سرنوشت بانک شاهی

سعید برآبادی 

بانک شاهی، نخستین بانکی بود که حکومت وقت می‌خواست به‌عنوان نماد اقتصاد و بانکداری دوران رضاخانی بسازد، بنابراین باید یکی از بهترین ساختمان‌های میدان توپخانه از آب درمی‌آمد. بانک شاهی قرار بود امروزی باشد اما نشانه‌ای از گذشته نیز داشته باشد و حالا که دارد دقیقا جا پای بانک «ایران و انگلیس»، می‌گذارد، نشانه‌های معماری مدرن کشورهای پیشرفته چون آلمان نیز در آن مشهود باشد. برای شروع، رضاخان دستور تخریب ساختمان «بانک شرق» که در واقع خانه «میرزا قهرمان امیرلشکر» بود را صادر کرد. میرزا قهرمان در تاریخ سیاسی قاجارها نقش مهمی داشته است؛ حمدالله مستوفی در کتاب «زندگانی من»، شرح می‌دهد که چطور امیرلشکر با پرداخت پیشکش به ناصرالدین‌شاه مجوز گرفت تا سردر و ایوان خانه خود را به سمت میدان توپخانه باز کند و در واقع شاید بشود گفت که یکی از نخستین تخلفات شهرسازی تهران در همین پرونده سند خورده است.  در اینکه معمار بنای فعلی این بانک یک غیرایرانی است شکی نیست چرا که استاد حسین لرزاده که کار کاشی‌کاری این ساختمان را انجام داده در خاطراتش به این موضوع تأکید کرده و نامی از مهندس کل که معماری انگلیسی بوده، برده است. 2 سال طول کشید تا مردم نخستین بانک حکومت وقت را ببینند؛ ساختمانی با آجرهای قرمز و تزئینات داخلی کاملا سنتی معماری ایران و بدنه و استراکچر و پلانی وام گرفته از معماری اروپا.
 به این سبک معماری، سبک ملی می‌گویند اما در واقع تعارفی است این نامگذاری و باید آن را شروع دوره معماری نئوکلاسیک ایرانی دانست که از یک‌سو وامدار گذشته باشکوه داخلی بوده و از سوی دیگر نشانه‌ای برای تبعیت از معماری نوین اروپا.