سخنی که از سوز دل برخیزد لاجرم بر دل نشیند

الناز عباسیان

محرم، ‌ماه عزاداری سید و سالار شهیدان امام‌حسین(ع) است؛ در قالب محرم می‌توان درس اسلام‌شناسی و خداشناسی را آموخت. ازاین‌رو می‌توان گفت محرم، دانشگاه شناخت اسلام است. در این دانشگاه، سخنرانان و خطیبان مجالس حسینی نقش مهمی بر دوش دارند. آنها می‌توانند در کنار شور حسینی، شعور حسینی را به عزاداران منتقل کنند. در طول تاریخ اسلام کم نیستند خطیبانی که بر اساس منابع مستند و معتبر و به دور از تحریف به عزاداران آگاهی دادند. کسانی که منبر را مقدس دانسته و از این فرصت برای هدایت‌گری مردم استفاده کردند. در این گزارش از 5صاحب‌نظر و سخنران معاصر که تأثیرگذارترین و به یادمانی‌ترین سخنرانی‌ها را در زمینه نهضت عاشورا داشتند یادی کرده‌ایم. در ادامه سراغ «حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی یادگاری» استاد حوزه علمیه و دانشگاه رفتیم تا پیرامون راز ماندگاری و نقش سخنرانی‌های بزرگان معاصر در مجالس عزاداری امام‌حسین(ع) در انتقال آموزه‌های اخلاقی گفت‌وگویی داشته باشیم. در ادامه به عزاداری متفاوت ‌ماه‌محرم امسال با وجود محرومیت‌های کرونایی و فرصت‌سازی‌ از بحران کرونا گریزی‌زدیم. مشروح گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام یادگاری پیش‌روی شماست.

