محل تولد روزنامه‌ها

بهنام سلطانی

ظهور پدیده‌ای به نام شبکه‌های اجتماعی و اقبال عجیبی که مردم به آن نشان دادند نفس رسانه‌های مکتوب را به شماره انداخته است. روزگاری که بسیاری از مردم هر روز صبح در صف خرید روزنامه‌ها و مجله‌های رنگارنگ می‌ایستادند سپری شده و ترجیح عموم این است که در شبکه‌های اجتماعی و به‌طور آنی از همه اتفاقات ریز و درشت با خبر شوند. این واقعیت امروز رسانه‌های مکتوب است، اما برای قشر سنتی جامعه و مخاطبانی که تحلیل‌های دست اول را به خبرهای آنی و زودگذر ترجیح می‌دهند، روزنامه چیز دیگری است. شاید به همین دلیل موجه است که روزنامه‌ها و مجله‌ها هنوز نفس می‌کشند و چاپخانه قلب تپنده رسانه‌های مکتوب به شمار می‌رود. چاپخانه شماره یک همشهری در کیلومتر 14جاده مخصوص کرج هم چنین حکمی دارد و اغراق نیست اگر بگوییم شاهرگ حیاتی یکی از بزرگ‌ترین مؤسسه‌های رسانه‌ای خاورمیانه است، با دستگاه‌های غول‌آسا و کارکنان زحمتکشی که کمتر دیده می‌شوند، اما چه‌کسی است که نداند در پروسه آگاهی‌بخشی به مردم نقش مهمی ایفا می‌کنند. چاپخانه روزنامه همشهری یکی از بزرگ‌ترین و مجهزترین چاپخانه‌های کشور است و پروسه چاپ روزنامه از غروب هر روز شروع می‌شود و تا بامداد پایان می‌یابد. آگاهی از سیر مراحل چاپ روزنامه‌ای که نزدیک به 3 دهه از عمر آن سپری شده خالی از لطف نیست.

وقتی رنگ‌ها تفکیک می‌شوند
هر کاری برای چاپ به مجموعه‌ای اقدامات پیش‌مقدماتی نیاز دارد. در چاپ افست هم، پروسه چاپ روزنامه با تولید و تهیه صفحات فلزی که به ماشین چاپ بسته می‌شود و به آنها پلیت می‌گویند شروع می‌شود. صفحات روزنامه در بخش فنی و به‌صورت تک‌صفحه‌ای بسته می‌شود و فایل‌های PDF با امواج رادیویی که سرعت بالایی دارند در اختیار چاپخانه و واحد پلیت ستر قرار می‌گیرد. وظیفه این واحد این است که تک صفحات را به‌گونه‌ای کنار هم قرار بدهد و به‌اصطلاح صفحه‌بندی کند که پس از چاپ، شماره صفحات پشت سر هم قرار بگیرند. در واحد پلیت‌ستر، صفحات به 4رنگ اصلی آبی، قرمز، زرد و مشکی تفکیک شده و برای هر رنگ یک پلیت مجزا برای چاپ تهیه می‌شود. تبدیل فایل به پلیت را می‌توان نقطه آغاز مرحله چاپ روزنامه، مجلات، کتاب‌ها و بروشورها دانست.

شروع عملیات چاپ
ماشین‌های غول‌پیکر چاپ افست رول همانگونه که از اسم‌شان پیداست با کاغذهایی که به‌صورت رول هستند تغذیه می‌شوند. عرض این کاغذها 100سانت و طول آنها 1000متر و وزن هر کدام بین 500تا 700کیلوگرم است. این رول‌ها در قسمت تغذیه ماشین چاپ قرار می‌گیرد تا عملیات چاپ شروع شود. زمانی که رول به انتهای خود نزدیک می‌شود، رول دوم وارد مدار می‌شود و سرعت خود را با دستگاه یکی می‌کند تا تعویض رول در زمان مناسب انجام شود. عملیات تعویض رول بارها در طول شبانه‌روز و کار با ماشین تکرار خواهد شد تا روند چاپ مختل نشود.

جادوی چاپ با مرکب و آب
در هر ماشین چاپ به فراخور تعداد رنگ‌ها یونیت چاپ تعبیه شده است. یونیت‌ها از مخازن مرکب حاوی 4 رنگ اصلی، لوله‌های انتقال‌دهنده مرکب، مخازن آب و لوله‌های انتقال‌دهنده آب به سطح پلیت تشکیل شده. در ماشین چاپ افست، عملیات چاپ از تضاد آب و چربی انجام می‌شود. یعنی جاهایی از پلیت که مطلب چاپی قراردارد مرکب به‌ خود می‌گیرد و آب به آن نفوذ نمی‌کند و جایی که قرار است سفید بماند آب را به ‌خود می‌گیرد تا مرکب نفوذ نکند. در نتیجه مطالب چاپی با فشار از پلیت‌ها به سطح لاستیک‌ها انتقال می‌یابد و عملیات چاپ روی کاغذ روزنامه شروع می‌شود. از این‌رو یونیت‌ها جزو مهم‌ترین اجزای ماشین چاپ افست محسوب می‌شوند و در فرایند چاپ روزنامه نقشی کلیدی ایفا می‌کنند.

