کتابی برای تغذیه بصری

ارغوان محبی_روزنامه نگار

در6دهه گذشته و گذر از سالیانِ طولانی، بررسی تصویرسازی‌های مرتضی ممیز با سختی‌های فراوانی روبه‌رو بوده است. گاه برای نگارش یک مقاله یا تحقیق‌های دانشگاهی، نسل جدید راهِ دشواری را پیش‌روی خود می‌دید. تجربه نگارنده برای نگارش مقاله‌ای درباره ایشان، گواه این مدعاست. برای رسیدن به نگاهی منصفانه، راهی جز به‌دست آوردنِ نمونه نشریه‌های نیم‌قرنِ پیش نبود. کاری که در شرایطِ فعلی پژوهش در طراحی گرافیک ایران، به‌سختی قابل انجام است. انتشار کتابِ «همه تصویرسازی‌های مرتضی ممیز»، نگاه ما را به مجموعه تصویرسازی‌های این طراح دقیق‌تر کرد؛ ۲۵۰۰ اثرِ شگفت‌انگیز که حاصل بیش از نیم‌قرن فعالیتِ وَزین و ماندگارِ او در جریانِ مطبوعات و فضای نشرِ ایران است. این کتابِ 2جلدی، با قطع وزیری، دربردارنده ۱۴۰۰ صفحه در 3 بخش کلی «نشریات»، «کتاب‌ها» و «دیگر تصویرسازی‌ها» است. بخش نشریات شامل تصویرسازی‌های مرتضی ممیز برای ۱۰ نشریه از «ایران‌آباد» تا «دنیای سخن» است. نکته قابل‌توجه در این بخش، سرکلیشه‌ها و ریزنقش‌هایی است که به دقت گردآوری شده‌اند.

بخش کتاب‌ها، تصویرگری‌های ۲۶ کتاب، از دهه ۱۳۴۰ تا سال‌های آخر فعالیت او را در بَر می‌گیرد. نکته جالب ‌توجه در بین این نمونه‌ها، کتاب‌هایی است که 3 سال پس از درگذشتِ ممیز به چاپ رسیده و دست روزگار مجال نداد تا او حاصل کارهایش را ببیند. بخش سومِ کتاب با نام «دیگر تصویرسازی‌ها» شامل کارهایی برای سال‌نماها، انیمیشن، نمایشنامه و کارهای شخصی و پراکنده است. تا به امروز هر زمان که صحبت از تصویرسازی‌های مرتضی ممیز به میان می‌آمد، حاصل همکاری او با «احمد شاملو» در «کتابِ هفته» بر دیگر تجربه‌ها سنگینی می‌کرد. این مجموعه بسیاری از نمونه‌های کمیاب و دیده نشده را پیش‌روی ما قرار داد. در این بین، استفاده از ابزارهای مختلف و امکانات متنوع به چشم می‌خورد. از تلاش برای انتخاب تکنیک‌هایی متناسب با فضای داستان‌ها تا انتخاب شیوه‌های غیرمعمول در سوی دیگر. اکنون با مطالعه تصویری و تورق این کتاب، می‌توان سیر پیشرفت تکنیکی و نگرشِ ممیز در دوره‌های مختلف کاری‌اش را آگاهانه‌تر دنبال کرد و داوری دقیق‌تری نسبت به کارنامه او در عرصه تصویرگری داشت. لازم به بیان است که این کتاب به‌همتِ «نشر مشکی» و همکاری «بنیاد ممیز» انتشار یافته است. طراحی و آماده‌سازی کتاب نیز به‌شکلی خلاق  که می‌توان آن را برچیده از روحیه ساده‌ در کارهای ممیز دانست به سرانجام رسیده است.