نقطه پایان نزول بورس کجاست

بهزاد رنجبر-خبرنگار

شاخص کل بورس تهران دیروز بار دیگر با یک افت 2.5درصدی مواجه شد. اکنون پرسش این است که نقطه پایان اصلاح شاخص بورس کجاست؟داده‌های آماری نشان می‌دهد با توجه به رشد بیش از حد قیمت‌ها در دوره صعود، اصلاح کنونی بازارسهام باید بعد از تعدیل مناسب نسبت قیمت به در آمد(P/E) بازار سهام اتفاق بیفتد که مصادف با اشباع فروش و جذاب‌تر شدن قیمت‌ها در بازار سهام خواهد بود.
به گزارش همشهری، نزول بازار سهام از20مرداد‌ماه تاکنون این پرسش را مطرح کرده است که چرا شاخص کل بازار سهام در حال کاهش است؟ اما قطعا سؤال دقیق‌تر این است که چرا شاخص بورس نباید کاهش پیدا می‌کرد؟آیا قیمت‌ها باید تا ابد صعود کنند؟مگر نه این است که قیمت‌ها در ترندهای صعودی و نزولی باید اصلاح شوند؟ شاخص کل بورس تهران از اردیبهشت سال 97تا 20مرداد امسال بیش از 2200درصدرشد کرده و بسیاری ازآمار‌ها نشان می‌دهد، میزان رشد بازارسهام از ابتدای سال‌جاری تاکنون به حدی بوده که بازار سهام را به مرحله اشباع خرید رسانده بود و حتی دیگر با هدف گذاری‌های تورمی هم سازگاری نداشت. اعداد و ارقام مربوط به نسبت قیمت به درآمد(P/E) بورس تهران اثبات می‌کند که قیمت سهام شرکت‌های بورس به چنان سطحی از رشد رسیده بودند که در تاریخ بورس بی‌سابقه بود و عملا قیمت سهام بسیاری از شرکت‌ها در بورس به‌شدت گران شده بود.
اما با وجود این ارقام،  یک پرسش عجیب در میان مردم و شبکه‌های مجازی مطرح است که چرا شاخص بورس نزول کرده است! خلق این پرسش تا همان اندازه عجیب است که انتظار داشته باشیم که قیمت‌ها تا ابد رشد کنند و هیچ‌گاه به مرحله اشباع خرید نرسند.در چنین شرایطی ظرف روزهای گذشته انتقادهای گسترده‌ای نسبت به نزول شاخص مطرح شده و حتی در شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه درگروه‌های تلگرامی،  اغلب موضوعاتی درباره نزول و آینده شاخص‌های بورس مطرح می‌شود که هیچ مبانی علمی ندارند و صرفا ساخته و پرداخته رویاهای ذهنی برخی سهامداران است و اغلب سهامداران نیز تحت‌ تأثیر همین کانال‌های تلگرامی هستند.
تحت‌ تأثیر همین انتقادها و فشارها مسئولان بازارسرمایه در دو هفته گذشته در نشست‌هایی که با سهامداران حقوقی بزرگ داشتند بسته‌هایی را برای نجات بازار سهام ارائه کردند، اما این بسته‌های نجات هم کارساز نشد و بازار سهام همچنان براساس مکانیسم‌های رفتاری خود عمل کرد و دیروز بار دیگر با نزول مواجه شد.در ادبیات مالی گفته می‌شود که دستکاری در بازارها و همینطور انتشار اخبار و رویداد‌ها صرفا در روند بازارخلل و نوسان‌های کوتاه‌مدت ایجاد می‌کند و بازارهادر بلندمدت راه خودشان را می‌پیمایند.در رویداد کنونی هم مشخص شد آنچه در کتب مالی نوشته شده صحت دارد و با وجود تزریق منابع مالی هنگفت به بازار و ارائه بسته‌های حمایتی از دو هفته پیش تاکنون،  بازار سهام راه خود را پیموده است.

