از «رایاتبعه» تا احراز هویت همگانی در اینترنت

 این روزها، صحبت‌های رسول جلیلی، از اعضای شورای‌عالی فضای مجازی درباره اصطلاح جدیدی به نام «رایاتبعه» باعث بحث‌های جدید میان فعالان فضای آنلاین کشور و شبکه‌های اجتماعی شده است. هر چند گروهی با شوخی و به‌عنوان یک ایده با این مسئله برخورد کرده‌اند، اما طرح چنین مسئله‌ای مدت‌هاست در شورای‌عالی فضای مجازی پیگیری می‌شود.
جلیلی در مصاحبه‌ای که اخیرا منتشر شده اعلام کرده که پلیس کشور باید در فضای مجازی برای گذرنامه افراد خارجی که می‌خواهند «رایاتبعه» یا «تبعه فضای مجازی کشور» باشند فکری کند.
در این گفت‌وگو که متن کامل آن در خبرگزاری مهر منتشر شده تأکید کرده از یک سو مجلس باید بحث حکمرانی در فضای مجازی را در دستور کار قرار دهد و از طرف دیگر نیز گفته که وزارت امورخارجه باید ابعاد بین‌المللی حکمرانی در فضای مجازی را تدوین کند.  او همچنین می‌گوید: ممکن است کسی بخواهد به‌صورت مجازی در سرزمین فضای مجازی ما زیست کند، این زیست باید قانونمند باشد.  به گفته این عضو حقیقی شورای‌عالی فضای مجازی، به همین‌ خاطر پلیس ما باید در فضای مجازی برای گذرنامه کسانی که می‌خواهند «رایاتبعه» و یا تبعه فضای مجازی باشند، فکری کند. رسول جلیلی در این رابطه تأکید می‌کند: ‌اگر قرار است افراد خارجی وارد فضای مجازی ما شوند، باید برای آن قاعده و قانون گذاشت. از آنجایی که ورود این اشخاص به فضای مجازی از طریق فرودگاه واقعی انجام نمی‌شود و پلیس مهاجرت آن را چک نمی‌کند، مقررات متفاوتی برای ورود به‌صورت مجازی می‌طلبد. در اینجا باید مسئله را بشناسیم و برای آن راهکار تدوین کنیم. هرچند صحبت‌های این عضو شورای‌عالی فضای مجازی درباره اعطای گذرنامه‌ای به‌نام «رایاتبعه» برای اتباع کشورهای دیگر به‌نظر کاربران شبکه‌های اجتماعی تازه آمده است، اما پیش از این هم مقامات شورای‌عالی فضای مجازی بر الزام احراز هویت همه افراد برای فعالیت در فضای آنلاین تأکید داشته‌اند. هر چند این طرح منحصر به ایران بوده و در کشوری حداقل به‌صورت رسمی گذرنامه دادن برای فعالیت مجازی مطرح نشده است.

در جست‌وجوی اینترنت سوم
پیش از این دبیر شورای‌عالی فضای مجازی در گفت‌وگوی اختصاصی خود با همشهری ایده اینترنت سوم را برای ایران مطرح کرده بود. به گفته فیروزآبادی، در کنار مدل اینترنت کالیفرنیایی و اینترنت چین ما باید مدل اینترنت خود را داشته باشیم. او درباره جزئیات ایده اینترنت ۳ به همشهری می‌گوید: این مدل جدید شبکه ملی اطلاعات، همراه با ارتباط با جهان است. اینترنتی است که در آن هویت مشخص می‌شود. در آن احراز هویت داریم و امیدواریم در چارچوب شبکه ملی اطلاعات روی اینترنت کار ‌کنیم، ولی هرکس به آن داخل می‌شود، هویت مشخصی دارد. دبیر شورای‌عالی فضای مجازی همچنین چندی قبل در همایش «سیاستگذاری و حکمرانی عمومی» هم این مسئله را به‌عنوان یک دغدغه مطرح کرد و گفت: از موارد دیگری که در این دوره پساصنعتی مطرح است، این است که هنوز مسئله هویت در فضای مجازی حل نشده و تمام اتصالات و ارتباطات در یک گمنامی صورت می‌گیرد.
سعیدرضا عاملی، دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی هم در گذشته به‌صورت رسمی اعلام کرده بود که «با تکمیل چرخه شبکه ملی اطلاعات ایران باید به فکر حکمرانی نوع سوم اینترنت باشد.»
وی در مراسمی تأکید کرده بود: بحث 2تکه شدن اینترنت دیگر یک فرضیه نیست، اتفاقی است که رخ داده است. اینترنت الان حکمران چینی و آمریکایی دارد. اگر این 2 اینترنت وجود دارند، ‌آیا نمی‌توانیم یک اینترنت سوم را ایجاد کنیم؟ به‌نظر من ما ظرفیت طراحی اینترنت با قابلیت‌های کشور خودمان را داریم، اگر امیدوارانه شبکه ملی اطلاعات را پیش ببریم باید به اینترنت3 فکر کنیم.

قطع ارتباط با دنیا؟
محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات چندی پیش در گفت‌وگو با همشهری با اعلام اینکه آمریکا و چین هر دو به‌دنبال یکجانبه‌گرایی هستند، در این رابطه گفته بود: اینکه ما باید برای خودمان مدل داشته باشیم و پشت توسعه فضای مجازی ایدئولوژی داشته باشیم که اسیر یکجانبه‌گرایی آمریکایی‌ها در این فضا نشویم، حرف درستی است. ما باید ایدئولوژی خودمان را در توسعه فضای مجازی داشته باشیم که کلید واژه آن می‌شود «شبکه ملی‌اطلاعات». اما عده‌ای تعبیرشان از شبکه ملی اطلاعات این است که باید دور خودمان دیوار بکشیم. استقلال را با قطع ارتباط با دنیا مساوی می‌دانند. استقلال معنایش این نیست که ارتباط‌مان را با دنیا قطع کنیم. هر وقت از شبکه ملی اطلاعات صحبت می‌کنند، کلمات فیلترینگ و حذف وابستگی به سرویس‌های خارجی را کنارش می‌‌آورند؛ این تعبیر غلطی است.
دیده‌ام که در برخی تریبون‌ها می‌گویند ما هم باید مثل چین باشیم. هر وقت ما هم بیشتر از یک میلیارد نفر جمعیت داشتیم، می‌توانیم ادعا کنیم می‌خواهیم مثل چین باشیم.