هستة خسته

مائده امینی_روزنامه نگار

کمتر کسی فکرش را می‌کرد بورس در روزگاری اینطور بر سر زبان‌ها بیفتد. از رئیس‌جمهور گرفته تا ساکنان روستای مال ملأ و از سخنگوی دولت گرفته تا کارشناسان قدیمی بازار سرمایه، همه از بورس، سوددهی و بازدهی بالا حرف می‌زنند. کار به جایی رسیده که بازاری که روزگاری فقط میزبان فعالان اقتصادی و عده معدودی از مردم بود، سرازیر شدن۵۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی را در 3‌ماه ابتدایی سال تجربه کرده است و این در حالی است که حجم ورود نقدینگی به بورس در سال۹۸ تنها حدود ۳۰‌‌هزار میلیارد تومان بوده است. به‌واسطه تشویق‌های رسانه‌ای، در 3ماه نخست سال‌جاری بیش از 3میلیون و 500هزار نفر وارد بازار سرمایه شدند (براساس آمار مشارکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه)؛ هجمه‌ای که نظم بازار را به‌هم زده و هسته معاملات را دچار مشکلات جدی کرده است. به‌روز‌نبودن هسته معاملات، آسیب بزرگی، هم به کارگزاری‌ها و هم به سهامداران وارد می‌کند. روح‌الله دهقان، مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس، در این‌باره به همشهری می‌گوید: سازمان بورس ظرفیت‌های مربوطه را تا حدامکان افزایش داده است و حتی می‌توان گفت که در مواردی خاص ،آن را 20برابر کرده، اما واقعیت این است که فرایند تجهیز کردن، امر زمانبری است و درنهایت از رشد بازار عقب می‌ماند. او بر این باور است که در هیچ ‌کجای دنیا این تعداد سهامدار به‌طور مستقیم وارد بازار سرمایه نمی‌شوند.

چرا تأخیر در هسته خطرناک است؟
تعداد معاملات در بازار سرمایه بسیار بالا رفته است. تا همین یکی، دو سال پیش روزانه 100هزار معامله در بورس انجام می‌شد، اما امروز این رقم به روزی 4 تا 5میلیون رسیده است. تعداد معادلاتی که هسته می‌تواند در یک ثانیه به ثبت برساند، تعداد مشخصی است. افزایش حضور افراد و به تبع آن تعداد معامله‌ها باعث شده هسته دیگر جوابگوی سهامداران نباشد و سفارش‌ها پشت هسته صف می‌شوند. بنابراین سهامداران که از طریق پنل آنلاین کارگزاری‌ها سفارش‌های خود را به هسته ارسال می‌کنند گاهی اوقات با20دقیقه تأخیر در سفارش‌های خود مواجه می‌شوند. این یعنی سفارش شما احتمالا با قیمت 20دقیقه بعد انجام می‌شود. این تأخیر برای افرادی که سرمایه زیادی وارد بازار کرد‌ه‌ا‌ند یا برای خرید و نوسان‌گیری در لحظه‌های طلایی آماده‌اند، ضرر هنگفتی به همراه دارد.

افزایش ظرفیت‌ها از رشد بورس جا مانده 
روح‌الله دهقان، مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس، به همشهری می‌گوید: فرصت توسعه از ما گرفته شده است. حجم زیادی از تراکنش‌ها باید در زمان کوتاه به ثبت برسند. با توجه به ظرفیت‌های موجود این حجم زیاد می‌تواند موجب بروز کندی در سامانه شود. اما باید بدانیم تقویت ظرفیت‌ها امری زمانبر است. اگرچه ما به‌طور جدی دنبال دستیابی به این مهم هستیم، اما نباید فراموش کنیم که افزایش ظرفیت‌ها با رشد بازار همراه است. بگذارید یک مثال بزنم. حدود 3 هفته پیش، در بورس و فرابورس مجموعا 2میلیون معامله به ثبت رسانده بودیم، اما امروز این حجم به بیش از 3میلیون در روز افزایش پیدا کرده ‌است؛ در فاصله‌ای کوتاه 50درصد افزایش معاملات را تجربه کرده‌ایم. آیا توسعه‌های فنی می‌توانند پابه‌پای این رشد جلو بیایند؟ 
او می‌افزاید: ما بیش از 4ماه است که افزایش ظرفیت و توسعه زیرساخت را در برنامه خود گذاشته و پیگیری کرده‌ایم. اواخر سال گذشته حجم معاملات بورس و فرابورس به‌طور میانگین یک‌میلیون بود. اگر ما ظرفیت را افزایش نداده بودیم امروز امکان خرید و فروش در بازار سرمایه وجود نداشت.

چرا این‌بار هم دیر شد؟ 
رشد بورس اگرچه در ماه‌های اخیر پرشتاب‌تر از همیشه محقق شده، اما سال 98 هم سال پررونقی برای این بازار بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این بازار در یک سالی که گذشت 157درصد بازدهی را به ثبت رسانده است. آیا پیش‌بینی چنین روزی اینقدر سخت بود؟ آیا بهتر نبود پروژه زمانبر توسعه زیرساخت زودتر کلید بخورد؟ دهقان در پاسخ به این سؤال‌ها می‌گوید: ما در این امر تعللی نکردیم. ظرفیت‌های الان سامانه اصلا با ظرفیت‌های فروردین 98 قابل مقایسه نیست.
این مقام مسئول می‌افزاید: اگر بخواهم این افزایش ظرفیت را با اعداد برای شما ملموس کنم می‌توانم درباره یک ماژول با شما صحبت کنم. براساس داده‌هایی که از سامانه به‌دست ما رسیده، ماژول محاسبه قیمت در پایان سال97 تقریبا در هر دقیقه 2500تا 2700قیمت پایانی را محاسبه کرده و به ثبت رسانده است. همان ماژول اکنون 40هزار قیمت پایانی در یک دقیقه را محاسبه می‌کند. ظرفیت حدودا 20برابر شده، اما امروز ما باید در یک دقیقه 200هزار معامله انجام دهیم. طبیعتا هسته معاملاتی نمی‌تواند پاسخگوی این حجم باشد و از رشد بازار جا می‌ماند.
او ادامه می‌دهد: بگذارید نمونه دیگری از افزایش ظرفیت را برایتان شرح دهم. اواخر سال97 یا اوایل سال98 اگر تعداد سفارش‌ها در یک سهم (چه سمت خرید، چه سمت فروش)‌ بیشتر از 17هزار سفارش می‌شد ما نمی‌توانستیم نماد را بازگشایی کنیم. امروز اما توانایی پشتیبانی بالغ بر 80هزار سفارش را داریم و نمادها در همین بازه به‌راحتی بازگشایی می‌شود. اما این روزها ناگهان با یک نماد پرطرفدار برخورد می‌کنیم که در یک بازه زمانی کوتاه 200هزار سفارش برای آن درخواست می‌شود.
این روزها تأخیرهای هسته همه را کلافه کرده است. تا کی سهامداران باید خسارت کندی سامانه را بدهند؟ دهقان در این‌باره توضیح می‌دهد: در پایان سال97، هسته در هر ثانیه حدود 700-600 تراکنش را می‌پذیرفت، امروز این عدد به 3هزار تراکنش در ثانیه رسیده است. این در حالی است که امروز و در ساعات ابتدایی بازار، زمان‌هایی بوده که چندصدهزار transaction در سامانه به ثبت رسیده است. اما من یک سؤال از شما دارم. ما باید برای چه حجمی از تراکنش خود را آماده کنیم؟ چقدر توسعه بدهیم که پذیرای این حجم از سهامدار باشیم؟