اولین مذاکره

محمدامین خرمی- خبرنگار

مذاکرات صلح افغانستان با تأخیر 6ماهه از امروز در پایتخت قطر آغاز می‌شود تا شاید گروه‌های افغان بتوانند به 2دهه جنگ و خونریزی در این کشور پایان دهند و تاریخ‌ساز شوند.
هیأت 21نفره دولت افغانستان دیروز از کابل به دوحه پرواز کرد تا امروز در نشست افتتاحیه مذاکرات بین‌الافغانی برای صلح در افغانستان شرکت کند. عبدالله عبدالله، رئیس شورای‌عالی مصالحه و شماری از مقام‌های دولتی ازجمله محمد حنیف اتمر، سرپرست وزارت خارجه افغانستان، سیدسعادت نادر، وزیر دولت در امور صلح و عبدالسلام رحیمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور در صلح نیز این هیأت را همراهی می‌کنند.
از آمریکا، مایک پمپئو، وزیر خارجه این کشور نیز خود را به دوحه رسانده‌ است تا در مراسم حضور داشته باشد. او 6‌ماه قبل در مراسم امضای توافقنامه صلح میان آمریکا و طالبان نیز حضور پیدا کرد. هرچه باشد، موضوع پایان جنگ در افغانستان و توافقنامه صلح میان افغان‌ها که بهای گزافی برای آن پرداخت شده قرار است طی روزهای باقی مانده تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به تنها برگ برنده سیاست خارجی دونالد ترامپ تبدیل شود تا در مقابل رقیب حرفی برای گفتن داشته باشد.
تکمیل روند آزادی حدود 5هزار زندانی طالبان از زندان‌های دولت افغانستان، زمینه را برای برگزاری مذاکرات صلح فراهم کرد. دلیل اصلی تأخیر در مذاکرات نیز همین آزادی زندانیان بود. زندانیان طالبان با هزار نفر از نیروهای دولتی در بند این گروه مبادله شدند. مبادله زندانیان جزو توافق‌های شکل گرفته در مذاکرات صلح میان آمریکا و طالبان بود؛ مذاکراتی که دولت افغانستان غایب بزرگ آن نام گرفت. آمریکا نیز متعهد شد تعداد نیروهایش را در افغانستان طبق یک جدول زمانبندی کاهش دهد. در مقابل، طالبان متعهد شد که مانع فعالیت گروه‌های تروریستی در مناطق تحت کنترلش شود.
مذاکرات میان آمریکا و طالبان برای پایان دادن به حدود 19سال رویارویی مرگبار پیچیدگی‌های بسیار داشت و به همین دلیل حدود 18‌ماه به طول انجامید. مذاکرات پیش رو احتمالا از مذاکرات آمریکا و طالبان نیز پیچیده‌تر خواهد بود. چگونگی تقسیم قدرت در کابل، دامنه آزادی‌های مدنی، نقش زنان در جامعه و جایگاه اقلیت‌ها در حکومت آینده افغانستان جزو مهم‌ترین مسائلی است که توافق بر سر آنها کار دشواری خواهد بود. مایک پمپئو اما اصرار دارد که گروه‌های افغان هرچه زودتر بر سر محورهای مورد اختلاف توافق کنند تا یک آتش بس فراگیر در افغانستان اجرا شود. تنها در چنین وضعیتی است که دونالد ترامپ می‌تواند پایان جنگ در افغانستان را اعلام کند و آن را به‌عنوان دستاوردی مهم، به رای‌دهندگان آمریکایی بفروشد. ترامپ از الان خود را برای آن لحظه تاریخی آماده کرده است. به همین دلیل بود که دیروز در کاخ سفید به خبرنگاران گفت: «مذاکرات افغانستان نتیجه تلاش‌های جدی دیپلماتیک دولت من بوده است.» جنگی را که دیگران آغاز کردند او سعی دارد به پایان برساند تا یکی از مهم‌ترین وعده‌های انتخاباتی‌اش را عملی کرده باشد.

