گزارشی از شهرک سینمایی غزالی به‌عنوان نخستین لوکیشن فیلم‌های تاریخی ایران در آستانه روز ملی سینما
گشت‌وگذاری در تاریخ سینما
الناز عباسیان
نام «شهرک سینمایی غزالی» حتی برای آنها که علاقه چندانی به سینما و تماشای فیلم ندارند آشناست. البته بهتر است بگوییم شهرک تلویزیونی و سینمایی ایران که در این چند دهه اخیر میزبان صدها گروه سازنده فیلم و سریال ایرانی بوده است. این شهرک در محوطه بزرگی در غرب تهران قرارگرفته و در آن دکورهای خیابان‌ها و ساختمان‌های مربوط به فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی ساخته و نگهداری می‌شود. اگر خود را از شیفتگان هنر هفتم می‌دانید پیشنهاد ما به شما این است که پس از شکست کرونا سری به شهرک سینمایی زده و در جاهای دیدنی آن گشتی بزنید. البته این شهرک برای علاقه‌مندان به طهران قدیم هم جذابیت خاص خودش را دارد؛ چون یادآور چهره قدیمی پایتخت است. بنابراین به راحتی و بدون هیچ دردسری می‌توانید برای گردش و خاطره‌بازی در تهران قدیم برنامه‌ریزی کنید. اما حالا که شرایط بازدید حضوری از این فضا مهیا نیست ما برای شما پیشنهاد جالب‌تری داریم و آن هم بازدید مجازی از این شهرک، در آستانه روز ملی سینماست. شما می‌توانید سری به سایت ما بزنید و با یک کلیک روی دکمه نمایش تصویر شهرک سینمایی، این فضای نوستالژیک زیبا را تماشا کنید و لذت ببرید. همچنین می‌توانید کیوآرکد کنار صفحه را با تلفن همراه خود اسکن و این بازدید مجازی را شروع کنید. با ما همراه باشید تا شما را با دیدنی‌های منحصربه فرد شهرک سینمایی غزالی بیشتر آشنا کنیم.
یادگار علی حاتمی؛ شاعر سینمای ایران
بیراه نگفته‌‌ایم اگر ادعا کنیم که سینمای ایران، مدیون هنرمندی چون علی حاتمی است؛ هنرمندی که یادگاری‌های ارزشمندی چون فیلم‌های «سوته‌دلان»، «مادر» و لیلا حاتمی را در دفتر سینمای ایران به جا گذاشته است. اما در این میان برترین یادگاری این شاعر سینمای ایران را می‌توان همین شهرک سینمایی در غرب تهران دانست؛ شهرکی که نقش مهمی در ساخت فیلم‌های تاریخی مربوط به دوره قاجار و پهلوی داشته است و حتی هم‌اکنون هم در اختیار گروه‌های مختلف فیلمسازی است. ایده ساخت این شهرک را این کارگردان نام‌آشنا در سال ۱۳۵۸ داد. دقیق‌تر که بخواهیم اشاره کنیم طرح علی حاتمی و ولی‌الله خاکدان تولید سریالی با مضمون تاریخ سیاسی معاصر ایران بود که فاصله‌‌ای کوتاه از اوایل دوره رضاشاه را دربرمی‌گرفت. در این دوره، عده‌ای از آزادیخواهان پنهانی، با تشکیل کمیته مجازات، اقدام به ترور سران مملکتی می‌کردند که در آشفتگی اوضاع اقتصادی و افزایش فقر دست‌داشتند. نام این سریال «هزاردستان» بود که علی حاتمی طرح اولیه آن را به نام «جاده ابریشم» در سال ۱۳۵۵ نوشته بود. ساخت این سریال تاریخی شرایط جغرافیایی و شهری مناسب همان دوران اوایل قرن چهاردهم شمسی را می‌طلبید و از این‌رو احداث شهرک سینمایی نیز با طراحی خاص آغاز شد.
