کلکسیون اولین‌ها اینجاست

پرنیان سلطانی

سال‌های سال پیش روزنامه‌ها همگی از یک دستورالعمل کلی استفاده می‌کردند؛ از نظر شکل و ظاهر، قطع بزرگ‌تری نسبت به امروز داشتند و سیاه و سفید کار می‌شدند، از نظر محتوایی هم عمدتا خط‌مشی‌های سیاسی و حاکمیتی را دنبال می‌کردند. تا اینکه یکباره یک روزنامه تازه‌نفس از راه رسید و با اقدامات نوآورانه‌ای که داشت، توانست بین همه روزنامه‌های قدیمی، قَدَر و پرنفوذ آن دوران، قدعلم کند. روزنامه نوپای آن روز که نامش «همشهری» بود و آمده بود تا نخستین روزنامه شهری و اجتماعی دوران خودش باشد، با خود چندین و چند واژه «اولین» دیگر هم به همراه آورد که همه آنها در تاریخ مطبوعات کشور ثبت و ضبط شد؛ مانند نخستین روزنامه تمام‌رنگی کشور، نخستین روزنامه با قطع مترویی، نخستین روزنامه معتبری که صبح منتشر می‌شد و.... در این قریب 28سالی هم که از انتشارش می‌گذرد، روزبه‌روز به تعداد این اولین‌ها اضافه شد تا جایی که امروز تعداد اولین‌های روزنامه همشهری به عدد 10رسیده است. این در حالی است که برخی از این اولین‌ها، تنهاترین هم هست و همین، ارزش کار پرتیراژترین روزنامه کشور را بالاتر برده است. در این گزارش به بهانه انتشار 8هزارمین شماره روزنامه سنت‌شکن دهه 70، به بررسی اولین‌هایی پرداخته‌ایم که با روزنامه همشهری به تاریخ مطبوعات کشورمان اضافه شده است. اگر می‌خواهید بیشتر در این‌باره بدانید، با ما به 24آذر‌ماه سال 1371بیایید؛ به روزی که نخستین روزنامه شهری و اجتماعی کشور با قطعی متفاوت و به‌صورت تمام رنگی، روی کیوسک‌های مطبوعاتی قرار گرفت.



اولین تمام‌رنگی
تا پیش از انتشار روزنامه همشهری، روزنامه‌ها به‌صورت سیاه و سفید منتشر می‌شدند. تا اینکه در 24آذر‌ماه سال 71و همزمان با روز تولد حضرت فاطمه زهرا(س)، تاریخ مطبوعات ایران نخستین روزنامه رنگی‌اش را به چشم دید. همشهری تمام‌رنگی و چهاررنگ که در 16صفحه منتشر می‌شد، خیلی زود جای خودش را بین روزنامه‌های قدیمی اما بی‌رنگ و روی کشور باز کرد و تیراژش ظرف مدت 6‌ماه از 10هزار نسخه، به100 هزار نسخه رسید! نخستین روزنامه تمام‌رنگی کشور که با قیمت 50ریال منتشر می‌شد، 3سال بعد از انتشارش به تیراژ 400هزار نسخه رسید و جامعه مطبوعاتی کشور را شگفت‌زده کرد. تمام‌رنگی‌بودن روزنامه همشهری خیلی زود به سایر روزنامه‌ها هم سرایت کرد و امروز شاهد آن هستیم که بیشتر روزنامه‌ها به‌صورت چهاررنگ منتشر می‌شوند.





اولین شهری و اجتماعی
یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد روزنامه همشهری در ابتدای دهه 70، رویکرد آن بود. تا قبل از انتشار روزنامه همشهری، روزنامه‌های موجود که کیهان، اطلاعات، جمهوری، رسالت و... بودند، رویکردی سیاسی داشتند و بیشتر خط‌مشی‌های حکومتی را دنبال می‌کردند. اما روزنامه همشهری صرفا یک روزنامه شهری و اجتماعی بود که به‌معنای واقعی کلمه برای شهروندان منتشر می‌شد و هدفش پاسخگویی به نیازهای مختلف مردم جامعه بود. درواقع مدیران وقت این روزنامه سعی داشتند به جای سیاست، به جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی و سبک زندگی مردم بپردازند و بیشتر از آنکه وارد مسائل کلان سیاسی شوند، وجه اجتماعی و شهری را پررنگ‌تر کنند. این نگاه مدیران وقت روزنامه همشهری در نخستین سرمقاله این روزنامه هم دیده می‌شود. در این سرمقاله که با عنوان «چرا همشهری؟» در شماره یک روزنامه منتشر شد، آمده بود: «تلاش دست‌اندرکاران روزنامه این است که در درجه اول مقوله شهر و شهرنشینی و مباحث نظری و کاربردی آن را مورد توجه قرار دهند. در درجه بعدی مسائل مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به میان می‌آید که روزنامه همشهری تلاش خواهد کرد در این عرصه‌ها چهره آرامی به‌خود بگیرد.» به این ترتیب می‌توان گفت روزنامه همشهری، نخستین روزنامه شهری و اجتماعی ایران دوران خودش بود.


