از صبا مهر آموختم

شهره کیانوش‌راد ـ روزنامه نگار

چند ویولن ساخت اما هیچ کدام مورد تأیید ابوالحسن صبا قرار نگرفت. ابراهیم قنبری‌مهر وقتی هنوز سن و سالی نداشت به‌دلیل علاقه به حرفه نجاری وارد دنیای موسیقی و ساخت ساز شد. او اگرچه ابتدا با ساخت ویولن به شهرت رسید اما پس از برگشت از فرانسه تمام وقت خود را صرف ساخت سازهای ایرانی و برطرف کردن مشکلاتی که در سازها وجود داشت کرد. او سال1334 نخستین کارگاه ساز‌سازی‌ را در اداره هنرهای زیبا بنیان نهاد و سال1339 از سوی کارگاه ساز‌سازی‌ اداره هنرهای زیبا برای کارآموزی به فرانسه اعزام شد. ابراهیم قنبری‌مهر متولد سال1307 و از هنرمندان برجسته‌ای است که سازهای ساخت او با دستان بزرگ‌ترین نوازندگان خارجی مانند خودسیف و منوهین نواخته شده است. مهمان خانه استاد شدیم و پای صحبت‌های سراسر مهر او نشستیم.
  
«استاد صبا به من می‌گفت مراقب خودت باش. می‌دانست عاشق کارم هستم و مانند یک عاشق ممکن است مرتکب خطا شوم. می‌گفت: ابراهیم! روزی تو به جایگاه خوبی می‌رسی. مراقب باش آن روز آغاز سقوط تو نباشد.» استاد قنبری‌مهر خاطرات خود را با همراهی همسرش مرور می‌کند و برای‌مان از روزی می‌گوید که استاد ابوالحسن صبا همچون معلم و پدری دلسوز کمک کرد تا بتواند دوباره کارگاهش را راه‌اندازی کند: «حال خوشی نداشتم. به‌دلیل مشکلات مالی، کارگاهم را با ابزارش فروخته بودم. این خبر به گوش آقای صبا رسید. مرا خواست و گفت: ابراهیم! چرا ساز نمی‌سازی؟ گفتم: کارگاهم تعطیل شد و هیچ پولی در بساط ندارم که بتوانم دوباره کار را شروع کنم. هنوز کلمات صبا را به یاد دارم. با دست زد روی زانویش و گفت: می‌دانستم تو یک بلایی سر خودت می‌آوری. با هم رفتیم قدمی بزنیم تا درددلی کنم و سبک شوم که خودم را مقابل بانک دیدم. چند دقیقه بعد درحالی‌که صبا 500تومان از حساب بانکی‌اش برداشته بود پیش من آمد. 400تومان به من داد و گفت: با این پول کارگاهت را دوباره راه‌اندازی کن. آن 400تومان زندگی مرا متحول کرد. ابزار خریدم و کارگاهم را راه‌اندازی کردم. کارگاه را سال1332 راه‌اندازی کردم. استاد صبا سال1336 فوت کرد و من ماندم  و یک دنیا حسرت. چندین سال بعد وقتی برای دیدن همسر صبا و دخترشان غزاله رفتم، 100هزار تومان چک‌های مسافرتی روی میز گذاشتم و ماجرا را تعریف کردم. همسر صبا از این کار من خیلی ناراحت شد اما با اصرار من و خواهش غزاله، آن پول را قبول کرد. استاد صبا نخستین معلم من بود و در زندگی من بسیار نقش داشت.» 

