حرکت قطار روابط عربی-اسرائیلی

سیاوش فلاح پور_خبرنگار


درحالی‌که فقط 70روز تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا باقی مانده، تلاش‌های دولت ترامپ برای خلق دستاوردی قابل‌توجه در حوزه سیاست خارجی به اوج خود رسیده است؛ تلاش‌هایی که پس از ناکامی در پرونده‌های چین، کره‌شمالی، ایران، روسیه و حتی اتحادیه اروپا، حالا به شکل بی‌سابقه‌ای بر روابط عربی- اسرائیلی متمرکز است. در این چارچوب و تنها یک هفته بعد از توافق میان امارات و رژیم صهیونیستی، بار دیگر سفرهای وزرا و مشاوران ترامپ به خاورمیانه برای تکرار سناریوی امارات توسط دیگر کشورهای عربی آغاز شده است. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا روز گذشته برای سفری 6روزه عازم خاورمیانه شد. نخستین مقصد او در این سفر فلسطین اشغالی بود و پس از آن نیز تا روز جمعه از کشورهای بحرین، سودان و امارات بازدید خواهد کرد. همچنین به گفته کاخ سفید، خاورمیانه هفته بعد نیز میزبان جرد کوشنر، داماد و مشاور ارشد دونالد ترامپ است. گفته می‌شود روبرت اوبراین، مشاور امنیت ملی آمریکا نیز در این سفر کوشنر را همراهی خواهد کرد.
روزنامه العربی الجدید با اشاره به این سفرها می‌نویسد: نوعی تعجیل در تکرار توافق میان امارات و اسرائیل برای سایر کشورهای عربی وجود دارد؛ چه از طریق تشویق کشورهایی که آمادگی چنین توافقی را دارند و چه از طریق اجبار برخی از این کشورها. زمان، اصلی‌ترین عامل فشار علیه دولت آمریکاست؛ آن هم در شرایطی که این دولت نیاز جدی به یک دستاورد سیاست خارجی دارد.

گزینه‌های بعدی کدامند؟
طبیعتا جدول برنامه‌های پمپئو و کوشنر نشان می‌دهد بحرین و سودان هم‌اکنون اصلی‌ترین گزینه‌های عربی برای تکرار سناریوی امارات هستند؛ واقعیتی که با مواضع این دو کشور نسبت به رژیم صهیونیستی نیز همخوانی دارد. ازجمله نشانه‌های موجود در این زمینه، ملاقات علنی بنیامین نتانیاهو با عبدالفتاح برهان، رئیس شورای نظامی حاکم بر سودان در سال گذشته بود. این در حالی است که سودان تا پیش از این، عضوی مهم از کشورهای حامی مقاومت علیه اسرائیل به شمار می‌آمد که حاکمیت آن در اختیار «نظامیان اسلامگرا» قرار داشت. اما به‌نظر می‌رسد چندین دهه فشارهای غرب، تحریم و البته بایکوت اقتصادی سودان از سوی کشورهای عربی خلیج‌فارس، زمینه را برای تغییر مواضع این کشور آفریقایی نسبت به مسئله فلسطین فراهم کرده است. نظامیانی که پس از سقوط دولت عمر البشیر، حاکمیت سودان را در اختیار گرفته‌اند ازجمله متحدان امارات به شمار می‌روند. از سوی دیگر پادشاهی بحرین نیز با میزبانی از کنفرانس اقتصادی منامه در سال گذشته نشان داد موقعیتی ویژه در چشم‌انداز روابط عربی- اسرائیلی طی سال‌های آینده دارد. این کنفرانس در حقیقت رونمایی از فاز اقتصادی طرح موسوم به «معامله قرن» بود که با حضور کوشنر و چند تن از سیاستمداران مطرح رژیم صهیونیستی نظیر تزو لیونی در پایتخت بحرین برگزار شد. علاوه بر تمام اینها، رسانه‌های اسرائیلی متعددی ازجمله هاآرتص، معاریو، اسرائیل امروز و... از سودان و بحرین به‌عنوان گزینه‌های بعدی عادی‌سازی روابط عربی- اسرائیلی نام برده‌اند.
پس از این دو کشور نام قطر و عمان به‌عنوان محتمل‌ترین گزینه‌ها مطرح است. قطر در سال 1996و در اقدامی بی‌سابقه، مجوز تاسیس یک دفتر تجاری برای  رژیم صهیونیستی در دوحه را صادر کرد؛ اگرچه این دفتر در سال 2000و در اعتراض به سرکوب انتفاضه دوم مردم فلسطین بسته شد. فراتر از این، شیمون پرز، رئیس‌جمهور سابق رژیم صهیونیستی نیز در سال 2007در سفری رسمی به دوحه با امیر وقت قطر، شیخ حمد بن خلیفه آل‌ثانی دیدار کرد. البته باید توجه داشت که در سایه اختلافات شدید میان محورهای قطر و امارات در منطقه، ممکن است عادی‌سازی روابط دوحه و تل‌آویو در این مقطع زمانی رخ ندهد. سلطنت عمان نیز ازجمله کشورهای عربی است که همواره بدون پنهان‌کاری قابل توجهی، از آمادگی خود برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی سخن گفته است. ازجمله مهم‌ترین تحولات صورت گرفته در این زمینه، سفر رسمی بنیامین نتانیاهو به مسقط و ملاقات وی با سلطان قابوس بود. دولت عمان همچنین به‌طور رسمی از توافق امارات و اسرائیل استقبال کرده و آن را گامی در مسیر ثبات سیاسی خاورمیانه خوانده است. اما آخرین کشور عربی که فعلا از احتمال ورودش به باشگاه دوستان اسرائیل نام برده می‌شود عربستان سعودی است. مواضع این کشور در دوران قدرت گرفتن محمد بن‌سلمان به طرز چشمگیری گویای تمایل رهبران ریاض برای نزدیک شدن به تل‌آویو است. با این حال نباید فراموش کرد که عربستان در عصر ملک عبدالله، مبتکر طرح «صلح عربی» بود؛ طرحی که اساس آن بر صلح در ازای عقب‌نشینی اسرائیل به مرزهای 1967 است. حالا اما نه‌تنها خبری از عقب‌نشینی نیست بلکه رژیم صهیونیستی براساس معامله قرن به‌دنبال الحاق بخش بیشتری از سرزمین‌های فلسطینی است.