سعدی در ژنو

   حمیدرضا محمدی  

مجتبی مینوی، عبارات «به‌نظر من، نمونه یک ایرانی کامل‌عیار، تربیت‌شده و بامعرفت است که در کار سیاست و علم و ادب و فرهنگ و فلسفه، در همه‌چیز خیلی مبرز و سرشناس و از رجال درجه اول محسوب می‌شود» را درباره محمدعلی فروغی، ملقب به ذکاءالملک نوشته است. کسی که وقتی مسندنشین بود، بازیگر اصلی صحنه سیاست محسوب می‌شد و به‌معنای واقعی کلمه، سیاس بود و قواعد بازی در این زمین را می‌دانست و هم آن زمان که به کنج عزلت رانده شد، نوشته‌هایش، چه در حوزه ادبیات و چه در حوزه اندیشه و حتی چه در حوزه اقتصاد، آنچه تالیف و تصحیح و ترجمه کرد، همه چنان‌اند که همین امروز، می‌توانند محل توجه باشند.
درباره او حرف بسیار است و گفته‌شده‌ها هم فراوان، اما آنچه کمتر درباره‌اش صحبت شده، جایگاه و پایگاه بین‌المللی اوست. ازجمله آنها، وقتی است که در نیمه تیر1306، تیمورتاش، او را مأمور می‌کند تا به سفارت ایران در آنکارا برود. و جالب است، او چنان سرشار از معلومات در تاریخ و سیاست بود که به نوشته خودش، «در همان جلسه اول، قرار بود تشریفات در مدت نیم‌ساعت پایان پذیرد، ولی مذاکرات من و اظهارنظرهایم درباره سیاست جهان، آتاتورک را سخت تحت‌تأثیر قرار داد. قریب دوساعت به حرف‌های من گوش داد» و جالب است که «مجاز بودم هرموقع میل دارم رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر را ملاقات کنم».
فروغی اما یک‌سال بعد، در رأس هیأتی، عازم ژنو شد تا در دهمین نشست شورای جامعه ملل شرکت کند و ایران را به عضویت آن درآورد. چنین هم شد اما نکته جالب آن است که او در 28مرداد 1308به ریاست جامعه ملل انتخاب شد؛ ریاستی که تا دی 1309 ادامه یافت و در همین دوره هم بود که سنگ بنای ساختمان جدید جامعه ملل در ژنو بنیان گذاشته شد. او بود که برای نخستین‌بار، بیت «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند/ چو در آفرینش ز یک گوهرند» سعدی را در جامعه جهانی خواند.