فاشیسم وطنی

حافظ روحانی  
گاه سیاست رضاشاه را با اصطلاح تجدد آمرانه توصیف می‌کنند؛ به این معنی که سیاست رضاشاه مدرن‌سازی کشور در قالب اجبار بود. بخشی از سیاست در آثار معماری نمود پیدا می‌کند که نمونه‌‌اش را در معماری 2بنای مهم این دوره می‌توان مطالعه کرد؛ عمارت شهرداری رشت و نمونه کلیدی و بسیار مهم، کاخ شهرداری تبریز. گفته می‌شود که معماری فاشیستی تأثیرگذارترین جریان معماری بر معماری رضاشاهی و تجدد آمرانه او بود. معماری موسوم به فاشیستی تنها 15سال دوام آورد (1945-1930)، ولی حجم ساخت‌وساز در این دوره به‌شدت بالا بود. یکی از دلایل این امر اصرار حاکمان فاشیست بر سرعت ساخت‌وساز بود که به ساخت تعداد فراوانی بنا در این دوره منجر شد.
برای معماری فاشیستی 3ویژگی را برمی‌شمارند؛ سرعت ساخت‌وساز، گرایش به عظمت و پایداری. گفته می‌شود که اصرار حکام فاشیست حقارت فرد در برابر قدرت ایدئولوژی و نمایش قدرت خداگونه دیکتاتور بوده است.
مهم‌ترین نمونه این طراحی را می‌توان در ساختمان شهرداری رشت و البته در کاخ شهرداری تبریز مشاهده کرد که امروز مهم‌ترین نمونه از این سبک معماری و اصطلاح تجدد آمرانه شناخته می‌شود. از دیگر ویژگی‌های این ساختمان‌ها حضور شرکت‌ها و معماران خارجی، به‌خصوص آلمانی است که نشان می‌دهد این شباهت چندان عجیب نیست. در واقع آنها همان شکل از معماری که پیش‌تر در دوره نازی‌ها اجرا شده بود را در ساختمان شهرداری‌ها به‌کار بردند. ساختمان شهرداری تبریز را معماران آلمانی طراحی کردند. ساخت این عمارت برعهده اوهانجانیان، مهندس ارمنی بلدیه وقت و یک معمارمحلی با نام حاج‌محمد بود. طرح این کاخ با الگوبرداری از عقاب در حال پرواز اجرا شد. نمای سنگی، برج بلند ساعت و تأکید روی ورودی اصلی نشان می‌دهد که چگونه معماران آلمانی این طرح را از معماری نئوکلاسیک اروپایی الهام گرفته‌اند.