جوان بودم و عاشق کار 
«استاد صبا اگر می‌دانست به کارت علاقه داری، تو را به تمرین بیشتر تشویق می‌کرد.» قنبری‌مهر در ادامه مرور خاطراتش می‌گوید:« به یاد دارم ویولنی با چوب افرا ساخته بودم و فکر می‌کردم بهترین ساز را ساخته‌ام. وقتی به استاد صبا نشان دادم نگاهی کرد و سری تکان داد و گفت: خوب است ولی باید بیشتر کار کنی. گفت ویولن‌‌سازی‌ هفت خان رستم است. باید آنقدر کار کنی تا به نتیجه برسی. الان که یادم می‌آید خنده‌ام می‌گیرد که عجب چیزی ساخته بودم و چقدر بزرگوارانه به روی من نیاورد. خود را نباختم و دوباره ساختم تا آنکه استاد صبا آن ویولن را تأیید کرد و گفت این خوب است. اگر امشب برنامه داشتم با این ساز می‌نوازم...»

سفر به فرانسه و سکوی پرش
قنبری‌مهر سال1334 اولین کارگاه ساز‌سازی‌ را در اداره هنرهای زیبا تأسیس کرد و 5سال بعد از سوی این اداره برای کارآموزی به فرانسه اعزام شد. از کارهای منحصربه‌فرد او ابداع تکنیکی زیبا در تزیین سازها با بهره‌گیری از تلفیق ورق برنج و چوب‌های زینتی معروف به مهرکاری(مهرنگار) است که استادان فن نام این تکنیک را از پسوند نام قنبری‌مهر برگزیده‌اند. مهارت او در ساخت ویولن موجب شد تا طی 6‌ماه حضور در فرانسه به‌عنوان ناظر ساخت سازها انتخاب شود. برگشت از فرانسه برای استاد قنبری‌مهر نقطه عطفی در زندگی‌اش بود و موجب شد تا پس از کسب مهارت‌هایی که در ساخت ویولن به‌دست آورده بود سراغ سازهای ایرانی برود. می‌گوید که در فرانسه، نوازنده شهیر روس داوید اویستراخ، ویولنش را دید و او را برای ساخت آن ویولن تحسین کرد. داوید اویستراخ نامه‌ای را برای تأیید کار قنبری‌مهر می‌نویسد که در مجله موزیک چاپ می‌شود. در آن نامه اویستراخ، قنبری‌مهر را جوانی باذوق، خطاب و برای او آرزوی موفقیت کرده بود. خودسیف از نوازندگان ویولن بود و از ویولن ساخت استاد قنبری‌مهر استفاده می‌کرد. استاد قنبری‌مهر می‌گوید: «در بحبوحه روزهای انقلاب و زمانی که خودسیف می‌خواست از ایران برود به من گفت: اگر این ویولن را از من بگیری من می‌میری(به لهجه خودسیف). من جا خوردم و گفتم: استاد این چه حرفی است. ویولن تقدیم شما. بعدها شنیدم که پس از درگذشتش، آن ویولن توسط همسرش به قیمت یک میلیون دلار فروخته شده است.»  استاد قنبری‌مهر، تخصص عالی فنی و هنری در ساخت ویولن داشت اما به این ساز بسنده نکرد و سراغ سازهای ایرانی رفت و توانست با تحقیق در این زمینه، بسیاری از سازهای قدیمی را کامل، سازهای کلاسیک را تکثیر و ایرادات سازهای سنتی ایران را برطرف کند. او می‌گوید: «وقتی از فرانسه برگشتم با خودم فکر کردم که حالا که در ساخت ویولن به مهارت رسیده‌ام بهتر است تمرکزم را بر سازهای ایرانی قرار دهم و در این‌باره تحقیق کنم و از ساز قیچک سیستان و بلوچستان شروع کردم.» قیچک، ساز مهجوری بود اما با تلاش استاد قنبری‌مهر اکنون یکی از سازهایی است که در ارکسترها از آن استفاده می‎شود. استاد علاوه بر ساخت ساز با نوآوری، تغییراتی در سازهای ایرانی به‌وجود آورد. او پس از تحقیق متوجه شد که عود تغییر یافته بربط است:«با تحقیق بر سنگ‌تراشی‌ها و آثار مینیاتور متوجه شدم اندازه ساز از ابعاد نوازنده بزرگ‌تر است. با تغییراتی که در بربط ایجاد کردم، آن را در ابعاد کوچک‌تر ساختم.» ساز عود ساخته استاد قنبری‌مهر به پیشنهاد حسین بهروزی‌نیا، نوازنده در موزه لندن به نمایش درآمد.