  در این ایام فرصتی به‌دست ما رسیده تا از سخنرانی‌های ماندگار و نوستالوژیک مانند سخنرانی‌های استاد مطهری، شیخ کافی و علامه جعفری پیرامون نهضت عاشورا و قیام سیدالشهدا(ع) یادی کنیم. به‌نظر شما این سخنرانی‌هایی که از قدیم ماندگار شدند چه خصوصیاتی داشتند؟ به‌عبارتی راز ماندگاری این سخنرانی‌ها حتی بعد از گذشت سال‌ها از فوت این بزرگان چیست؟
در نظر داشتن‌ نیاز جامعه آن هم از نوع فطری، موضوع‌یابی و طرح مسائل پیوند خورده با چالش‌های روز و دغدغه‌های اجتماعی، همچنین تبیین معارف در قالب ارائه‌های دلنشینی چون قصص قرآنی و سیره ربانی اهل‌بیت(ع) راز موفقیت و انس بیشتر مخاطبان با اهل منبر و موعظه بود.
  پیرو همین سؤال سخنران‌های قدیم با وجود دسترسی محدود به کتاب‌ها و اطلاعات، چگونه نسبت به بعضی از سخنران‌های امروز بهتر عمل می‌کردند؟ چه پشتوانه علمی‌ای داشتند؟
نظر بنده این است که جدا از مقام فضل و علم گذشتگان اهل منبر، اخلاص و سلوک عملی ایشان‌ موجب ماندگاری نام و یاد ایشان شده است. معتقدم «تا نسوزی آتش نمی‌زنی...» از این‌رو ناله‌های سراسر سوز و انتظار مرحوم کافی خبر از آتش انتظار درون وی می‌داد. لذا سخنش در باب امام‌زمان(عج) به دل‌ها می‌نشست و هنوز این ثمرات جاری است.
  سوگواری مجازی امسال حال‌و‌هوای متفاوتی به عزاداری‌های ما داده و شاید در تاریخ ۱۴۰۰ساله این نهضت، این نخستین بار است که سبک عزاداری‌های ما تغییر کرده است. به‌نظر شما می‌توان از این تهدید کرونا، به‌عنوان فرصت استفاده کرد؟
پیروان‌ مکتب حاج‌قاسم سلیمانی به این‌ راهبرد ایشان باور دارند که «میزان فرصتی که در بحران‌ها وجود دارد در خود فرصت‌ها نیست.» قطعا بسترهای نابی وجود دارد و مهم توفیق به‌کارگیری مهارت لازم جهت تبدیل تهدید به فرصت‌هاست. حق این است که باید به استقبال موضوعات و چالش‌ها قبل از وقوع رفت. باید در روزگاری که محافل و مجالس به راحتی برگزار می‌شد اتاق فکرهای متعددی پیرامون پیشگیری از چالش‌ها برگزار می‌شد؛ اینکه اگر روزی رسید که امکان برگزاری حضوری این‌محافل نبود چه راهبرد و روش‌هایی برای انتقال معارف باید به‌کار گرفت. تدابیر این روزها را خیلی پیش از این ‌باید در نظر می‌گرفتیم و امروز هم معتقدم نباید در این‌ مسئله بمانیم. هنوز در این‌ جنگ نرم و نزاع گفتمان‌ها میدان‌های نبرد عظیمی در پیش داریم. من معتقدم با توجه به جامعیت و حقانیت دین و داشتن سرمایه‌ای چون اسلام عزیز و سبک زندگی شیعه علوی، اگر موضوع‌یابی و راهبردسازی به موقع انجام شود- با تکیه بر وعده خدای مهربان- نصرت از آن اهل حق خواهد بود.
  در اهمیت بهره‌بردن از سخنرانی‌های درست و بدون تحریف و معتبر در ایام سوگواری سالار شهیدان صحبت بسیار شده است. اما این بار می‌خواهیم به فضای مجازی و کثرت سخنرانی‌هایی که در این فضا منتشر شده است اشاره کنیم. در پاسخ سؤال قبل گفتید که فعالیت با محتواهای عاشورایی در فضای مجازی یک فرصت است اما عزاداران چگونه می‌توانند به سخنرانی‌های درست و بدون تحریف دسترسی پیدا کنند؟
بخش زیادی از این‌ مسئله به دقت خود مخاطب بستگی دارد و اینکه در انتخاب سخنران و دل سپردن به مطالب وی به چه معیارهایی توجه دارد. جالب است بدانید در گذشته در حوزه علمیه در کنار کسب اجازه اجتهاد، یک خطیب برای ارائه معارف باید از استاد حاذق و جامع‌الشرایط اجازه دریافت می‌کرد که آیا صلاحیت فهم و نقل کلام نورانی وحی و اهل‌بیت(ع) را دارد؟ و بر همین ‌اساس هم مردم ‌دقت داشتند که نصایح را از چه کسانی دریافت کنند تا دچار نظرات سلیقه‌گونه و تفسیر به رأی افراد نشوند. ولی مع‌الاسف امروزه برخی توهم فهم معارف دارند و بدون هیچ حجت و‌ پشتوانه علمی‌ای جایگاه اجتماعی پیدا می‌کنند. ثمره‌ این اتفاق، ظهور عرفان‌های نوظهور و دکان‌های اومانیسم را در پی دارد. اومانیسمی که محور مریدپرور داشته و افراد در آن خوشایندی مخاطب را به رضایت خدا ترجیح می‌دهند تا نکند از گفتن صریح حق، جایگاه اجتماعی ایشان به خطر افتد. بنده با حفظ توقع از مراکز نظارتی علمی و دینی،  توجه به این مسئله و تحقیق از خبره در میزان صلاحیت یک خطیب و شناخت استادان و مبانی اعتقادی وی را وظیفه مخاطب می‌دانم.
  پیرو پاسخ شما در این شرایط کاربران فضای مجازی و مخاطبان این نوع محتواهای مذهبی چه مسئولیتی در این زمینه دارند؟
کمترین تلاش و بیشترین تأثیر در انتشار صحیح معارف اصیل است. معتقد هستم در عرصه تبلیغ نوین و استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی بین‌المللی همراه با جلوه‌های پر اثر هنری، نقش بسیار خطیری برای کاربران مجازی تعریف می‌شود. به خاطر داشته باشیم که در این نبرد گفتمانی و هدایتگری فرامنطقه‌ای، همه ما در یک سنگر حضور داریم و هر یک وظیفه خویش را انجام خواهیم داد. پژوهشگر وظیفه تحقیق و ارائه محتوی مستدل، سخنران تکلیف ارائه روشمند و اثرگذار و ویراستار و تدوینگر وظیفه هنری این جهاد را دارند. در این میان رسالت عظیم رساندن این مطالب به تشنگان طریق حق، تکلیف قهری کاربران عزیز خواهد بود. در همین خصوص اخیرا تجربه خوبی برایم اتفاق افتاد. چندی پیش از اروپا مهمان داشتم که از طریق کلیپ‌های چندزبانه مشتاق به مکتب اهل‌بیت(ع) شده بودند که این اتفاق خوب، ثمره تلاش جمعی از دانشجویان عزیزم در ارائه محتوا به زبان انگلیسی و... بود که بی‌شک همه در نورانیت و برکت این جهاد و تبلیغ حق سهیم خواهند بود.