طراحی با کمک دکوراتورهای ایتالیایی
۱۰هکتار مساحت برای ساخت و بازسازی تهران قدیم درنظر گرفته شد و سپس عکس‌هایی از ساختمان‌ها، عمارت‌های دولتی، محله‌ها، خیابان‌های تهران، لباس، نوع پوشش و... تهیه شد. حاتمی عکس‌ها و اسناد را در شهرک سینمایی ایتالیا، به نام «چینه چیتا» با کمک نقاشی ایتالیایی اتود زد و تابلوهای کوچکی به‌وجود آورد. سپس با کمک یکی از بهترین دکوراتورهای ایتالیایی به نام «جانی کورتینا» و گروه بزرگ او، نقشه شهرک را در مقیاس ۱:۱۰۰ ترسیم کرد و با ساخت ماکتی از شهرک به ایران بازگشت. حالا نوبت به انتخاب زمین مناسب برای عملی کردن این طرح‌ها رسید. پس از مدتی با بررسی اراضی کناره بزرگراه تهران-کرج، با مدیریت محمد مهدی دادگو احداث شهرک در اسفند سال ۱۳۵۸ آغاز شد. اما تاریخ رسمی افتتاح آن در سال ۱۳۷۳ است که به مرور بزرگ‌تر شد تا جایی که امروز ردپای آن را در اکثر سریال‌های تاریخی ایران می‌توانید ببینید. گرچه انگیزه اصلی مرحوم حاتمی از ساخت شهرک سینمایی غزالی، ساخت سریال «هزاردستان» بود اما او گام بزرگی برای سینما و تلویزیون ایران برداشت که هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد. این کارگردان فقید درباره یادگار سترگ خود گفته است: «وقتی کار ساخت شهرک غزالی را شروع کردم جوانی بودم و وقتی از در شهرک غزالی درآمدم، پیرمردی شده بودم.» درباره وسواس مرحوم حاتمی گفته‌اند که در این حد دقت داشت که یک‌بار کار ضبط فیلم «بابا شمل» را برای استفاده از یک دکمه پلاستیکی نقره‌ای‌رنگ که البته لعاب فلز داشت متوقف ساخت و گفت در زمان قاجار پلاستیک وجود نداشت. با وجود اینکه آن دکمه کاملاً حالت فلزوار داشت، باز هم استاد را راضی نمی‌ساخت. با توجه به این وسواس و دقت و با توجه به علاقه‌ای که مرحوم حاتمی به فرهنگ اواخر عصر قجر و اوایل دوره پهلوی داشت، می‌توان انتظار داشت که شهرک غزالی را در اوج دقت و امانت و شباهت به ایران آن موقع ساخته باشد.
معرفی لوکیشن‌های اصلی شهرک سینمایی
لوکیشن سریال مریم مقدس
برای فیلم مریم مقدس بخشی از اورشلیم در این شهرک بازسازی شد. مجموعه اورشلیم شامل خانه زکریا، خانه مریم، کاخ هیرود، بازارچه، هیکل سلیمان و... است. این فضا مربوط به لوکیشن‌های دوره قبل از اسلام است که مساحتی معادل ۵هزار مترمربع به آن اختصاص داده شد. ساختمان معبد اورشلیم بعد از «مریم مقدس»، لوکیشن سریال‌های «ستاره خضرا»، «بشارت منجی»، «ابراهیم خلیل‌الله»، «مسافر زمان»، «اشک‌ها و لبخندها» و «راه آبی‌ابریشم» و ...قرار گرفت. از لوکیشن‌های مربوط به دوره قبل از اسلام، می‌توان به لوکیشن سریال «حضرت یوسف(س)» نیز اشاره کرد که در این شهرک به زیباترین شکل بازسازی شده است. همچنین مجموعه فیلادلفیا شامل بناها و معماری‌های قبل از میلاد است و بسیاری از سریال‌های تاریخی که زمان آنها به قبل از میلاد می‌رسد، در این لوکیشن ضبط شده‌اند.
