درخشش ستاره‌ دیرهنگام و همیشگی ورزش ایران

   جواد نصرتی  

یکی از بزرگ‌ترین ورزشکارانی که از لغو المپیک به‌خاطر جنگ جهانی دوم لطمه خورد، جعفر سلماسی است. ناظم مدرسه ایرانیان در بغداد، ندانسته یکی از بزرگ‌ترین وزنه‌برداران دنیا بود که در المپیک لندن، با تأخیری چندساله، نخستین مدال تاریخ ایران در المپیک را کسب کرد. در سال 1327، لندن بعد از وقفه‌ای طولانی، میزبان نخستین المپیک بعد از جنگ جهانی دوم شد. در سال‌های جنگ، سلماسی در اوج قدرت و جوانی بود و در سال 1323 به‌صورت غیررسمی، در فضای باز امجدیه رکورد المپیک برلین را شکسته بود.
او که در انتهای سلطنت قاجار در کاظمین متولد شد، از جوانی چالاک و در ژیمناستیک متبحر بود. با این حال، زور و توانش، او را به وزنه‌برداری کشاند و بین سال‌های 1324 تا 1327، 4بار متوالی قهرمان وزنه‌برداری ایران شد. سلماسی در مدرسه‌ای که پدرش تاسیس کرده بود، یعنی «اخوت»، تحصیل کرد. او مدتی در دانشگاه بغداد حقوق خواند، اما به‌خاطر ورزش، این رشته را رها کرد. میرزاابراهیم سلماسی، پدر جعفر، هم مثل چند نسل از پدرانش در عراق متولد شده بود، اما مانند همه آنها شناسنامه ایرانی داشت. او در بغداد، مدرسه‌ای به نام اخوت تاسیس کرده بود. دولت عثمانی، به‌واسطه تحصیلات و اجتهاد میرزاابراهیم، امتیاز این مدرسه را به او واگذار کرد و به همین‌خاطر، اخوت تنها مدرسه ایرانی در بغداد بود. سلماسی در نوجوانی زیرزمین خانه‌اش در خیابان الرشید بغداد را به باشگاه ورزشی تبدیل کرده بود و مهارت بالایی در رشته ژیمناستیک داشت. با این حال، زورمندی و بدن ورزیده سلماسی، او را به سمت وزنه‌برداری کشاند.
سلماسی، هر سال تابستان‌ها همراه با خانواده‌اش به ایران می‌آمد. در آستانه المپیک او دوباره از گرمای عراق به ایران پناه آورده بود و در باشگاه نیرو و راستی تمرین می‌کرد. همان سال، وزنه‌زدن او، مسئولان تیم ملی را مبهوت کرد و همین، راه ورودش به المپیک بود. وزارت خارجه، در نامه‌ای به آموزش‌وپرورش، خواست تا سلماسی به ایران بازگردد. سلماسی همراه با کاروان ایران به المپیک اعزام شد.
در لندن، او در حرکت یک‌ضرب، 100کیلوگرم را بالای سر برد و رکورد المپیک را جا‌به‌جا کرد. این حرکت زیبای او محل برگزاری مسابقات را منفجر کرد. با این حال ضعف سلماسی در حرکت دوضرب، او را عقب انداخت و در نهایت، بعد از وزنه‌بردارانی از مصر و ترینیداد، به مدال برنز رسید. سلماسی 3سال بعد نخستین مدال طلای ایران در بازی‌های آسیایی دهلی‌نو را هم کسب کرد. او بعد از بازنشستگی از وزنه‌برداری، مدت‌ها سرمربی تیم ملی عراق بود و در دانشکده تربیت‌بدنی این کشور تدریس می‌کرد. سلماسی در المپیک 1960 همراه تیم ملی ورزنه‌برداری اعزام شد. قرار بود غلامرضا تختی، اسطوره کشتی ایران، در این بازی‌ها پرچمدار ایران باشد، اما به اصرار او، پرچم کاروان به سلماسی که پیشکسوت کاروان بود سپرده شد؛ «هرچه خواهش کردم، تختی قبول نکرد که خودش پرچمدار باشد و به ناچار من پرچمدار ایران در المپیک رم شدم.»