بازار گران شده بود
آمار‌ها نشان می‌دهد که میانگین نسبت قیمت به درآمد بورس تهران که یکی از معیارهای اندازه‌گیری میزان ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در بازار سهام است در نیم قرن گذشته در محدوده 4.5تا 7.5مرتبه بوده و فقط در برخی مقاطع این نسبت به‌طور مثال در سال 92از مرز 10مرتبه تجاوز کرده است.به زعم بسیاری از کارشناسان با درنظر گرفتن شرایط اقتصادی کشور نسبت قیمت به درآمد مناسب برای بازار سهام ایران با درنظرگرفتن مبانی بنیادی و متغیر‌های اقتصاد کلان اتفاقا همین اعداد است، اما در طول 2سال گذشته معادلات بازار سهام تحت‌تأثیر دگرگونی در متغیر‌های کلان،  دستخوش تغییر شد و این نسبت به‌شدت رشد کرد.ضمن اینکه درست یا غلط، مبنای نسبت قیمت به درآمد دیگر در محاسبات سرمایه‌گذاری درنظر گرفته نشده و به جای آن بحث ارزش جایگزینی شرکت‌ها ملاک سرمایه‌گذاران به‌ویژه تازه وارد‌ها برای خرید سهام درنظر گرفته شد؛ موضوعی که همین حالا هم درمورد آن بین کارشناسان اختلاف نظر وجود دارد و به باور اغلب خبرگان مالی شاید بتوان در محاسبات جدید، برای سرمایه‌گذاری در بورس،  بحث ارزش جایگزینی شرکت‌ها را طرح کرد، اما نمی‌توان نقش نسبت قیمت به درآمد(P/E) شرکت‌ها را حذف کرد.
براساس تازه‌ترین گزارش مدیریت آمار و اطلاعات بورس تهران،  نسبت قیمت به درآمد (p/e-TTM) کل بورس تهران که در عین حال معیاری برای گران بودن یا نبودن قیمت سهام شرکت‌هاست در تیر‌ماه امسال به عدد بسیار عجیب 42مرتبه رسیده بود؛ عددی که حتی در بورس نیویورک با شرکت‌های به‌شدت سودآورتر با توان تکنولوژیکی بالاتر هم کمتر رخ می‌دهد و حتی برای شرکت‌هایی با بنیان‌های سودآوری بسیار بالا هم رقم بسیار بالایی است.برخی مطالعات نشان می‌دهد که میانگین نسبت قیمت به درآمد بورس نیویورک به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار سهام دنیا با ارزشی بیش از 21هزار میلیارد دلار به ندرت از 30مرتبه تجاوز می‌کند. مقایسه این اعداد نشان می‌دهد که سطح عمومی قیمت‌ها در بازار سهام ایران با چنان رشدی مواجه شده بود که نیاز به اصلاح داشت و این اصلاح تحت‌تأثیر بهانه‌های خبری و همینطور رسیدن به مرحله اشباع خرید از 20مرداد‌ماه آغاز شده است و طبق قوانین رفتاری بازارها تا زمانی که این اعداد اصلاح نشود تعادل به بازار سهام بر نمی‌گردد و بازار سهام به مرحله اشباع فروش نخواهد رسید،اما اکنون این پرسش مطرح است که نقطه پایان اصلاح شاخص بورس کجاست؟

پایان اصلاح کجاست؟
داده‌های آماری نشان می‌دهد تحت‌تأثیر نزول بازار سهام در یک دوره کمتر از10روزه در مرداد‌ماه میانگین نسبت قیمت به درآمدبورس تهران(p/e-TTM) از محدوده 42مرتبه به سطح 37مرتبه تا پایان مرداد‌ماه رسیده است. از ابتدای شهریور نیز شاخص کل بورس تهران در محدوده یک میلیون و 600هزار واحد در نوسان بوده؛ بنابراین درخوش‌بینانه‌ترین حالت نسبت قیمت به درآمد بورس تهران هم‌اکنون در محدوده 35مرتبه در نوسان است. این اعداد نشان می‌دهد بازار سهام هنوز تا مرحله اصلاح کامل فاصله دارد. همچنین در بررسی‌های تکنیکی مشخص می‌شود که میزان نزول شاخص از آخرین موج صعودی که از خرداد امسال آغاز شده بود بالغ بر 38.2درصد بوده که یک نسبت استاندارد برای دوره‌های اصلاح تلقی می‌شود.در چنین شرایطی دو سناریو مطرح است. سناریوی نخست این است که چنانچه شاخص بورس نتواند در محدوده یک میلیون و 600هزار واحد حمایت شود احتمالا دامنه نزول شاخص بورس تا یک میلیون و 500هزار واحد یعنی محدوده 50درصد نزول، از حرکت قبلی امتداد خواهد یافت و چنانچه در این منطقه هم مورد حمایت قرار نگیرد شاخص بورس تا محدوده 61.8درصد از حرکت قبلی یعنی تا یک میلیون 350هزار واحد افت خواهد کرد، اما به‌احتمال قوی این منطقه،  پایان نخست اصلاح شاخص در موج چهارم خواهد بود که احتمالا مصادف خواهد شد با اصلاح مناسب، نسبت قیمت به درآمد بازار سهام و جذاب‌تر شدن قیمت سهام شرکت‌ها.