 آینده درخشان هنر

فاضل جمشیدی: ابراهیم قنبری‌مهر که به‌گفته خودش سخاوت را از استادش ابوالحسن‌خان صبا و پدرش آموخت و پاکی و درستی را از پدرش، آنگاه که صبا به فرهاد فخرالدینی گفت که دستی هم بر ویولن‌سازی‌ دارم و با انگشتان تیره و تار ناشی از لاک و الکل‌های کارگاهش اشاره کرد که البته شاگردی دارم به نام ابراهیم که آینده‌ای دارد به‌مراتب بهتر و شایسته‌تر از من و... بعدها بود که صبا، ابراهیم را صدا زد و با پای پیاده او را تا خیابان شاه‌آباد تهران برد و یک‌چهارم 500تومان باارزش تنها حساب بانکی‌اش را نگه داشت و بقیه را به او داد و گفت: «برو و کارگاه ویولن‌سازی‌‌ات را راه‌بینداز...»
ابراهیم از همان کودکی، صداقت و پاکی را از پدرش آموخت که او را برای چیدن سیب از باغی توبیخ کرد و گفت: «این سیب را که از درخت کندی، نخور... چرا که از مالک باغ اجازه نداشتی...»  بعدها با حمایت‌های مادی- معنوی صبا و در سایه اخلاق و کردار پدر، آموخت و رشد کرد و سازهایش پروازکنان به‌دست منوهین‌ها، لقمان ادهمی‌ها، رحمت‌الله بدیعی‌ها، پهلبدها و... رسید و ساز بربط او در موزه لندن جا گرفت. تارها و سه‌تارهای مهرکاری‌اش شهره خاص و عام شد و تحقیقات و اقداماتش در رفع عیب سازهای مختلف از قیچک، کمانچه، سنتور، تار و سه‌تار به همراهی آموزش‌های خالصانه مخلصانه و بدون چشمداشت مالی و حتی حق مسلم معلمی‌اش جهانگیر شد و معروف و مشهور و همزمان و به موازات اخلاق ناب او که برگرفته از شعار و ایده صبا بود که اول اخلاق، دوم اخلاق و بعد هنر! درس و سرمشق بزرگان کشور شد و خواهد شد.



 یاد در روزگار زندگی

شهرداری تهران همزمان با تولد 92سالگی استاد قنبری‌مهر به پاس سال‌ها تلاش استاد برای شناسایی سازهای ایرانی نام بوستان شقایق را به شقایق‌مهر تغییر داد. این تغییر نام به درخواست جمعی از موسیقیدانان پس از تأیید اعضای شورای شهر تهران به همت شهرداری منطقه2 انجام شد. به‌گفته همسر استاد، بسیاری از علاقه‌مندان به موسیقی و اهالی برای دیدن استاد به این بوستان می‌آمدند و می‌دانستند قنبری‌مهر برای پیاده‌روی و استراحت به بوستان شقایق می‌رود. اکنون در زمان حیات استاد نام بوستان شقایق به شقایق‌مهر تغییر یافته تا نام این چهره برای مهمانان این بوستان همیشه زنده بماند.



آخرین خبر

پاسداشت استاد ابراهیم قنبری‌مهر، خالق سازهای ماندگار ایران همزمان با تغییر نام بوستان شقایق به شقایق‌مهر، شنبه ۱۱ مرداد ۱۳۹۹ ساعت ۱۹ برگزار می‌شود. این مراسم به‌صورت آنلاین در شبکه‌های اجتماعی پخش خواهد شد.