تامین منابع آب پایدار ضرورتی برای شهرها

شینا انصاری‌- مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران

افزایش مصرف آب و شرایط متاثر از گرمایش زمین موجب شده منابع آب شیرین در کشور ما طی دهه‌های اخیر به‌شدت کاهش یابد. اگرچه «آب» همواره به‌عنوان منبعی تجدیدپذیر معرفی می‌شود، اما به شرطی این گزاره معتبر است که میزان مصرف و برداشت با نرخ جایگزینی متناسب باشد. این در حالی است که اضافه برداشت از منابع آب در کشور در 2دهه گذشته به حد بالایی رسیده است، ضمن آنکه سطح منابع آب‌های زیرزمینی نیز در اقصی نقاط کشور به‌شدت افت کرده و قنات‌ها و چاه‌های بسیاری خشک شده و مناطق متعددی هم در معرض فرونشست قرار گرفته‌اند. هرچند طی 2 سال اخیر میزان بارندگی تجمیعی گزارش ‌شده بیشتر از متوسط بلندمدت بوده است، ولی این امر دلالت برخروج از خشکسالی و ورود به دوره ترسالی در کشور نیست. اتفاقا پیش‌بینی‌های هواشناختی نشان می‌دهد که در بازه زمانی 30ساله 1390تا 1420خشکی و کم بارشی سرزمین ما همچنان تداوم دارد و در همین بازه، طول مدت خشکسالی‌های متوسط نیز افزایش می‌یابد.
با توجه به محدودیت‌های منابع آب در کشور، موضوع تامین آب پایدار برای مصارف مدیریت شهری یک مسئله ضروری است. از آنجا که بخش عمده‌ای از آب مصرفی شهرداری‌ها صرف حفظ، نگهداری و توسعه فضای سبز می‌شود اتخاذ سیاست‌های محیط‌زیستی در این زمینه همچون کاشت گیاهان کم آب بر و همساز با اقلیم و استفاده از پساب (فاضلاب‌های تصفیه شده) می‌تواند از فشار به منابع آب‌های زیرزمینی بکاهد. متأسفانه رویکرد غالب در ایجاد فضاهای سبز شهرهای کشور در نیم قرن قبل «کوتاه‌مدت» بوده است، کاشت چمن و درختان سریع‌الرشد غالبا غیربومی از همین طرز تفکر تبعیت می‌کردند. خوشبختانه پیگیری متخصصان امر موجب شده که در چندین مصوبه، کاشت چمن و گیاهان آب‌دوست در تهران و برخی شهرها محدود شوند. هرچند به‌نظر می‌رسد برای آنکه اهداف اصلی این موضوع در عمل تحقق یابد در برنامه‌ای زمانبندی‌ شده، گیاهان آب‌بر با گیاهان بومی و سازگار با اقلیم جایگزین شوند. با این حال بسنده کردن به کشت گیاهان متناسب با اقلیم و فراموش کردن ظرفیت محدود منابع آبی گره‌گشای مشکلات نخواهد بود. متأسفانه معضل فرونشست دشت‌ها که پیش‌تر در دشت‌های اطراف تهران گزارش می‌شد به برخی مناطق شهری تهران نیز رسیده است. از سوی دیگر، میزان نشست دشت‌های کشور بین نیم تا یک میلی‌متر در روز است، درحالی‌که در دشت شهریار و ورامین شاهد بیشترین کاهش فرونشست زمین هستیم به‌نحوی که میزان فرونشست دشت شهریار با ۳۱۰ میلی‌متر در سال، بیشینه مقدار ثبت ‌شده در ایران است.
تفاهمنامه اخیر میان شهرداری تهران و وزارت نیرو با هدف تامین آب مورد نیاز فضای سبز پایتخت از پساب، یک اتفاق ارزنده زیرساختی در حوزه محیط‌زیست شهری است. براساس این تفاهم طی دوره زمانی ۱۱ ساله (1410-1400) میزان مصرف پساب برای آبیاری فضای سبز کلانشهر تهران 138میلیون مترمکعب در سال افزایش پیدا می‌کند و به موازات آن میزان مصرف آب‌های زیرزمینی 53 میلیون مترمکعب کاهش می‌یابد. این اقدام روبه جلو در بهره‌برداری پایدار از منابع آب در مدیریت شهری با استفاده از پساب تصفیه‌خانه‌های موجود و نیز راه‌اندازی و توسعه تصفیه‌خانه‌های محلی فاضلاب ضمن آنکه می‌تواند الگویی برای سایر شهرهای کشور باشد، خواهد توانست در کنار پیاده‌سازی‌ الگوی فضای سبز متناسب با اقلیم، هوشمندسازی آبیاری، احیای قنوات و آموزش به پیمانکاران و کارگران فضای سبز برای جلوگیری از هدررفت و اتلاف آب، به سازگاری بیشتر شهرها با شرایط اقلیمی پیش رو کمک کند.