آهنگ خروج آمریکا از افغانستان
پایان جنگ در افغانستان به‌معنای بازگشت سربازان آمریکایی به خانه است. این همان چیزی است که ترامپ از 4سال قبل وعده داده بود. طبق توافق میان آمریکا و طالبان، 12هزار نیروی آمریکایی مستقر در افغانستان طی 14‌ماه خاک این کشور را ترک می‌کنند. تا به اینجا همه‌‌چیز طبق توافق و برنامه پیش رفته و شمار نیروها به 8هزار و 600نفر رسیده است. قرار است طی روزهای آینده دونالد ترامپ خروج گروه دیگری از نیروها را هم اعلام کند تا تعداد سربازان آمریکایی مستقر در افغانستان تا پیش از انتخابات به 4هزار و 500نفر برسد. خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان، یعنی آنچه در توافق آمده، مخالفان بسیاری دارد. برخی معتقدند گروه طالبان قابل اعتماد نیست و آمریکا نباید همه نیروهایش را از افغانستان بیرون بکشد.

مسیر سنگلاخ تقسیم قدرت
توافق بر سر چگونگی تقسیم قدرت در کابل، به اندازه کشاندن طالبان بر سر میز مذاکره با دولت سخت و پیچیده خواهد بود.به‌خصوص در شرایطی که طالبان در حدود 60درصد از خاک افغانستان فعال است. طبق گزارش منابع نظامی آمریکا، کنترل 20درصد از خاک افغانستان به‌طور کامل در دست طالبان است و در 40درصد دیگر، درگیری‌ها میان نیروهای دولتی و نیروهای طالبان ادامه دارد. برخی مناطق طی سال‌های اخیر بارها بین طالبان و دولت دست به‌دست شده‌اند. این وضعیت در کنار پذیرش آمریکا برای خروج از افغانستان باعث شده تا طالبان خود را طرف پیروز جنگ بداند و در ماجرای تقسیم قدرت، به کم قانع نباشد. سهیل شاهین، سخنگوی پیشین طالبان،‌ماه گذشته در گفت‌وگو با همشهری تأکید کرد که طالبان به‌عنوان «طرف عمده و طرف پیروز جنگ» در مذاکرات حاضر خواهد شد. او گفت:‌«ما یک طرف عمده مذاکرات هستیم. به هر حال ما 20سال مبارزه کرده‌ایم و پیروز جنگیم؛ برای آزادی افغانستان مبارزه کرده‌ایم. آمریکایی‌ها این را قبول کرده‌اند و همپای ما توافقنامه امضا کرده‌اند. هدف عمده ما ایجاد یک نظام اسلامی در افغانستان است و با این نگاه سر میز مذاکرات حاضر خواهیم شد.»

مذاکره‌کنندگان به‌دنبال نتیجه
تیم مذاکره‌کننده کابل ترکیبی از مقام‌های دولتی و چهره‌های سیاسی اپوزیسیون است و وظیفه نظارت بر عملکرد آنها را عبدالله عبدالله به‌عهده دارد. در این تیم 21نفره، 5زن نیز حضور دارند. فوزیه کوفی، نماینده سابق مجلس افغانستان که اخیرا از یک عملیات ترور جان سالم به در برده نیز در میان این زنان است. محمد معصوم استانکزی ریاست هیأت مذاکره‌کننده را به‌عهده دارد. او پسرخاله شیر محمد عباس استانکزی است که سال‌ها ریاست هیأت مذاکره‌کنندگان طالبان را به‌عهده داشته و اکنون نیز جزو حاضران در مذاکرات دوحه است. محمد معصوم استانکزی از چهره‌های نزدیک به اشرف غنی به‌حساب می‌آید و رئیس سازمان اطلاعات افغانستان بوده است. ترکیب تیم مذاکره‌کننده کابل نیز با تأخیر بسیار تعیین شد. تلاش عبدالله آن بوده است که همه جریان‌های سیاسی افغانستان در جمع 21نفر تعیین شده، نماینده‌ای داشته باشند. توافق گروه‌های داخلی افغانستان بر سر ترکیب هیأت مذاکره‌کننده خود اتفاق مهمی بوده است و نشان می‌دهد آنها نیز از جنگ و خونریزی در این کشور خسته شده و به‌دنبال پایان دادن به درگیری‌ها هستند.
در سمت دیگر، بخش اصلی تیم مذاکره‌کننده طالبان را همان افرادی تشکیل می‌دهند که در مذاکره با آمریکا حضور داشته‌اند. در اتفاقی مهم، طالبان مولوی عبدالحکیم حقانی را به‌عنوان رئیس هیأت مذاکره‌کننده تعیین کرده است. بسیاری از نیروهای طالبان به‌طور مستقیم یا با واسطه از شاگردان مولوی عبدالحکیم بوده‌اند. او در گذشته قاضی القضات طالبان و از نزدیکان ملا اختر محمد منصور، رهبر پیشین این گروه بوده است. پس از مرگ ملا اختر، مولوی عبدالحکیم یکی از گزینه‌های اصلی رهبری طالبان بود. حضور عبدالحکیم و در کنارش حضور ملا عبدالغنی برادر، رئیس دفتر سیاسی طالبان، در مذاکرات نشان می‌دهد که طالبان وزن زیادی برای گفت‌وگوها قائل است. با توجه به در دسترس نبودن ملا هیبت‌الله، رهبر طالبان، این 2 در کنار هم قدرت تصمیم‌گیری خواهند داشت و به همین دلیل به‌نظر می‌رسد گفت‌وگوها به نتیجه منجر شود.

