جویندگان یا جوندگان میراث

شیوا نوروزی ـ روزنامه‌نگار

دفینه‌ها مجموعه‌ای از سکه‌ها، طلاها، نقره‌ها و اشیای باارزشی هستند که در قدیم زیر خاک دفن شده‌‌اند. گنجینه‌هایی که همیشه در طول تاریخ دستیابی به آنها آنقدر وسوسه‌برانگیز بوده که جویندگانش از تمام ابزارها و راه‌ها برای بیرون کشیدن‌شان از دل خاک بهره برده‌اند. این روزها هم کم نیستند افرادی که بدون داشتن تجربه با بیل و کلنگ به جان خاک می‌افتند و قدمت تاریخ را برهم می‌زنند و تا می‌توانند تخریب می‌کنند تا به گنج برسند.
همه به‌دنبال زیرخاکی هستند اما باید دید شیء کشف شده در دستان کیست و چه نگاهی به آن دارد. تعریف عتیقه‌شناسان از زیر خاکی با باستان‌شناسان متفاوت است و هر کدام ارزش را در چیزی می‌بینند که دیگری نمی‌بیند. حامد خیرالدین یکی از عتیقه‌شناسان در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید:« از نظر عتیقه‌شناسان هر شیء قیمتی مانند سکه، طلا، نقره، سنگ‌های قیمتی و... که قدمتی بالای حداقل 100سال دارند، زیر خاکی محسوب می‌شود. اشیای کشف‌شده باارزش توسط جویندگان گنج یا افراد غیرکارشناس معمولاً معروف به اشیای «زیرخاکی» است. از نظر بسیاری از کارشناسان این فن، کوزه‌های تاریخی یا اشیای این چنین فاقد ارزش مادی هستند و تا مدت‌ها خرید و فروش نمی‌شدند البته جدیدا بسته به نوع جنس به‌صورت غیرقانونی و قاچاق خرید و فروش می‌شوند». 
این نگاه در حالی است که برای یک باستان‌شناس زیر خاکی ارزش مادی یک شیء قدمت‌‌دار نیست و ارزش فرهنگی و اطلاعات تاریخی پشت آن است که به آن بها و ارزش می‌دهد و آن را غیرقابل ارزشگذاری مادی می‌کند. اما در تشخیص قیمت و قدمت اشیای باستانی هم تفاوت نگاه‌ها وجود دارد. هر کارشناسی در تشخیص قدمت از تجربه و دانش خود در این کار بهره می‌برد و برخی نیز از ابزارهایی استفاده می‌کنند. روش سال‌یابی قطعی با کمک آزمایش‌های علمی و دقیق می‌توانند قدمت دقیق و قطعی اشیا را تخمین بزند. سال‌یابی نسبی هم عموما روش تعیین سن اشیا از طریق مطالعه و تفسیر شیء بر پایه یافته‌ها و دانسته‌های باستان‌شناسی است. گرچه عتیقه‌شناسان بیشتر به شکل چشمی و از طریق تجربه قدمت آثار را تخمین می‌زنند. در بسیاری از موارد می‌توان با تکیه بر روش‌های به‌کار رفته و تکنیک‌های ساخت، تزئینات مورد استفاده قرار گرفته شده و حتی جزئیاتی مانند رنگ این تزئینات به قدمت آثار باستانی پی برد. از آنجا که عتیقه‌شناسان بیشتر روی طلا و سکه‌های قیمتی متمرکز هستند حداکثر قدمت اشیای قیمتی که به دست‌شان می‌رسد به گفته خیرالدین، تا 4هزار سال است.  اشیای قیمتی عتیقه زیر خاکی کشف شده عموما بین 2 تا 3هزار ساله است. البته ممکن است شیء بالای این قدمت هم وجود داشته باشد اما تعداد آن بسیار اندک است. اما در باستان‌شناسی قدمت اشیای کشف شده و لوح‌ها و کتیبه‌ها مانند ابزار سنگی دوره پارینه سنگی تا 800هزار سال نیز می‌رسد؛ سنگ‌هایی که برای عتیقه‌شناس  ارزش مادی ندارد اما برای باستان‌شناس، بسیار ارزش فرهنگی و تاریخی دارد. شاید راحت‌تر آب کردن زیر خاکی‌هایی مانند طلا ، سکه و... است که عتیقه‌شناسان و جویندگان طلا را به این سمت سوق داده که به هر بهایی برای یافتن زیرخاکی، دفینه و هر چیز ارزشمند دیگری راهی کوه و کمر شوند؛ از بیابان‌های بی‌آب و علف گرفته تا جنگل و ارتفاعات سخت و کوهستانی. اما باید این سؤال اساسی را از تمام جویندگانی که به‌دنبال گنج هستند تا آن را به تاراج ببرند پرسید که اگر به آنها خبر دهند که از 4هزار سال قبل از اجدادشان شیء تاریخی شامل یک کتیبه، یک پرتره یا تعدادی سکه به‌دست رسیده، انتخاب می‌کنند این گنجینه ارزشمند را حفظ کنند یا آن را با مبالغی ناچیز از کف بدهند؟