اولین روزنامه با قطع مترویی
روزنامه‌های قبل از همشهری، همگی قطع بزرگ‌‌تری نسبت به امروز داشتند که در اصطلاح روزنامه‌نگاران به آنها «ده ستون» گفته می‌شد. همشهری نخستین روزنامه‌ای بود که با قطع امروزی روزنامه‌ها منتشر شد؛ قطعی که به آن «مترویی» می‌گویند. دلیلش هم این بود که همشهری در شرکت چاپ اُفست چاپ می‌شد و قطع ماشین‌های رول این شرکت همین قطعی بود که همشهری با آن منتشر شد؛ درواقع امکان چاپ روزنامه با قطع دیگری وجود نداشت و همین محدودیت، سبب خیر شد! در آن سال‌ها سبک زندگی مردم تغییر کرده بود و مشغله‌های فراوان باعث شده بود تا خواندن روزنامه به داخل ماشین و اتوبوس کشیده شود. برای همین این قطع کوچک‌تر بسیار به مذاق روزنامه‌خوان‌ها خوش آمد و باعث شد تا روزنامه‌های دیگر هم یکی پس از دیگری به این قطع رو بیاورند.


اولین روزنامه معتبر صبح ایران
روال دیگری که تا قبل از انتشار همشهری در عرصه مطبوعات وجود داشت، انتشار روزنامه‌ها به‌صورت عصرگاهی بود؛ یعنی همه روزنامه‌های معتبر ایران بعد ازظهرها روی کیوسک قرار می‌گرفتند. اما باز هم محدودیت‌های شرکت چاپ اُفست به کمک همشهری آمد تا یکی دیگر از «اولین»های مطبوعات ایران به نام این روزنامه پرطرفدار سند بخورد. شرکت چاپ افست در شیفت صبح، کتاب‌های درسی را چاپ می‌کرد، برای همین مسئولان وقت همشهری تصمیم گرفتند روزنامه را شبانه و در شیفت شب افست چاپ کرده و صبح روی دکه‌ها بفرستند. همین اتفاق هم افتاد و همشهری تبدیل به نخستین روزنامه معتبر صبحگاهی شد. جالب اینکه وقتی روزنامه‌خوان‌ها صبح اول وقت به خبرهای دست اول دسترسی پیدا می‌کردند، دیگر انگیزه‌ای برای رفتن به دکه‌های فروش روزنامه در بعد ازظهر نداشتند و همین باعث شد تا روزنامه‌ها یکی‌یکی زمان انتشارشان را از عصر به صبح بیاورند!


اولین روزنامه منتشر‌کننده نشریات محلی
انتشار نشریاتی ویژه محله‌های مختلف نه‌تنها در ایران بی‌سابقه بود بلکه حتی در دنیا هم کم‌نظیر به‌حساب می‌آید. اما روزنامه همشهری در سال1383 نخستین قدم برای دستیابی به این نشریات بی‌سابقه در ایران را برداشت تا یک اولین دیگر به لیست اولین‌هایش اضافه کند. این در حالی است که روزنامه همشهری در انتشار نشریات محلی علاوه بر عنوان اولین، عنوان تنهاترین رسانه کشور را هم یدک می‌کشد. نشریات «همشهری محله» که از ابتدای دهه80 به‌صورت مجزا برای 22منطقه تهران منتشر می‌شد، امروز هم با شکلی دیگر و به‌صورت پهنه‌ای برای پهنه‌های شمال، شرق، جنوب، مرکز و غرب پایتخت منتشر می‌شوند تا شهروندان پایتخت‌نشین جایی برای انعکاس مشکلات محله‌هایشان داشته باشند و در جریان اخبار محل سکونت‌شان قرار بگیرند. ضمن اینکه همشهری محله که امروز عمرش به 16سال می‌رسد، جایی برای پرورش نیروهای مطبوعاتی جوان و مستعد هم بود؛ تا جایی که امروز بسیاری از روزنامه‌نگاران نام‌آشنا و فعال در دنیای مطبوعات، برخاسته از این نشریات محلی منحصر به فرد هستند.


