خودروی کشور سطحی و کم‌عمق است و قیمت‌سازی در آن به آسانی صورت می‌گیرد، درحالی‌که اگر خودرو در بورس کالا به فروش برسد، عمق بازار بیشتر شده و به دلیل شفافیت موجود در بورس، قیمت‌سازی‌ها به پایان می‌رسد.
دفاع از کشف قیمت خودرو در بورس
مدیرعامل پیشین سایپا با دفاع از کشف قیمت و عرضه خودرو در بورس کالا به همشهری گفت: باید دولت از قیمت‌گذاری خودرو دست بردارد و تنها نظارت کلی و کلان بر بازار داشته باشد. در چنین شرایطی است که می‌توان انتظار داشت حتی در کوتاه‌مدت نیز قیمت خودرو در بازار کاهش یابد. سعید مدنی با بیان اینکه اگر دولت به سمت تعیین قیمت خودرو بر مبنای حاشیه بازار رفته یا این محصول را در بورس کالا عرضه کند، بسیاری از مشکلات کنونی بازار حل می‌شود، گفت: برای تعیین قیمت خودرو در حاشیه بازار یا بورس نیز همانند قیمت ارز باید مکانیسم‌های کنترلی را از طریق اتحادیه‌های وارد‌کنندگان و فروشندگان خودرو به‌کار گرفت؛ چرا که این فعالان بازار هستند که نرخ خودرو را استخراج و تعیین می‌کنند. او با بیان اینکه اگر قرار باشد قیمت خودرو بر مبنای نرخ حاشیه بازار تعیین شود نیز عرضه آن در بورس کالا ضرر ندارد و از افزایش انفجاری قیمت‌ها در بازار جلوگیری می‌کند، افزود: کشف قیمت خودرو در بورس کالا، هم به نفع مصرف‌کننده و هم تولیدکننده است و دیگر بساط دلالی در این بازار جمع خواهد شد. با عرضه خودرو در بورس، هرکس که به خودرو نیاز داشته باشد مستقیما از بورس کالا خرید می‌کند، شفافیت این موضوع و رصد آن هم خیلی بیشتر از بازار آزاد است، قیمت‌ها نیز براساس مکانیزم بازار و عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و با تداوم این روند به‌طور قطع قیمت‌ها هم به‌مرور زمان متعادل و منافع خریدار و فروشنده تامین خواهد شد. به گفته او قیمت‌گذاری دستوری در صنعت خودرو چیزی جز رانت و فساد به دنبال نداشته و تنها سود این قیمت‌گذاری به جیب دلالان و واسطه‌ها رفته و مشتریان واقعی مجبور به خرید خودرو با قیمت بالاتر در حاشیه بازارهستند.
