سینمای وارطانی

  سعید برآبادی    

عبور از این دوره تاریخی و مرور آثار معماری ساخته شده در این سال‌ها، سخت و تا حدودی غیرممکن است. شرایط سیاسی کشور و مسائل مربوط به حاکمیت، عموم پروژه‌های عمرانی را با کسری بودجه، لنگ گذاشته و معمارانِ مشهوری که با بودجه‌های دولتی، ساختمان‌های عمومی را به‌صورت سفارشی می‌‎ساختند، تقریبا بیکار بودند. با این همه می‌توان این دوره را شروع گسست معماران از بودجه‌های دولتی و آغاز دوره جدی شخصی‌سازی در ایران نیز لقب داد. سینما سیلوانا در ضلع جنوب غربی میدان شهدای امروزی، یکی از این بناهاست که تاریخ ساخت اولیه آن به 1322برمی‌گردد اما از معمار آن اطلاع چندانی در دست نیست. این سینما که امروز به‌عنوان سینما شکوفه برای مردم محلی محدوده خیابان‌های شهدا و ایران آشناست، سابقه دو دور کامل بازسازی و نوسازی دارد که اولی آن به 1343و دومی آن به 1389برمی‌گردد. سینما سیلوانا یا همان ملت یا آنطور که امروز صدایش می‌کنند، پردیس سینمایی شکوفه، سالنی با 1000نفر گنجایش در مساحتی به متراژ 1830 است که در معماری یا ویژگی‌های تزیینی پوسته، چندان نکته قابل توجهی ندارد اما شاید همین معمولی بودن، ویژگی بارز این بنا باشد. چرا؟ برای یافتن پاسخ این پرسش باید به معماری آن دهه و تحولات آن سری زد.
سینمای سیلوانا 2 سال بعد از سینما ژاله و درست در همسایگی آن در میدان ژاله ساخته شد. حالا که رضاخان دستور تخریب حصار ناصری و پر کردن خندق شرقی شهر را داده بود و خیابان شهباز و بعد از آن میدان ژاله ساخته شده بودند، حاشیه شرقی شهر نیازمند تاسیسات شهری در حد و قواره خود بود و معماری‌های ساده و مکعبی می‌توانست هم ظاهری مدرن به این میدانِ تازه بدهد و هم ارزان و کم خرج دربیاید. سینما سیلوانا در دوره شهرت خود، همپا با بسیاری از سینماهای لاله‌زار فیلم‌های روز را برای مردمی که از دوشان تپه و نواحی شرق تهران به پایتخت می‌آمدند اکران می‌کرد.

روی دیگر تهران
سینما دیانا که هنوز هم با نام سپیده در خیابان انقلاب، مابین خیابان‌های وصال شیرازی و خیابان باریک اسکو، پابرجاست، نخستین سینمایی است که وارطان هوانسیان در تهران می‌سازد. این معمار مشهور که در سال 1314 و بعد از حدود 20 سال اقامت در فرانسه به ایران بازگشته بود در دهه1320 به دوران اوج فعالیت کاری‌اش قدم می‌گذارد و طراحی سینما دیانا یکی از نخستین کارهای او در آغاز این دهه و دوره پهلوی دوم است.3 سال بعد از بازگشایی سینما دیانا، وارطان هوانسیان دومین تالار سینمایی‌اش در تهران را می‌سازد؛ سینما متروپل که سال‌ها پیش تعطیل شد، هر چند ساختمان آن هنوز بر خیابان لاله‌زار نو برپا ست. در این دو ساختمان است که هوانسیان برای نخستین بار نشانه‌های دل‌بستگی‌ا‌ش به آر دکو را نشان می‌دهد و نماهای پرتزیین را که بعدتر به ویژگی او تبدیل می‌شود، طراحی می‌کند. در طول یک دهه بعدی، ساخته‌های مشهور این معمار برجسته آنچنان مشهور می‌شوند که هنوز و گاه به تلویح معماری آن دوره تهران به نام معماری وارطانی شناخته می‌شود.سینما دیانا اما یک داستان هم دارد که به‌احتمال زیاد ساخته ذهن و نتیجه شایعه است؛ گفته می‌شود که دیانا نام دختر ناکام صاحب این تالار بوده است. با این‌حال به ‌نظر می‌رسد که این نام‌گذاری بیشتر یک حربه اقتصادی بوده باشد. سندش هم تعداد فراوان تالارهای سینما با این نام در شهرهای مختلف جهان است.