نجات یوز، این‌بار با یاری ایتالیا

زهرا رفیعی- خبرنگار

 یوزپلنگ آسیایی در لبه پرتگاه انقراض قرار دارد. حالا قرار است تیمی از متخصصان ایتالیایی برای حفظ زیستگاه یوزپلنگ آسیایی و ارتقای آن با ایران همکاری کنند. هم‌اکنون به گفته مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست استان سمنان، از ابتدای سال تاکنون 13قلاده یوزپلنگ در این استان شناسنامه‌دار شده است و امیدها برای نجات اینگونه در معرض انقراض بیشتر شده است.
تاکنون پروژه‌های بین‌المللی زیادی برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در سازمان حفاظت محیط‌زیست تدوین شده است. آخرین آنها تلاش برای رایزنی با برنامه عمران ملل متحد (UNDP) و کشور ایتالیا ست و البته هنوز هیچ‌کدام از آنها به یک برنامه عملیاتی نرسیده است. نخستین اولویت سازمان حفاظت محیط‌زیست هم‌اکنون حفظ زیستگاه یوزپلنگ است و اخیرا نیز با خرید پروانه چرای 800واحد دامی، بخش‌هایی از زیستگاه یوزپلنگ آسیایی ایران در منطقه میاندشت آزاد شد.

تقاطع بیابان‌زدایی و یوز
امیر عبدوس، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سمنان در گفت‌وگو با همشهری در مورد جزئیات برنامه همکاری ایتالیا با ایران برای حفاظت از یوز آسیایی می‌گوید: همکاری با ایتالیا تنها مختص برنامه یوزپلنگ آسیایی نیست. محور اصلی پروژه، مسائل مربوط به بیابان‌زدایی و تغییر اقلیم است. از آنجایی که پروژه حفاظت از یوز اولویت سازمان حفاظت محیط‌زیست است، در قالب زیرپروژه موضوع حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نیز در طرح همکاری با ایتالیا گنجانده شده است.
بهار امسال با انتقال کوشکی، دلبر و ایران از تهران به پارک ملی توران در سمنان برای تکثیر در اسارت، ماجرای یوزپلنگ‌های ایرانی وارد فاز جدیدی شد. اما حدود 2سال است که پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی متوقف شده است.
به اعتقاد امیر عبدوس، پروژه‌ای که برای حفاظت از یوز کاری نکند، بهتر است تعطیل باشد. درست است که پروژه‌ای که اسم حفاظت را یدک می‌کشد تعطیل شده، اما «حفاظت» از یوز در سازمان حفاظت محیط‌زیست تعطیل نشده و این سازمان با اولویت قرار دادن حفاظت از زیستگاه، نتایج مطلوبی در چند ‌ماه اخیر به‌دست آورده است. از ابتدای سال تاکنون 4خانواده مختلف از یوزپلنگ آسیایی در سمنان مشاهده و ثبت شده است‌ و این در حالی است که تصور می‌شد هیچ یوز ماده‌ای در طبیعت ایران وجود ندارد.
«حفظ زیستگاه‌های یوز و ارتقای کیفیت آنها» ازجمله موارد همکاری ایتالیا با ایران است و امیر عبدوس درباره عواملی که می‌تواند به حفظ و ارتقای زیستگاه کمک کند، می‌گوید: عمده‌ترین نیاز، تامین منابع مالی است که با آن می‌توان پروژه‌هایی مانند آموزش جوامع محلی، تکثیر طعمه‌ها و رهاسازی در زیستگاه، تامین منابع آبی در فصول گرم سال، تامین علوفه مورد نیاز در خشکسالی‌ها و کاهش تعارضات را اجرایی کرد. به‌طور مثال با بودجه‌ای که در سال‌های اخیر توسط سازمان مرکزی به اداره کل محیط‌زیست استان ابلاغ شد، به طول 10کیلومتر در مجموع رفت و برگشت از 40کیلومتر محل تعارض یوز با جاده تهران - مشهد فنس‌کشی شد. خروج دام از مراتع درجه2 و 3 نیز علاوه بر تأثیراتی که در کاهش عوارض تغییر اقلیم در منطقه دارد، منجر به حفظ زیستگاه یوز خواهد شد و ناگفته نماند که به ازای هر سهمی که در پروژه‌های بین‌المللی برای حفظ محیط‌زیست هزینه می‌شود، ایران نیز باید بودجه‌ای سالانه و برابر در اختیار پروژه حفاظت از یوز قرار دهد.
 به اعتقاد برخی از کارشناسان حفاظت، یکپارچه نبودن زیستگاه و وجود مستثنیات فراوان در دل زیستگاه از عوامل به انقراض کشیده شدن یوز است. اما به اعتقاد امیرعبدوس، یوز گربه‌سانی تنبل است که درصورت فراهم بودن آب، غذا و امنیت میل به مهاجرت ندارد. او تداوم پروژه‌های حفاظت از زیستگاه را پاشنه آشیل حفاظت از اینگونه در معرض انقراض می‌داند و می‌گوید: نتایج به‌دست آمده از اجرای پروژه‌های حفاظتی درصورتی که تداوم نیابد ظرف مدت دو سه سال می‌تواند از دست برود. در نتیجه تداوم شرایط در طول سالیان متمادی می‌تواند یوز را از مرز انقراض نجات دهد.
از میان 21یوزی که امسال شناسایی شد، 13فرد از آنها شناسنامه‌دار هستند و همچنین فقط 3یوز قبلا در منطقه مشاهده شده‌اند. ضمن اینکه در این بین 4یوز ماده وجود دارد که به‌ترتیب 4، 3، 3 و 2 توله دارند که این 12توله بین یک تا 2سال سن دارند. از 21یوز، 19قلاده فقط در محدوده یکصدهزار هکتاری پارک ملی توران و زیستگاه‌های اطراف آن مشاهده شده‌ است که با احتساب مساحت یک‌ونیم میلیون هکتاری کل منطقه توران، این ذخیره‌گاه، گنجایش میزبانی از تعداد جمعیت 50 تا 100قلاده یوز را دارد به‌شرطی که تمرکز را بر حفاظت و ماندگاری یوزها در منطقه قرار دهیم.