اولین روزنامه با نیازمندی‌های گسترده
تا پیش از انتشار روزنامه همشهری، روزنامه‌های دیگر هم صفحاتی ویژه نیازمندی‌ها داشتند اما وقتی روزنامه همشهری روی کار آمد، نیازمندی‌های این روزنامه تمام‌رنگی که به شکل ضمیمه و با عنوان «پیام همشهری» منتشر می‌شد، گوی سبقت را از دیگر روزنامه‌ها ربود. روزنامه همشهری که عنوان نخستین و تنها روزنامه با نیازمندی‌های گسترده را برای خود محفوظ می‌بیند، در دهه 1380با ثبت 280صفحه نیازمندی و انتشار 30هزار و 877 آگهی در یک روز، رکورد عجیب و غریبی از خودش به جا گذاشت که دیگر بعید است روزنامه‌ای بتواند حتی به این عدد نزدیک هم بشود. روزنامه همشهری علاوه بر صفحات نیازمندی‌هایش، روزهای جمعه نیز ضمیمه‌ای باعنوان «جمعه‌بازار» داشت که در آن آگهی‌های شهروندان برای فروش اجناس دست‌دومشان را به رایگان منتشر می‌کرد. جالب است بدانید  که تعداد صفحات این ضمیمه ویژه روزهای جمعه نیز به 50صفحه رسیده بود.



اولین روزنامه ضمیمه کودکان و نوجوانان ایران
انتشار نخستین روزنامه تخصصی کودکان و نوجوانان در اردیبهشت‌ماه سال1374 باعث شد تا یک عنوان اولی دیگر هم به همشهری برسد. در این سال نشریه‌ای با عنوان «آفتابگردان» ابتدا به‌عنوان هفته‌نامه و بعد به‌شکل روزنامه در 8صفحه رنگی منتشر می‌شد که نه‌تنها نخستین روزنامه تخصصی کودکان و نوجوانان ایران بود بلکه نخستین روزنامه کودکان و نوجوانان در خاورمیانه و جزو نخستین روزنامه‌های کودکان در دنیا به‌حساب می‌آمد. 









اولین روزنامه دارای ویژه‌نامه‌های استانی
داشتن صفحه‌ای ویژه استان‌های مختلف، تقریبا از دیرباز در بسیاری از روزنامه‌ها رواج داشت و هنوز هم دارد. اما اینکه روزنامه‌ای به‌طور مرتب ویژه‌نامه‌هایی را برای استان‌های مختلف کشور تولید کند، موضوعی است که انحصار آن صرفا برای روزنامه همشهری است. ماجرا از این قرار است که مسئولان وقت روزنامه همشهری از سال1385 به فکر ایجاد «همشهری استان‌ها» افتادند؛ ساختار متفاوتی که کارش تولید ضمیمه‌های 4صفحه‌ای برای استان‌های بزرگ کشور بود. در این سال‌ها ویژه‌نامه‌های همشهری استان‌ها با کمک خبرنگارهای بومی و محلی برای بیشتر استان‌های کشور ازجمله مازندران، گیلان، گلستان، هرمزگان، همدان، کردستان، کرمانشاه، اصفهان، خوزستان و... منتشر می‌شد، اما از پاییز سال گذشته انتشار این نشریات استانی به‌دلیل مشکلات تامین کاغذ و هزینه چاپ متوقف شد. 


اولین روزنامه با چاپ صبح و عصر
 تا قبل از همشهری روزنامه‌ها عصرها منتشر می‌شدند، اما همشهری با شروع انتشار، صبح‌ها روی کیوسک‌ها قرار گرفت و کم‌کم هم ذائقه روزنامه‌خوانی را طوری تغییر داد که همه روزنامه‌ها مجبور شدند زمان انتشارشان را به صبح منتقل کنند. اما جالب است بدانید که همشهری در دوره‌ای هم دارای چاپ صبح و هم چاپ عصر بود. یعنی دو روزنامه در یک روز توسط همشهری منتشر می‌شد. این اتفاق برای اولین بار در مطبوعات کشورمان اتفاق افتاد.


اولین روزنامه دیداری!
این هم آخرین عنوان اولی برای روزنامه همشهری که همین 6سال پیش به وقوع پیوست؛ نخستین روزنامه شنیداری کشور! روزنامه همشهری از خرداد‌ماه سال1393 به مطالب خود مزیتی با عنوان «ارزش افزوده» یا «AR» اضافه کرد که به مخاطبانش این اجازه را می‌داد همزمان با مطالعه گزارش‌ها و مصاحبه‌ها، ویدئوهای مربوط به آنها را تماشا کرده و فایل‌های صوتی آنها را بشنوند. کافی بود تا روزنامه‌خوان‌ها تلفن همراهشان را روی مطالبی که با حرف «ه» مشخص شده بود، نگه دارند تا یکباره از روزنامه‌ای به شکل مکتوب، خودشان را به نشریه‌ای مولتی مدیا برسانند. اگر چه بعد از روزنامه همشهری روزنامه‌های دیگر هم دست به‌کار شدند تا به مطالب‌شان ارزش افزوده بدهند، اما کسی یادش نمی‌رود مبدع این کار نوآورانه هم مثل بسیاری دیگر از اولین‌های ثبت شده در تاریخ مطبوعات کشور، روزنامه همشهری بود.



