یوزهای ایرانی چندهکتار زمین می‌خواهند؟

زهرا رفیعی- خبرنگار

تا زمانی که دوربین‌های تله‌ای در تمام زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی نصب نشود هرگونه اظهارنظر درمورد تعداد یوزها براساس مدل‌سازی‌‌های علمی است. این مدل‌سازی‌ها می‌گویند که جامعه یوز ایرانی در بهترین حالت 40فرد است ولی با یک حساب سرانگشتی از گزارش‌های جامعه محلی و محیط‌بانان و تصاویر دوربین‌های تله‌ای پارک‌های ملی مناطق حفاظت‌شده تعداد یوزهای آسیایی حدود 20فرد است که در وسعتی حدود 6میلیون هکتار پراکنده‌اند. در روزهای گذشته حسین هراتی، معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی خبر از خرید پروانه چرای ۸۰۰واحد دامی در منطقه میاندشت داد و گفت که این اقدام برای کاهش میزان حضور دام در این منطقه و توسعه قلمرو یوزهاست و همچنان ادامه خواهد داشت.
تاکنون پروانه چرای 3هزار دام در میاندشت جاجرم از دامداران خریداری شده است. منطقه حفاظت‌شده میاندشت، ۸۵هزار هکتار گستره دارد و از امن‌ترین زیستگاه‌های یوز ایرانی محسوب می‌شود ولی از تعداد یوزهای این منطقه به‌مانند سایر مناطق اطلاع دقیقی در دست نیست.
مرتضی پورمیرزایی، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: اطلاعات در مورد یوز بسیار کم است و نمی‌توان به دقت زیستگاه یوز را تعیین کرد.برای تعیین چنین زیستگاهی باید قلاده‌گذاری و رصد ماهواره‌ای صورت گیرد ولی براساس مدل‌سازی‌های کامپیوتری وسعت مناسب برای یوزها را 10میلیون هکتار اعلام می‌کنند ولی نمی‌توان گفت یوز در چه مقدار از این عرصه زیست می‌کند.
در میان دلایل انقراض یوزها، حضور دام و مشخصا حضور سگ و گرگاس‌ در زیستگاه‌های یوز بالاترین میزان تعارض را ایجاد می‌کند. از 85هزار هکتار زیستگاه میاندشت که کم‌کم در حال آزادسازی به نفع یوز است، هنوز حدود 13هزار هکتار باقی‌مانده است. به‌گفته مرتضی پورمیرزایی هرچقدر بتوان میزان تعارضات یوز را در فصل بهار که فصل زادآوری همه حیوانات است، در این مناطق کم کرد بر تداوم نسل این حیوان می‌توان امید داشت. اما در فصل زمستان و تا نیمه‌های بهار دامداران در این مناطق حضور دارند.

توران بزرگ‌ترین زیستگاه پیوسته
در زیستگاه توران به‌دلیل وسعت 1.5میلیون هکتاری و پیوستگی شاید بتوان تا چند خانواده را مشاهده کرد. زیستگاه‌های یزد با وجود اینکه وسعت کمتری دارند‌ ولی به‌دلیل تراکم پایین دام و روستا میزان تعارضات در آنجا کمتر از خراسان شمالی است. در وسعت حدود یک‌میلیون هکتاری شرق و شمال شرق استان یزد تا سیاهکوه اصفهان و از شرق تا مرز طبس و بافق گزارش‌هایی درمورد حضور یوز داده شده است. زیستگاه‌های پراکنده‌ای نیز در نایبندان خراسان و راور کرمان وجود دارد ولی جمع زدن مساحت تقریبی این مناطق کمکی به یوز و جمعیت آن نمی‌کند. براساس آخرین اطلاعات و مقالات علمی زیستگاه یوز در ایران وسعتی حدود 6میلیون هکتار دارد و هیچ مدل‌سازی علمی تعداد یوز را بیشتر از 50نفر تخمین نزده است.
دیده شدن دومین خانواده یوز در توران بعد از انتقال کوشکی، دلبر و ایران به این منطقه برای تکثیر در اسارت امیدها را برای افزایش تعداد این گونه بیشتر کرد اما به گفته این متخصص تازمانی که شناسنامه این یوزها منتشر نشود نمی‌توان گفت اوضاع توران رو به بهبود است چرا که این اطلاعات براساس دوربین‌های تله‌ای موجود در پارک ملی توران است که در اختیار سازمان حفاظت محیط‌زیست است.

ایران و جمعیت کمتر از 20یوز
اطلاعات جمعیتی درمورد یوزها بسیار ناقص است. در 3سال اخیر و با ایجاد حساسیت‌های زیاد نسبت به دوربین‌های تله‌ای انجمن یوزپلنگ ایرانی، فقط منطقه میاندشت در خراسان شمالی مورد پایش این انجمن قرار گرفته است. عطیه تک تهرانی، کارشناسِ تنوع ‌زیستی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: در استان یزد گزارش محیط‌بانان فقط از حضور 4یوز نر خبر می‌دهد و در این سال‌ها هیچ گزارشی از یوز ماده ،توله‌های جدید و یا لاشه یوز منتشر نشده است. در میاندشت سال گذشته هیچ عکس و شواهدی از حضور یوز به‌دست نیامد. آخرین نری که توسط دوربین‌های تله‌ای ثبت شد (یارقلی) در سال97 در تصادف جاده‌ای کشته شد. خراسان رضوی نیز با وجود گزارش‌هایی که در مورد یوز توسط اهالی بومی به‌دست آمده ولی هیچ‌گاه به‌عنوان زیستگاه به‌حساب نیامده است. تا زمانی که تمام زیستگاه توران و نه فقط مناطق حفاظت‌شده، دوربین‌گذاری نشود نمی‌توان در مورد جمعیت آنها صحبت دقیقی کرد. ضمن اینکه توله‌های نابالغ جزو جمعیت به‌حساب نمی‌آیند. در خوش‌بینانه‌ترین حالت جمعیت یوز در ایران با اطلاعات ناقص موجود بیشتر از 20فرد نیست. جمعیت یوز بسیار کم است و باید روش‌های تکثیر در اسارت با جدیت بیشتری و با مشورت متخصصان ادامه پیدا کند.