آغاز بانکداری بخش‌خصوصی در هنگامه ترور

علیرضا احمدی

ترور ناموفق شاه در جلوی دانشکده حقوق دانشگاه تهران که از سوی «ناصر فخرآرایی» در 15بهمن سا‌ل گذشته انجام شد، صحنه سیاسی ایران را با تلاطم مواجه‌کرد و تبعات آن در سال1328 نیز ادامه‌یافت. اقدامات دولت در پی این ترور و موضوع تشکیل مجلس مؤسسان و تغییر قانون‌اساسی با هدف افزایش اختیارات شاه، دولت ساعد را در فروردین با استیضاح روبه‌رو کرد که جان‌سالم به‌در برد. در چنین شرایطی در اردیبهشت‌ماه و بر اساس تصویب‌نامه هیأت وزیران، بانک شاهی مجبور شد 50درصد از سرمایه خود را در بانک‌ملی بسپارد. ازسوی دیگر در 15خرداد لایحه بازگشت املاک و مستغلات رضاشاه به ‌ملکیت محمدرضا به‌تصویب مجلس شورای‌ملی رسید و بهره‌برداری از آن به سازمان شاهنشاهی خدمات‌اجتماعی محول گردید. تابستان با چالش اقتصادی مهمی برای دولت آغاز شد؛ کمبود قند و شکر در تهران و شهرستان‌ها عده‌ای از مردم را به خیابان‌ها کشاند. این موضوع نخست‌وزیر را مجبورکرد سهمیه عاملان فروش را دوبرابر کند. در بیست‌وسومین روز از تیرماه نیز درحالی‌که بانک جدیدی به نام «بانک اعتبارات صنعتی» افتتاح می‌شد، ساخت راه‌آهن تهران- تبریز به‌طول 750کیلومتر و راه‌آهن تهران-مشهد به طول 972 کیلومتر هم به تصویب رسید. اقتصاد ایران در نیمه‌دوم سال، روزهای پرتلاطمی را پشت‌سر می‌گذاشت. از یک سو مخالفت‌ها با لایحه الحاقی نفت بالا گرفته بود و از سوی دیگر اعتراض‌ها به نحوه برگزاری انتخابات دوره شانزدهم مجلس، تحصن دکتر مصدق و جمعی از نمایندگان را درمقابل مجلس در پی داشت. در این میان ترور عبدالحسین هژیر (وزیر دربار) در روز 13 آبان در مسجد سپهسالار نیز بر پیچیدگی اوضاع افزود. افتتاح نخستین بانک خصوصی کشور به نام «بانک بازرگانی ایران» با سرمایه 50میلیون ریال و مالکیت صددرصد ایرانی، مهم‌ترین خبر اقتصادی سال1328 بود. این بانک در محل سابق بانک‌شاهی شعبه بازار واقع در خیابان بوذرجمهری، روبه‌روی مسجد سلطانی با ۱۸کارمند بازگشایی شد و در سال ۱۳۲۹ به‌علت توسعه‌ فعالیت‌های بانک، در خیابان سعدی شعبه تأسیس کرد. مؤسس این بانک «مصطفی تجدد» تحصیل‌کرده آلمان در رشته اقتصاد و حقوق بود.