«مهارت» نه گفتن در کودکان

زهرا سلمانی ـ دکترای سلامت جنسی

حریم خصوصی اگر به‌درستی شناخته و از آن مراقبت شود، می‌تواند منجر به حفظ نوجوان از آزار جنسی شود. برای اینکه بدانیم آزارهای جنسی را چگونه باید بشناسیم، نیازمند شناخت درست و دقیق از این نوع آزارها هستیم. ممکن است سوء‌استفاده‌های جنسی یا به شکل رفتارهای لمسی با لمس اندام‌های خصوصی بدن، اندام‌های معمولی به شکل بدون اجازه و ناخوشایند اتفاق بیفتد. ممکن است سوءاستفاده روش دیگری داشته باشد. به‌عنوان نمونه، در بسیاری از موارد شاهد این هستیم که فرد به شکل غیرلمسی و نامحسوس مورد آزار جنسی قرار می‌گیرد. به این شکل که تجاوزگر هیچ ارتباط فیزیکی و لمسی با قربانی خود ندارد بلکه با ارائه اطلاعات جنسی و درمعرض قرار‌دادن فرد در مقابل رفتارهای جنسی دیگران منجر به آزار فرد می‌شود. در این روش‌ها، ممکن است ارعاب و اجبار در کار باشد و در برخی موارد نیز نه‌تنها اجبار یا فشاری ازسوی تجاوزگر وجود ندارد بلکه فرد آزار‌دیده به شکل کاملاً دوستانه و با روش‌های غیرمحسوس مورد آزار قرار می‌گیرد.

همه در معرض خطرند 
هر خانواده‌ای باید بداند که در معرض خطر آزار جنسی قرار دارد. آزار جنسی مختص به گروه بزرگسالان نیست و هر گروه سنی با هر درجه‌ای از تحصیلات، فرهنگ و وضعیت اجتماعی را در برمی‌گیرد. کسی نباید فکر کند در جامعه از آزارهای جنسی در امان است بلکه تنها کسانی می‌توانند خود را از چنین موقعیت‌هایی مصون نگه دارند که آموزش و مهارت کافی در برخورد با چنین پدیده‌ای را داشته باشند. به‌عنوان نمونه، برخی خانواده‌ها تصور می‌کنند که آزار جنسی تنها از سوی غریبه‌ها اتفاق می‌افتد و افراد نزدیک به خانواده مانند بستگان، خطری برای ایجاد و آزار دادن جنسی برای خود و فرزندانشان محسوب نمی‌شوند. این تصور درست نیست. حتی عده‌ای تصور می‌کنند که آزار جنسی برای افراد بالای 18سال است، درحالی‌که آزارهای جنسی سن و سال ندارد و می‌تواند دایره نوجوانان و کودکان را نیز در بربگیرد.
 در چنین شرایطی، برای مصون کردن کودکان از آزارهایی که از سوی افراد درجامعه وجود دارد باید به کودکان با درنظر گرفتن شرایط سنی و درک آنها از مسائل به‌گونه‌ای مهارت‌های برخورد با افراد را آموزش داد تا بتوانند خود را از گزند آزارهای جنسی محسوس و غیرمحسوس محافظت کنند.

آموزش حق انتخاب و نه گفتن 
یکی از مواردی که بارها شاهد آن هستیم این است که درجمع‌های خانوادگی و دوستانه فامیلی، اقوام مانند مادربزرگ یا پدربزرگ درخواست دارند نوه‌های خود را ببوسند و آنها را مورد نوازش خودشان قرار دهند. این اتفاق در مورد عمه‌ها، دایی‌ها و خاله‌ها نیز رخ می‌دهد و ممکن است در چنین شرایطی کودک تمایل نداشته باشد به اینکه از سوی کسی مورد نوازش قرار بگیرد. متأسفانه شاهد آن هستیم که اغلب خانواده‌ها به‌دلیل احترام به بزرگ‌تر و جلوگیری از رد درخواست بزرگ خانواده درباره نوازش‌کردن نوه‌ها یا فرزند، نمی‌توانند مخالفتی با نوازش‌شدن فرزندشان از سوی اقوام داشته باشند. والدین مخالفت خود را حمل بر بی‌ادبی به بزرگ‌ترها دانسته و در مقابل خواست دیگران تسلیم می‌شوند. در چنین شرایطی اگر به کودک یاد داده باشیم که نوازش‌شدن تا چه اندازه مجاز است و حق انتخاب فرزند را برای اینکه تعیین کند چه‌کسی می‌تواند او را نوازش کند، راهگشاست. والدین باید جسارت انجام این کار را به فرزندان خود بدهند و به آنها ترتیبی که باید اجازه لمس‌شدن یا لمس‌کردن را رعایت کند آموزش دهند. والدین باید رفتارهای مناسب و نامناسب را به فرزند یاد بدهند و درصورتی که یکی از اقوام دوست دارد که فرزند را نوازش کند حق اینکه اجازه چنین کاری به بستگان داده می‌شود یا نه را به کودک واگذار کنند و از او بپرسند که دوست دارد مورد نوازش قرار بگیرد یا نه. در چنین شرایطی، کودک می‌تواند خود را از آزارهای نامحسوسی که وجود دارد نجات داده و لحظات ناخوشایند را تجربه نکند.

کلام و زبان هم محبت منتقل می‌کند 
اقوام و بستگان نیز باید بدانند که ابراز محبت‌کردن به فرزندان دیگران، نباید معطوف به نوازش‌کردن و لمس بدن کودک باشد. استفاده از زبان و رفتارهای محبت‌آمیز حتی با یک دست تکان‌‌دادن ساده به کودک می‌تواند علاقه و محبتی را که در دل نسبت به کودک وجود دارد، منتقل کند. در دوره کنونی شیوع کرونا، استفاده از ابزار کلام که تا پیش از این کمتر مورد توجه قرار داشت و رفتارهای لمسی در اولویت بود بیش از هر زمان دیگری دارای نمود بیرونی شده است. اکنون افراد با افزایش مهارت‌های کلامی در انتقال مفاهیم محبت‌آمیز به کودکان موفق شده‌اند بدون استفاده از لمس‌کردن بدن کودک، محبت خود را منتقل کنند. انتقال مفاهیم محبت‌آمیز از طریق زبان، مهارتی است که می‌تواند در بقای زندگی زناشویی و برطرف‌کردن بسیاری از مشکلات زندگی روزمره نیز مفید باشد.
معتقدم، کسب مهارت‌های کلامی درانتقال مفاهیم حاوی احساسات خوشایند می‌تواند نوعی آموزش غیر مستقیم استفاده از زبان برای ابراز محبت به کودک باشد. کودک با استفاده از این نوع از آموزش‌ها در آینده می‌تواند از زبان خود برای بیان احساساتش استفاده و نیازهای خود را تامین کند.