لوکیشن کوفه و سریال‌های مذهبی
ساخت فیلم‌های تاریخی و مذهبی بدون درنظر گرفتن نمایی از بناهای دوران بعد از اسلام تقریبا غیرممکن است. از این‌رو لوکیشن شهر کوفه در سال۱۳۷۱ برای تولید سریال پربازدید حضرت علی(ع) بازسازی شد. این لوکیشن بعدها مورد استفاده سریال‌های مهم صداوسیما از جمله «طفلان مسلم»، «تنهاترین سردار»، «ولایت عشق»، «ناسپاس»، «آخرین دعوت» و همچنین برنامه‌های مذهبی و مناسبتی دیگری نیز قرار‌گرفت. البته علاوه بر نماهای مربوط به شهر کوفه، سعی شده است تا نماهایی از باشتین و سبزوار به نمایش گذاشته شوند. همچنین لوکیشن تکیه دولت با مساحتی در حدود ۱۵۰۰ مترمربع و با معماری دوره معاصر در سال ۱۳۸۰ به‌صورت نیمه‌تمام ساخته شده اما به‌دلیل رعایت نکردن اصول فنی امکان بهره‌برداری از آن هرگز میسر نشد. بر اساس نظر کارشناسان، این سازه قابل استفاده نبود و تخریب شد.
لوکیشن لاله‌زار و بهارستان
یکی از لوکیشن‌های مهم دوران معاصر، همین لوکیشن لاله‌زار است که بیشتر فیلم و سریال‌های تاریخ معاصر در آن فیلمبرداری شده است. این لوکیشن اولین‌بار برای تولید سریال هزاردستان ساخته شد، ولی بعدها مورد استفاده فیلم و سریال‌های دیگری نیز قرار‌گرفت. سریال‌هایی همچون «کلاه پهلوی»، «شهرزاد»، «در چشم باد»، «مدار صفر درجه»، «معمای شاه»، «شب دهم»، «جهان پهلوان تختی» و «کیف انگلیسی»، تنها بخشی از سریال‌هایی هستند که در این لوکیشن فیلمبرداری شده‌اند. علاوه بر این، لوکیشنی دیگر در سال۱۳۸۶، با نما و معماری دوران معاصر برای ساخت و تولید سریال «سرزمین کهن» احداث شد. لوکیشن سرزمین کهن شامل 2بخش میدان بهارستان و محله قدیم تهران است. به‌دلیل ادامه عملیات بازسازی، تاکنون پروژه دیگر در این محل تصویربرداری نشده است.
مجموعه گراندهتل
از ساخته‌های بسیار مشهور این مجموعه، سردر و نمای «گراندهتل» است؛ این مجموعه با معماری دوران معاصر، اولین‌بار برای تولید سریال تاریخی هزاردستان طراحی شد. سریال‌ها و فیلم‌های بی‌شماری بعد از آن در این مجموعه و لوکیشن تصویربرداری شدند. بی‌شک هنگام عبور از کنار این هتل شما هم مثل ما یاد فیلم‌های ساخته شده در این فضا خواهید افتاد. البته هم‌اکنون این مجموعه به اجاره بخش‌خصوصی درآمده است. همچنین لوکیشن سریال «تبریز در مه» یکی دیگر از معماری‌های دوره معاصر، برای تولید این سریال در شهرک سینمایی غزالی بازسازی شده است. البته این لوکیشن با ایجاد تغییراتی در لوکیشن سریال «نردبام آسمان» تهیه شده است. لوکیشن تبریز در مه تداعی‌گر شهر و بازار قدیم تبریز است. در این لوکیشن هم مانند لوکیشن سرزمین کهن، تاکنون پروژه‌ای دیگری در آن تصویربرداری نشده است.
