راوی زندگی جوانان عصر رضاشاه

  علی بزرگیان 

در نیمه دوم حکومت رضاشاه، زمانی که اختناق گسترش یافت و تیرگی و یأس بر رمان اجتماعی چیره شد، در میان قصه‌نویسان محمد مسعود جایگاه دیگری یافت.
 او که مهم‌ترین نماینده ژانر رمان اجتماعی در این دوره است، در آثارش داستان جوانانی را می‌گوید که عمرشان با کار بی‌حاصل اداری و سیر مداوم در مراکز تفریحی و کوچه‌های آن قلعه بدنام تباه شده است. مسعود که بیشتر روزنامه‌نگار بود تا رمان‌نویس اما رمان‌های گزنده‌ای درباره فساد اجتماعی و سرگردانی نسل جوان روزگار خود نوشت و بر پوچی و ملال‌انگیزی و آینده مبهم و اضطراب‌انگیز روزگارش تأکید کرد.
 او در رمان‌های سه‌گانه‌اش «تفریحات شب»، «در تلاش معاش» و «اشرف مخلوقات» طرحی انتقادی از سیمای زندگی تحصیلکردگان را با زبانی بی‌پروا ترسیم کرد و گزارشگر وضعیت جامعه‌ای بود که جوانانش زیر فشار استبدادی سهمگین، تنها و ترسان، به بی‌عاری و خودکشی گرایش می‌یابند.
 هر چند که به قول منتقدی، احساسات بر کارش غلبه داشت و با پرگویی و موعظه‌گری هماهنگی درونی اثر را مختل می‌کرد، اما واقع‌نگری و پرداختن به گرفتاری‌های روزمره سبب شد که داستان‌هایش از نظر ثبت زبان، روحیه و شیوه زیست جوانان دوره رضاشاه، ارزشی جامعه‌شناسانه بیابند. 
محمد مسعود این نویسنده خشمگین و مستأصل که متأثر از نویسندگان رمانتیک با بینشی سوگنامه‌ای بود و زندگی بینوایان را با ناتورالیسمی چرک و تیره توصیف می‌کرد، تنها راه چاره برای این همه فلاکت را خواب و فراموشی می‌دانست.