مجدد علم اصول

سید محمد حسین محمدی

بعد از آخوند خراسانی، ۳ نفر از بزرگان نجف، خطی را که از بهبهانی آغاز  شده و با شیخ انصاری و آخوند خراسانی به اوج رسیده بود، تجدید کردند؛ شیخ محمدحسین غروی اصفهانی (کمپانی)، آقا ضیاء عراقی و میرزای نائینی.
آقا ضیاء، اهل عراق عجم (اراک) بود. از شاگردان طرازاول آخوند خراسانی به شمار می‌آمد و در قدرت مباحثه علمی، کم‌نظیر بود. آقا بزرگ تهرانی او را مجدد علم اصول می‌نامید. بسیاری از بزرگان علم اصول و مراجع دوره‌های بعدی، از محضر او استفاده کرده و نوآوری‌هایشان‌را کم یا زیاد مدیون او بودند. نسل اول شاگردان او را بزرگانی همچون سیدمحسن حکیم، سیدمحمدتقی خوانساری، ابوالقاسم خویی و سیدمحمود شاهرودی تشکیل می‌دادند که در دوره‌های بعدی همه به مرجعیت رسیدند. پس از آنان و در دوره‌های بعدی نیز نواندیشانی همچون شهید محمدباقر صدر برخی از نوآوری‌های نظری‌‌شان را براساس شالوده‌های نظری او بنا کردند و براساس همان الگوها به بازنگری در علم اصول پرداختند. باوجود حسن شهرت علمی آقاضیاء، هیچ‌گاه مرجعیت او، آنطور که باید و شاید پا نگرفت. در زمان حیات اساتیدش، این آخوند خراسانی و صاحب عروه بودند که زعامت را به‌عهده داشتند. پس از آخوند خراسانی و نائینی نیز مرجعیت به سیدابوالحسن اصفهانی رسید و این در حالی بود که بسیاری از علما بر اعلمیت آقا ضیاء عراقی نسبت به سیدابوالحسن اصفهانی واقف بودند. واکنش آقاضیاء به مرجعیت سیدابوالحسن اصفهانی چیزی جز تکریم نبود. او حتی به برخی از شاگردانش سپرده بود که ابتدا در درس سیدابوالحسن اصفهانی شرکت کنند تا مرجعیت و زعامت سیدابوالحسن اصفهانی تثبیت شود و سپس اگر خواستند به درس او بیایند. آقا ضیاء عراقی سرانجام در سال 1321از دنیا رفت. سال وفات آقاضیاء از سال‌های سخت و تاریک حوزه بود؛ در همان سال علاوه بر آقاضیاء عراقی، سیدمحمدحسین غروی اصفهانی(کمپانی) نیز از دنیا رفت و نسل طلایی شاگردان آخوند خراسانی در سال1321عملا مختومه شد.