گزارش
زنان، معابر ناامن پایتخت را معرفی می‌کنند
محمدرضا جوادی یگانه، معاون امور فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران: در طرح «شهر امن برای زنان» به‌دنبال امن‌سازی معابر پرتردد شهر برای بانوان هستیم
زهرا فسایی، طراح شهری: امنیت زنان در معابر شهری، مغلوب نگاه مردان در طراحی شهری شده است
الهام مصدقی‌راد ـ خبر‌نگار
وزارت کشور در سال95 پژوهشی در مورد آزار زنان در مراکز شهرستان‌ها انجام داد. بخشی از نتایج این پژوهش که با بررسی 82هزار نمونه انجام شده، درخصوص شهر تهران اعلام می‌کند که بیش از نیمی از زنان در تهران تجربه بوق‌زدن ماشین‌ها و 40درصد تجربه متلک‌شنیدن را داشته‌اند. محمدرضا جوادی یگانه، معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری تهران به‌تازگی در حساب توییتری خود با اشاره به این پژوهش آورده است: «...15درصد زنان هم تجربه لمس به‌عنوان آزار داشته‌اند. تجاوز انتهای زنجیره‌ای است که ابتدایش مردی است که به خود حق نگاه خیره و بوق‌زدن به هر زنی در خیابان را می‌دهد...» این مسئله اما تنها مختص تهران نیست و آنگونه که معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری اشاره کرده آمار شهرهای مرکز شهرستان نیز در مجموع تفاوت چشمگیری با تهران نداشته‌اند. مزاحمت‌های خیابانی و ایجاد احساس عدم‌امنیت در زنان، همان اندازه که از بعد اجتماعی قابل بررسی است از دیدگاه طراحی شهری نیز قابل تحلیل و پیگیری است. بی‌توجهی به برخی عوامل در توسعه یا طراحی فضاهای شهری، موجب بروز عدم حس امنیت در زنان شده و در برخی موارد شرایط را برای بروز انواع مزاحمت‌ها برای این قشر فراهم می‌کند. سال گذشته معابر و نقاط ناامن از نظر زنان، در منطقه10 شناسایی شد و قرار است به مرور در کل مناطق اجرایی شود. مطالعات پژوهشگران و طراحان شهری نشان داده زنان در معابر نسبتا شلوغ، دارای نور کافی و معابر عریض و همچنین فضاهایی که کالبد فعال و متناسب با زنان دارند، بیشتراحساس امنیت کرده و از این معابر به‌راحتی عبور خواهند کرد. این مطالعات نشان داده شکست یا موفقیت یک فضای شهری به میزان تناسب حضور زنان و مردان در یک فضا ارتباط دارد. به‌عبارت دیگر هرقدر این حضور به تساوی نزدیک باشد، آن فضای شهری با تمام خصیصه‌هایش موفق عمل کرده و درست طراحی شده است.
شاخصه‌های طراحی شهری، تنها عامل ایجاد ناامنی برای زنان نیست
اواخر سال گذشته منطقه10 تهران به‌عنوان منطقه پایلوت برای بررسی احساس امنیت زنان انتخاب شد. در این طرح طی چند‌ماه بررسی و پژوهش رودررو که با زنان این منطقه انجام شد، معابر و نقاط ناامن از دید زنان شناسایی شد. نتایج به‌دست‌آمده موارد قابل توجهی را نشان می‌داد. زهرا بهروز آذر، مدیرکل بانوان شهرداری تهران به همشهری می‌گوید: «در مواردی زنان فضاهایی را به‌عنوان معبر ناامن معرفی کردند که دارای شاخصه‌های طراحی نامطلوب نبوده و در زمره فضای بی‌دفاع شهری محسوب نمی‌شدند اما جو حاکم بر آن معبر، موجب عدم‌تمایل زنان برای عبور از آن مکان شده بود. به‌عنوان مثال، چهارراهی شلوغ و پرتردد که ایستگاه وسایل حمل‌ونقل عمومی در آن قرار دارد، ازجمله این نقاط بود که زنان به‌دلیل تجربه آزار کلامی، علاقه‌ای به عبور از این نقطه نداشتند.» علی مدنی‌پور، استاد طراحی شهری دانشگاه نیوکاسل در همایش شهر دوستدار زنان که حدود 4سال قبل در تهران برگزار شد تأکید کرد که زنان بر اساس شلوغی و خلوتی، مسیر حرکت خود را انتخاب می‌کنند و گزینه آنها عمدتا مسیرهای نسبتا شلوغ و نه بسیار شلوغ است؛ چراکه در شلوغی اجتماعی احساس راحتی بیشتری دارند. مکانی که بهروز آذر به آن اشاره می‌کند در زمره مکان‌های بسیار شلوغ است و معمولا زنان آزار کلامی را در این نقاط تجربه می‌کنند. اما زنان در معابر و نقاط خلوت، تاریک و دور از دید نیز احساس عدم‌امنیت کرده و عمدتا تجربه آزار بصری یا لمس را داشته‌اند و یا از ترس وقوع چنین تجربیاتی، این معابر را برای تردد انتخاب نمی‌کنند. بررسی‌های اداره کل بانوان در منطقه 10نیز تقریبا به همین نتایج رسیده است.