اپراتورها فرمان می‌دهند
اینجا یکی از مهم‌ترین بخش‌های چاپخانه افست رول همشهری است؛ جایی که اپراتورها با نهایت دقت، روند عملیات چاپ را زیرنظر می‌گیرند. در بخش اپراتوری و روی میز اپراتور، کلید‌های متعددی برای کنترل قسمت‌های مختلف ماشین چاپ تعبیه شده که از آنها برای تنظیم رنگ‌ها و میزان مرکب‌دهی و بالانس آب استفاده می‌شود. رنگ‌های با کیفیت و خطوط شفافی که هر روز با ورق زدن روزنامه مشاهده می‌کنید، حاصل نظارت دقیق اپراتورهای این بخش است. کاری که آنها انجام می‌دهند مثل نظارت مهندس ناظر ساختمان‌ها برای ساخت بنای استاندارد و با کیفیت است. بخش اپراتوری را می‌توان اتاق فرمان چاپخانه دانست، چرا که همه دستورات لازم برای بالا بردن کیفیت چاپ از همین جا صادر می‌شود.

گرم‌ترین جای چاپخانه
پس از تکمیل عملیات چاپ، کاغذ‌ها در مواجهه با آب و مرکب و الکل خیس می‌شوند اما قسمتی در ماشین چاپ تعبیه شده که خشک کن نام دارد و کارش خشک کردن کاغذ روزنامه چاپ خورده است. خشک‌کن یک مشعل حرارتی دارد که حدود 760درجه سانتی‌گراد گرما تولید می‌کند. بخش دیگری هم دارد به نام پانچر که کاغذها از بین آنها عبور می‌کنند و گرمایی حدود 130درجه از بالا و پایین به آنها منتقل می‌شود. به همین سادگی، کاغذ در لحظه عبور خشک می‌شود، اما نه می‌سوزد و نه زرد می‌شود. اگر بنا به هر دلیلی ماشین چاپ به ‌طور ناگهانی از کار بیفتد و خاموش شود، مشعل خشک‌کن خاموش می‌شود و پانچرها از مدار خارج می‌شوند تا به کاغذها آسیبی وارد نشود. اینجا گرم‌ترین بخش چاپخانه است.

کاغذها برش می‌خورند
حالا دیگر به بخش‌های پایانی پروسه چاپ روزنامه نزدیک شده‌ایم. بعد از عبور از یونیت‌های غول‌پیکر به انتهای ماشین چاپ می‌رسیم که فولدر نام دارد. کاغذها بعد از چاپ‌خوردن و عبور از قسمت خشک‌کن هنوز به ‌صورت رول مانده‌اند و حالا وقت برش خوردن آنهاست. فولدرعلاوه بر برش زدن، کاغذها را تا می‌کند و به همان شکل و شمایلی در می‌آورد که روی کیوسک‌ها می‌بینید. این مرحله برای همه کارکنان چاپخانه تکراری به ‌نظر می‌رسد اما تماشای برش خوردن و تا شدن کاغذها هر تماشاگری را که برای نخستین بار به چاپخانه رفته به وجد می‌آورد. این همان قسمتی است که بارها در تصاویر تلویزیونی دیده‌اید و نماد انتشار روزنامه و اهمیت رسانه مکتوب در ایران است. اینجا نقطه پایان عملیات چاپ است.

شمارش، بسته بندی و تمام
بعد از آنکه روزنامه‌ در قطع مورد نظر برش خورد و تا شد، توسط ریل‌های هدایت‌کننده و با نظم و ترتیب خاصی حرکت می‌کند تا به دستگاه شمارش برسد. این دستگاه با توجه به برنامه‌ای که دریافت می‌کند، صفحات روزنامه را در بسته‌های مورد نظر می‌شمارد و بسته‌بندی می‌کند تا روی پالت‌ها قرار بگیرند. هر پالت هم که شامل 200بسته 50تایی است با لیفتراک به واحد توزیع ارسال می‌شود. حالا صفحات روزنامه شامل بسته‌های هشت‌صفحه‌ای به بخش توزیع رسیده و لایی زدن صفحات تنها بخشی است که صفر تا صد آن توسط نیروی انسانی انجام می‌شود. کارکنان این بخش که هر شب ساعت 23:30 سرکار حاضر می‌شوند، هر 8صفحه را با سرعت و مهارت خاصی لای 8صفحه اصلی قرار می‌دهند؛ به‌گونه‌ای که ترتیب 24صفحه روزنامه رعایت شود.بعد هم روزنامه‌ها برای توزیع بین دکه‌دارها به نقاط مختلف تهران و شهرستان‌ها ارسال می‌شود. آنطور که رضا ابراهیم‌زاده، مدیر چاپخانه همشهری می‌گوید به ‌طور تقریبی روزانه بین 6تا 7تن کاغذ در اینجا مصرف می‌شود تا روزنامه همشهری هر روز صبح روی کیوسک برود و در نهایت به‌دست مردم برسد.

ماشین چاپ هشت رنگ
سالن افست ورق هم یکی دیگر از بخش‌های مهم چاپخانه همشهری و جایی برای چاپ جلد همه مجله‌های خوش‌رنگ و لعاب و پرمخاطبی مثل همشهری جوان، دانستنی‌ها و... است که هر روز یا به‌طور هفتگی روی کیوسک‌ها می‌بینید. این سالن به ماشین‌های چاپ هشت رنگ مجهز شده و همانطور که از نام این دستگاه‌ها پیداست به‌طور همزمان 8 رنگ شامل 4 رنگ اصلی و 4 رنگ خاص را چاپ می‌کند. یعنی با 8یونیت چاپ 8رنگ را روی یک کاغذ چاپ می‌کند یا اینکه 4رنگ چاپ می‌کند و توسط سیلندر‌های مخصوص کاغذ پشت و رو شده تا 4رنگ دیگر در پشت کاغذ چاپ شود. کارهایی از قبیل متن و جلد مجلات و کتاب‌ها و بروشورها توسط این ماشین‌ها چاپ می‌شود. سرعت چاپ این دستگاه‌ها شگفت‌انگیز است و 12هزار صفحه رنگی در قطع 100در 70 را در طول یک ساعت چاپ می‌کند.