جنگ افغانستان جنگ 2تریلیون دلاری
گفت‌وگوهای صلح افغانستان با سالروز وقوع حمله تروریستی 11سپتامبر 2001همزمان شده است؛ همان واقعه‌ای که به نقطه آغاز لشگرکشی آمریکا به افغانستان و آغاز جنگی تازه در این کشور تبدیل شد. دولت جورج بوش به بهانه حمایت طالبان از القاعده به افغانستان حمله کرد و حکومت طالبان را از میان برد. رهبران طالبان و نیروهای این گروه اما به سمت کوه‌های صعب‌العبور افغانستان گریختند و اندکی بعد با سازماندهی دوباره وارد معادلات این کشور شدند. آمریکایی‌ها حکومت طالبان را به زیر کشیدند اما هرگز نتوانستند نیروهای وابسته به این گروه را به زانو در آورند. طالبان اکنون در بسیاری از مناطق افغانستان، نسبت به نیروهای دولتی دست بالا را دارد و به اعتبار همین موقعیت اکنون از موضع قدرت در مذاکرات حاضر شده‌ است.
دولت‌های آمریکا یکی پس از دیگری بیشتر و بیشتر در باتلاق جنگ افغانستان فرو رفتند؛ جنگی که 19سال ادامه پیدا کرد و 2هزار و 400کشته و بیش از 2تریلیون دلار خرج روی دست آمریکایی‌ها گذاشت. در این میان، بیش از 38هزار نفر از مردم افغانستان نیز قربانی شدند.
جورج بوش هدف از آغاز جنگ افغانستان را مهار گروه‌های تروریستی مستقر در این کشور اعلام کرده بود. 19سال بعد اما نه‌تنها طالبان قدرتمندتر شده، بلکه گروه داعش نیز برای خود در خاک افغانستان جای پای تازه‌ای دست و پا کرده است. القاعده نیز همچنان حضور خود را در مناطق مرزی میان پاکستان و افغانستان حفظ کرده است. این گروه به افغانستان محدود نشده و دامنه حضورش را به یمن، سوریه، سومالی و شمال آفریقا نیز رسانده است.
19سال پس از آغاز جنگ افغانستان، این کشور تامین‌کننده 80درصد از موادمخدر جهان است. طبق گزارش نهاد بازرسی ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان، میزان زمین‌های زیرکشت خشخاش در افغانستان از 84هزار هکتار در سال 2002به 328هزار هکتار در سال گذشته میلادی رسیده است؛ به‌عبارت دیگر 4برابر شده است. این در حالی است که آمریکا طی این سال‌ها بیش از 10میلیارد دلار برای مبارزه با موادمخدر و کشت خشخاش در افغانستان هزینه کرده است.
حتی اگر مذاکرات صلح افغانستان هم به نتیجه برسد و آمریکا برای همیشه این کشور را ترک کند، هزینه‌های جنگ افغانستان همچنان با دولت‌های آمریکا خواهد‌ بود. دولت آمریکا به‌دلیل استقراض برای تامین هزینه‌های جنگ در افغانستان تا سال 2023باید 600میلیارد دلار بابت سود وام‌های اخذ‌شده پرداخت کند. علاوه بر این، هزینه درمان سربازان آمریکایی زخمی و معلول شده در جنگ افغانستان نیز ادامه خواهد داشت. تاکنون 350میلیارد دلار در این رابطه هزینه شده است. روزنامه نیویورک تایمز اخیرا در گزارشی به نقل از کارشناسان وزارت دفاع آمریکا نوشته است که هزینه این نیروها طی 40سال آینده مبلغی حدود 1.5تریلیون دلار خواهد شد. جنگ افغانستان نه‌تنها طولانی‌ترین جنگ تاریخ آمریکا، که پرهزینه‌ترین جنگ تاریخ این کشور نیز بوده است.