ساختمان سینما تابان
یکی دیگر از بناهای مهم سریال هزاردستان، ساختمان سینما تابان است که نبش خیابان لاله‌زار واقع شده است و جزو نخستین سینماهای تهران است که نخستین فیلم ناطق ایرانی نیز به نام «دختر لر»، ساخته عبدالحسین سپنتا، در آن اکران شده. در دل خیابان لاله‌زار کوچه‌ای برای فیلم تختی ساخته شده که نمایانگر محله قدیم خانی‌آباد باشد. این لوکیشن در شهرک سینمایی غزالی، با نمایی از دوران معاصر بازسازی شده. اکنون بسیاری از پروژه‌های مربوط به تهران قدیم در این لوکیشن تصویربرداری می‌شوند. از فضاهای جدید می‌توان به لوکیشن مجموعه «همچو سرو» اشاره کرد. این لوکیشن در شهرک سینمایی غزالی و در سال۱۳۸۰، برای تولید مجموعه‌ای با موضوع جنگ تحمیلی احداث شد. این لوکیشن با معماری دفاع‌مقدس تاکنون برای پروژه دیگری استفاده نشده است.
ردپای شهرک سینمایی در فیلم‌ها
شهرک سینمایی غزالی از 3لوکیشن اصلی تشکیل شده است؛ بناها و دکورهای قبل از اسلام با مساحتی معادل ۱۵۰۰۰مترمربع؛ بناها و دکورهای بعد از اسلام با مساحتی معادل ۳۵۰۰۰مترمربع و بناها و دکورهای معاصر با مساحتی معادل ۶۲۰۰۰مترمربع، این سه لوکیشن را تشکیل می‌دهند. تمام این لوکیشن‌ها دقیقاً به همان شکل و شمایل اصلی خودشان هیجان‌انگیز به‌نظر می‌رسد. فیلم و سریال‌های زیادی در این شهرک ساخته شده است؛ «هزار دستان»، «شیخ مفید»، «سربداران»، «هشت بهشت»، «کارآگاه علوی»، «کفش‌های میرزا نوروز»، «مریم مقدس»، «امام علی(ع)» و «تنهاترین» و بسیاری فیلم‌های دیگر. برای فیلم «مریم مقدس» هم بخشی از اورشلیم را در این شهرک ساخته‌اند. سریال «یوسف پیامبر» هم در بخش‌هایی از این مجموعه فیلمبرداری شده. همچنین در دل خیابان لاله‌زار، کوچه‌ای برای فیلم «تختی» ساخته شده که محله خانی‌آباد قدیم را نشان می‌دهد. سریال پرطرفدار «شهرزاد» هم در این شهرک فیلمبرداری شده. ناگفته نماند شهرک سینمایی ایران با وجود تغییر نام هنوز برای بسیاری از مردم با نام شهرک غزالی (به‌علت همجواری با شهرکی مسکونی غزالی) شناخته شده و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تهران به شمار می‌رود.
