فرزند خلف میرزای دوم

  سید محمد حسین محمدی  

به‌جرأت می‌توان ریشه تمام تحرکات سیاسی حوزه علمیه پیش از انقلاب را به شاگردان آخوند خراسانی وبه‌طور ویژه میرزا محمدتقی شیرازی(میرزای دوم) بازگرداند. میرزای‌دوم نسلی از شاگردانی را تربیت‌کرده بود که در برابر ظلم سر سازش نداشتند و هرکدام به هر نحوی و به‌مقتضای شرایط زمانه‌شان دستی در فعالیت‌های سیاسی داشتند. از میان بی‌شمار شاگردان میرزای دوم و آخوند خراسانی، یکی میرزاعلی اکبر نوقانی بود. نوقانی همچنان که از نامش پیداست از تبار خراسان بود و مدتی نیز در شمار شاگردان ادیب اول(عبدالجواد ادیب نیشابوری) قرار داشت. شاید، آراسته‌بودن و علاقه به شعر و ادبیات را نیز از استادش ادیب اول به ارث برده بود. بعد از آن به نجف مهاجرت کرده و درس فقه و سیاست را از آخوند خراسانی و میرزای دوم فرا گرفت. او بعد از بازگشت از نجف، به شهر آباء و اجدادی‌اش بازگشت و علاوه بر تدریس و خطابه، تولیت مدرسه صالحیه(نواب) را به‌عهده گرفت. نوقانی ازجمله علمایی بود که از وجوهات، استفاده شخصی نمی‌کرد و معاش‌اش را از راه موقوفاتی که از جده مادری‌اش به او رسیده بود، تامین می‌کرد.
دوران مدیریت او بر مدرسه نواب، نقطه عطفی در تاریخ این مدرسه چهارصدساله است. او توانست موقوفات مدرسه را برگرداند و با اموال به‌دست آمده از آن، مدرسه را چه ازنظر ظاهری و چه ازنظر تحصیلی ارتقا ببخشد. علاقه نوقانی به اندیشه‌های میرزا مهدی اصفهانی و مکتب تفکیک سبب شده بود تا مدرسه نواب به کانونی برای ترویج اندیشه‌های تفکیکیان بدل شود. خود او نیز در علوم اعتقادی دستی بر آتش داشت و جزو نخستین روحانیونی به شمار می‌رود که در مقابل تفکرات ماتریالیستی کتاب نوشته است. 
نوقانی، روابط دوستانه‌ای با آیت‌الله خمینی(ره) داشت و جزو فعالان اصلی اعتراضات واقعه گوهرشاد به شمار می‌رود. بعد از وفات او در سال 1329نیز پسرش محمدعلی نوقانی راه پدر را هم ازنظر سیاسی و هم ازنظر علمی ادامه داد و یکی از کسانی بود که از پانزده خرداد 1342وارد مبارزات سیاسی علیه حکومت پهلوی شد.