احساس ناامنی زنان، در شهرک‌های جدید حاشیه‌ای زیاد است
برخی طراحان شهری معتقدند از آنجا که طراحی و توسعه شهرها با غلبه نگاه مردان انجام شده، نیازها و روحیات زنان در این فرایند مغفول مانده و به آن بی‌توجهی شده است. یکی از این موارد نوع کاربری‌های موجود در یک راسته خیابان است. زهرا فسایی، طراح شهری به همشهری می‌گوید: «به‌جز معابر باریک و تاریک، زنان تمایلی به عبوراز خیابان‌های با کاربری و مشاغل مردانه ندارند، مشاغلی مانند فروش ابزارآلات، صافکاری و مکانیکی و... همچنین زمانی که مقیاس فضا از مقیاس محلی فراتر رود این احساس ناامنی در زنان ایجاد می‌شود که لازم است در طراحی‌های شهری به این موارد توجه شود.» او البته در مورد شهرهای بزرگ مانند تهران به مناطق جدید شهری و شهرک‌سازی‌‌های حاشیه این شهرها نیز اشاره کرده و آنها را نیز عاملی در ایجاد احساس عدم‌امنیت برای بعضی گروه‌ها ازجمله زنان می‌داند. فسایی می‌گوید: «در این مناطق جدید که معمولا بارگذاری جمعیت بالایی هم انجام می‌شود، به‌دلیل عدم‌شناخت افراد از یکدیگر احتمال بروز رفتارهای مخل امنیت به‌خصوص برای زنان افزایش می‌یابد.» او خلاف این مسئله را با اشاره به یکی از محله‌های منطقه5 بیان کرده و می‌افزاید: «محله حصارک از نقاط روستایی است که چند سال قبل به جمع مناطق شهری افزوده شد. ساکنان این منطقه عمدتا اقوام و بستگان یکدیگرند و به‌دلیل همین شناخت، زنان و دختران حتی در معابر تاریک و فضاهای بی‌دفاع موجود در این محله، احساس عدم‌امنیت ندارند.» این همان مسئله‌ای است که در قالب بررسی‌های اجتماعی در مطالعات ناامنی زنان قابل پیگیری است. به گفته بهروز آذر، مدیرکل بانوان شهرداری تهران، معابر ناامنی که زنان منطقه10 معرفی کرده‌اند هم از نظر کالبدی دچار تغییر خواهند شد و هم مداخلات فرهنگی با کمک تشکل‌های مردمی و دیگر ارگان‌ها در موردشان اجرا می‌شود.
مکث
رفع نقاط ناامن با اقدامات کالبدی و فرهنگی
معابر و نقاط ناامنی که زنان ساکن منطقه10 معرفی کرده‌اند، قرار است از 2منظر اقدام عملیاتی در موردشان انجام شود. آنگونه که مدیرکل بانوان شهرداری می‌گوید: بخشی از این ناامنی‌ها با نصب و افزایش روشنایی، حذف کانکسی که معتادان در آن حضور دارند، کوتاه‌کردن شمشادها و... برطرف می‌شود و هم‌اکنون نیز در حال اجراست. بخش دیگری نیز نیازمند اقداماتی همچون ایجاد فضاهای مکث و تعامل یا دایر‌کردن محل بازی کودکان است تا زنان برای عبور از این معابر، احساس امنیت بیشتری داشته باشند. اما برخی دیگر از اقدامات باید در حوزه فرهنگی اجرایی شود. بهروز آذر تأکید می‌کند: «بسیاری از اوقات، مردان و پسرانی که با کلام خود موجب آزار روحی زنان می‌شوند، مورد آموزش قرار نگرفته و از تأثیرات آن بی‌اطلاعند و این کار را صرف یک تفریح و وقت‌گذرانی انجام می‌دهند. بررسی‌های ما نشان داد در برخی از این نقاط، ارتباط این افراد با مراکز سرگرمی و تفریحی در محله قطع است یا اصلا چنین مراکزی وجود ندارد.» آنگونه که بهروز آذر می‌گوید؛ قرار است تا پایان سال معابر و نقاط ناامن در 22منطقه تهران و با کمک زنان ساکن در همان مناطق شناسایی شده و سپس اقدامات اجرایی در حوزه کالبدی برای رفع مشکلات و تامین امنیت زنان اجرایی شود.