اولین‌های المپیک
سلماسی، نخستین مدال‌آور ایران در المپیک بود و به همین‌خاطر جایگاهی افسانه‌ای در ورزش ایران دارد، اما تک‌تک ورزشکاران ایرانی دیگر رشته‌های ورزشی هم به صرف حضور در المپیک تاریخ‌ساز شدند. 36شرکت‌کننده مرد همراه با 16نفر همراه، اعضای کاروان ورزشی ایران را تشکیل داده بودند. این ورزشکاران در 5رشته بسکتبال، وزنه‌برداری، کشتی، تیراندازی و بوکس با حریفان خود به رقابت پرداختند.
تیم بسکتبال ایران که با حضورکاظم اشتری، حسین جبارزادگان، هوشنگ رفعتی، ابوالفضل صلبی، اصغر احساسی، حسین کاراندیش، فریدون صادقی، فریدون اسفندیاری، فرهنگ مهتدی، ضیاءالدین شادمان، حسین سرودی، حسین هاشمی و به مربیگری کاظم رهبری به این بازی‌ها اعزام شده بود، در دور اول با فرانسه، مکزیک، ایرلند و کوبا هم‌گروه شد که3بازی خود را باخت و تنها توانست در مقابل تیم ملی ایرلند با نتیجه 49 بر 22 برنده از زمین بیرون بیاید.
در جریان مسابقات مشتزنی هم که ورزشکاران ایرانی در وزن‌های 51، 54، 58، 62، 67، 73، 80کیلوگرم و مثبت 80کیلوگرم شرکت کرده بودند در تمام مسابقات شکست خوردند جز یک مسابقه که در آن حسین طوسی در وزن 73کیلوگرم حریف سوئدی خود را در دور اول شکست داد، ولی در دور دوم به ورزشکار ایرلندی باخت و از دور بازی‌ها حذف شد. در رشته تیراندازی، فرهنگ خسروپناه در۵۰‌متر تفنگ درازکش رتبه ۶۹ را به‌دست آورد. او در۳۰۰متر تفنگ سه‌حالته رتبه ۳۶ جهان را کسب کرد. صمد ملازال در ۵۰‌مترتفنگ درازکش به رتبه۷۱ جهان رسید و در ۳۰۰متر تفنگ سه‌حالته نفر 34جهان شد. محمود سخایی هم در۵۰ متر تفنگ درازکش نفر67 جهان شد و در رشته 30۰ متر تفنگ سه‌حالته کارش را با جایگاه ۳۵ به پایان رساند.
اما در بازی‌های المپیک لندن، ورزشکاران 2رشته ورزشی کمی بهتر ظاهر شدند؛ کشتی و وزنه‌برداری. در کشتی آزاد منصور رئیسی در وزن 52کیلوگرم توانست با 2برد (حریف استرالیایی و هندی) و 2باخت (حریف آمریکایی وترکیه‌ای) به رتبه چهارم دست پیدا کند، ولی 6کشتی‌گیر دیگر کشورمان رقابت‌هایشان را با رسیدن به جایگاه 5 تا 16 جهان به پایان رساندند. در وزنه‌برداری هم محمود نامجو (۵۶ کیلوگرم) به رتبه 5، اسدالله میهنی (67کیلوگرم) به رتبه 19، ناصرمیرقوامی (۷۵ کیلوگرم) به جایگاه ۱۳، رسول رئیسی (82کیلوگرم) به رتبه 8 و جعفر سلماسی (60کیلوگرم) به مدال برنز دست پیدا کردند.
حکومت وقت، تمام امکانات خود را برای حضور ایران در المپیک بسیج کرده بود و همگی نهادها با سازمان تربیت بدنی همکاری می‌کردند تا ورزشکاران ایران در این رقابت‌ها شرکت کنند. حتی محمدرضا پهلوی هم که به لندن دعوت شده بود، برای تماشای برخی از مسابقات در ورزشگاه حاضر شد.