محتوای دقیق از پژوهش دقیق
حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی یادگاری، به‌عنوان یکی از خطیبان صاحب‌نظر پیشنهاداتی هم برای سخنران‌های مجالس حسینی دارد: «پیشنهاد این کمترین به‌عنوان کوچک‌ترین عضو اهل منبر این است که یک موعظه و خطابه خوب متشکل از چند محور مهم است که پیوند این ارکان، ما را به مطلوب می‌رساند. نکته اول این است که همواره داشتن محتوای دقیق برگرفته از پژوهش دقیق است. نکته دوم فن ارائه و شیوه بیان مطالب است که باید به آن توجه شود. مخاطب‌شناسی و رعایت ادبیات‌ ارائه متناسب با سطح توجه و تحلیل شنونده نکته سوم است. نکته بعدی و چهارم ارتباط علمی و عاطفی با مستمعین‌خصوصا جوانان عزیز است. نکته پنجم‌ هم مسئله‌یابی و موضوع شناسی بر اساس اولویت فطری و زمانی است. به‌طوری که در یک مجلس عمومی مخاطب گمان کند فقط با او درحال گفت‌وگو هستیم و مستقیم از گره‌های فکری و دغدغه‌های وی سخن می‌گوییم. لازمه این امر، ارتباط با اصناف متعدد و برگزاری جلسات مکرر با طیف‌های گوناگون جهت شنیدن مسئله‌های جامعه هدف است تا بتوان انتخاب موضوعی دقیق انجام داد. نکته ششم استفاده از مهارت‌های ارتباطی است که می‌توان از آن رعایت زبان بدن، مدیریت لحن متناسب با موضوع همچنین ظرائف هرمنوتیک و... را نام‌برد. در پایان مهم‌ترین مسئله رعایت اخلاص و مراقبات اخلاق فردی و اجتماعی و تلاش برای عمل به گفته و دانسته‌هاست. نباید از این‌ مهم ‌غفلت شود که مخاطب فقط در محراب و جایگاه منبر الگو نمی‌گیرد بلکه از لحظه‌لحظه زندگی فردی و تعاملات اجتماعی ما درس می‌گیرد. در خاطر داشته باشیم که بزرگانی چون مرحوم استاد فلسفی، حاج آقای واله و... قبل از اینکه خطیب باشند مومنی متدین و استاد اخلاق بودند. امیدوارم خدای مهربان به همه ما توفیق عنایت کند که اگر این نکته پایانی رعایت شد کاستی‌های محتوایی، فنی و... جبران خواهد‌شد؛ این است ثمره اخلاص.

معتقد هستم در عرصه تبلیغ نوین و استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی بین‌المللی همراه با جلوه‌های پر اثر هنری، نقش بسیار خطیری برای کاربران مجازی تعریف می‌شود