سال سکوت و مدارا

   سیدمحمدحسین محمدی  
بعد از اینکه حوزه علمِیه قم توسط شیخ عبدالکریم حائری تشکیل شد، گفتمان سیاسی او نیز رفته‌رفته جای خود را در میان روحانیون باز کرد. روحانیتی که از مشروطه به بعد صدایش رنگ سیاسی گرفته بود، با مسندنشینی شیخ عبدالکریم، زبان در کام گرفت. سیاست شیخ عبدالکریم حائری، سکوت و مدارا بود و همین سیاست‌ بود که استراتژی حوزه علمیه قم را در مقابل پهلوی اول مشخص می‌کرد. در میان این سکوت، سیدحسن مدرس صدای دیگری بود. اگرچه روحانیت سنتی و بدنه حوزه، هیچ‌وقت مدرس را جدی نگرفت و همیشه با سکوت از کنار او گذشت او اما خود را نه رجل سیاسی، که یک آخوند معرفی کرد.
مدرس، برخلاف جریان حاکم حوزه علمیه، از ابتدا تمام‌قد در مقابل رضا پهلوی ایستاد. در دوگانه احمدشاه قاجاری و رضا پهلوی جمهوریخواه، احمدشاه قاجاری را ترجیح داده بود و حتی یک سال بعد از اینکه میرزای نائینی، سیدابوالحسن اصفهانی و شیخ عبدالکریم حائری، سلطنت پهلوی اول را تأیید کرده بودند، پای سردار سپه را به استیضاح کشاند. نزاع مدرس با پهلوی، نزاع حوزه علمیه با پهلوی نبود. در سال‌های ابتدایی پهلوی اول، حوزه علمیه فقط نظاره‌گر بود. مدرس ولی طریقت دیگری را برای خود پسندیده بود؛ «مخالفت تمام‌قد با سردار سپه بای نحو کان».
رضاشاه تحمل مدرس را نداشت، با دستکاری در انتخابات مجلس هفتم، مدرس را حذف کرد اما می‌دانست که مدرس چه در مجلس و چه بیرون از مجلس او را رها نخواهد کرد. برای همین در سال1307 مدرس تبعید شد. حوزه علمیه در مقابل تبعید او هیچ واکنشی نشان نداد. این در حالی بود که 5سال پیش از تبعید مدرس، سیدابوالحسن اصفهانی و نائینی، در اعتراض به تبعید شیخ مهدی خالصی از عراق به ایران هجرت کرده بودند. سال1307 فقط سال تبعید مدرس نبود؛ سالی بود که شیخ عبدالکریم حائری با سکوتش نشان داد که قرار نیست خطی را که از مشروطه آغاز شده بود ادامه بدهد.