پرسه در کوچه‌های تهران قدیم
اگر شما هم از هوای خاکستری شهر و ساختمان‌های بلند و نفسگیرش دلتان گرفته و هوس تماشای خانه قدیمی و پرسه در کوچه پسکوچه‌های تهران قدیم به سرتان زده است، روی این پیشنهاد گردشگری ما و رفتن به شهرک سینمایی غزالی فکر کنید. در کمتر از یک ساعت از مرکز شهر می‌توانید به اینجا بیایید و در دوران شاهان قاجاری سیر کنید؛ جایی که روزگاری پدربزرگ و مادربزرگ‌هایمان در این نقطه از تهران قدم می‌زدند و در گراندهتل ناظر مهمانی‌های ستارگان دوران پهلوی می‌شدند. شاید هم از شانزه‌لیزه خرید می‌کرده و در سینما تابان آخرین فیلم‌های هالیوود را به تماشا می‌نشستند. درست مثل فیلم‌های ایرانی دهه‌های 30و 40 تهران قدیم. برای تجربه این حس زیبا خودمان را به غرب تهران می‌رسانیم و از میدان آزادی راهی بزرگراه شهید لشکری یا همان جاده مخصوص کرج می‌شویم. وقتی به کیلومتر ۱۵جاده‌مخصوص می‌رسیم بعد از کارخانه خودروسازی سایپا وارد خیابان پنجاه‌و‌پنجم می‌شویم و کم‌کم برج و باروی این شهرک تاریخی نمایان می‌شود. از همان ابتدای ورود باید خودمان را برای یک محله‌گردی حسابی با پای پیاده آماده کنیم زیرا هر گوشه و هر بنا از این شهرک در دل خود گفتنی‌های بسیار دارد. در هر قدمی که برمی‌داریم و هر نمایی را که می‌بینیم سکانسی از فیلم‌های تهران قدیم برایمان تداعی می‌شود. از مکان‌های دیدنی این شهرک می‌توان به میدان توپخانه، ساختمان شهرداری، ساختمان عدلیه، خیابان لاله‌زار، خیابان اکباتان، جواهرفروشی قازاریان، گراندهتل، ساختمان شاه‌آباد و کافه پارس تهران قدیم اشاره کرد. نماهایی که خیابان طهران قدیم در سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ را با همان سنگفرش‌های خاص خود نشان می‌دهد.
خاطره‌بازی با فیلم‌های تاریخی
در این شهرک سینمایی علاوه بر بناهای بازسازی شده می‌توان سراغ جذابیت‌های دیگر آن هم رفت؛ برای مثال غرفه‌هایی که لباس بازیگران فیلم‌های تاریخی در آن قرار دارد و شما با سر زدن به غرفه‌های شهرک با پرداخت مبلغی، به سلیقه خود لباسی را انتخاب می‌کنید و پس از پوشیدن در شهرک، می‌توانید با تمام لوکیشن‌ها عکس بگیرید؛ مثلا می‌توانید لباس مریم مقدس را بپوشید یا در نقش شهرزاد روبه‌روی کافه نادری عکس بگیرید. قدم زدن در این شهرک بزرگ و پرخاطره به‌سان سفر در زمان‌های مختلف تاریخ است. تردد خودروهای قدیمی بر سنگفرش خیابان‌های کهنه‌نمای آن هنگام، هم صفای خاص خودش را دارد. به‌ویژه برای آن دسته از کسانی که دلبستگی و علاقه‌ای به زندگی در طهران قدیم دارند و آرزو می‌کنند که ای کاش در صلح‌وصفا و آرامش و پاکی آن روزگار به دنیا آمده بودند! از این‌رو بازدید از شهرک غزالی و گراندهتل و خیابان‌های زیبای این شهرک، فرصتی بی‌نظیر است که نباید از دست داد. ناگفته نماند اگر قسمت شد که در فصل گرما راهی این شهرک شوید حتما کلاه آفتابگیر و عینک دودی به همراه داشته باشید تا حسابی از بازدید لذت ببرید.
امکانات رفاهی شهرک
شهرک سینمایی از امکانات رفاهی نظیر رستوران هم برخوردار است. شما می‌توانید از امکانات پذیرایی مانند گراند هتل و سفره‌خانه سنتی در شهرک استفاده کنید. اینجا بازار گرفتن عکس‌های یادگاری هم داغ‌داغ است. همچنین امکان عکاسی در آتلیه تهران قدیم و کالسکه سواری وجود دارد. یکی از دیدنی‌های شهرک سینمایی غزالی، ماشین دودی است. انواع ماشین کلاسیک، از همان‌هایی که در فیلم‌های قدیمی در خیابان‌های تهران حرکت می‌کنند، را نیز می‌توانید در گوشه و کنار شهرک سینمایی ببینید.