درباره بزرگ‌ترین مؤسسه مطبوعاتی کشور

روزنامه همشهری به جز کارهای نوآورانه‌ای که در طول 28سال انتشارش انجام داد، ویژگی‌های منحصر به فرد دیگری هم دارد که از آن، یک مؤسسه مطبوعاتی بی‌نظیر ساخته است. در ادامه به برخی از این ویژگی‌ها اشاره می‌کنیم.
     
بزرگ‌ترین مجموعه مطبوعاتی
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد روزنامه همشهری، ایجاد مجموعه‌ای بسیار بزرگ در طول 3دهه فعالیت است؛ مجموعه‌ای که از حیث امکانات، نیروی انسانی، میزان تولید محتوا و... بزرگ‌ترین مؤسسه رسانه‌ای کشور بعد از صدا و سیما یا به‌عبارت دیگر بزرگ‌ترین مؤسسه مطبوعاتی ایران به‌حساب می‌آید. جالب است بدانید این مؤسسه در روزگاری که گروه مجلات و ضمائمش نشریات مختلفی منتشر می‌کردند، نیمی از کاغذ مصرفی مطبوعات کشور را به‌خود اختصاص می‌داد!
     
بیشترین تعداد مجله
اگرچه داشتن مجلات مختلف ایده روزنامه همشهری نبود و قبل از همشهری روزنامه‌های دیگری مانند اطلاعات در این راه قدم برداشته بودند اما همشهری با انتشار همزمان 18مجله در اواخر دهه80 و اوایل دهه90، بیشترین تعداد مجله را به یکی از ویژگی‌های منحصر به فردش تبدیل کرد. همشهری جوان، همشهری داستان، همشهری بچه‌ها، همشهری خانواده، همشهری آیه، همشهری آشپزی مثبت، همشهری سرنخ، همشهری اقتصادی، همشهری دیپلماتیک، همشهری خردنامه، همشهری ماه، همشهری تندرستی، همشهری دانستنی‌ها و...، تنها بخشی از مجلات مؤسسه همشهری بودند که به‌صورت هفته‌نامه، دوهفته‌نامه، ماهنامه، دوماهنامه و فصلنامه منتشر می‌شدند.
     
بزرگ‌ترین چاپخانه خاورمیانه
یکی دیگر از ویژگی‌های همشهری، داشتن چاپخانه‌ای بزرگ و مجهز برای انتشار تولیداتش است. چاپخانه مؤسسه همشهری که در کیلومتر 14جاده مخصوص کرج قرار دارد، بزرگ‌ترین چاپخانه در خاورمیانه است که با داشتن 3ماشین چاپ بزرگ و رنگی، قابلیت چاپ 150هزار نسخه در ساعت را دارد. چاپخانه اصلی مؤسسه همشهری با مساحت 24هزار مترمربع در مهر‌ماه سال1386 افتتاح شد و پس از آن در خردادماه سال1391، چاپخانه‌های شماره 2 و شماره 3همشهری هم شروع به‌کار کردند تا پرشمارگان‌ترین رسانه مکتوب کشور برای چاپ تولیداتش هیچ مشکلی نداشته باشد.
     
در جمع صد برند ارزشمند ایران
همشهری در طول بیش از 2 دهه فعالیتش، افتخارات زیادی هم به‌دست آورده که به ویژگی منحصربه فردش تبدیل شده است. ازجمله اینکه روزنامه همشهری در سال‌های 1394، 1395و  1396 به‌عنوان برترین روزنامه چاپی کشور از سوی وزارت بهداشت انتخاب شده است. ضمن اینکه برند همشهری در سال1392 در جمع صد برند برتر ایران قرار گرفت. ضمیمه راهنمای همشهری هم چندبار مورد تقدیر قرار گرفت که از مهم‌ترین آنها می‌توان به کسب تندیس از کنفرانس ملی برند پایدار با محوریت برندهای مسئولیت‌پذیر اجتماعی و کسب لوح زرین کنفرانس ملی کارآفرینی، تولید ملی و رونق اقتصادی اشاره کرد.